„Valais“: Munur á milli breytinga

Mannfjöldi=327331.011800 (2013[[2014]]) |

Þéttleiki=6364|

Valais er þriðja stærsta kantónan í Sviss með 5.224 km². Einungis [[Graubünden]] og [[Bern (fylki)|Bern]] eru stærri. Valais liggur í suðurhluta Sviss og á landamæri að [[Ítalía|Ítalíu]] í suðri og [[Frakkland]]i í suðvestri. Auk þess eru kantónurnar [[Vaud]] til norðvesturs, Bern til norðurs, [[Uri]] til norðausturs og [[Ticino]] til austurs. Vestasti endir kantónunnar nemur við [[Genfarvatn]]. Valais er dæmigerð fjallakantóna og samanstendur af háfjöllum Alpafjalla, Róndalnum (löngum hádal í austur/vesturátt) og ýmsum hliðardölum, aðallega til suðurs. Þar eru hæstu fjöll Sviss, svo sem [[Monte Rosa]], [[Matterhorn]] og fleiri. Áin [[Rón]] rennur eftir endilöngum hádalnum, áður en hún mundar í Genfarvatn. Íbúar eru 307332 þúsund ([[2014]]) og er Valais þar með áttunda fjölmennasta kantónan í Sviss. 60% íbúanna eru frönskumælandi, en 30% þýskumælandi. Höfuðborgin er [[Sion]].

Í upphafi bjuggu [[keltar]] í Róndalnum en [[Rómaveldi|Rómverjar]] hertóku hann 15 f.Kr. Dalurinn varð að skattlandi sem kallaðist Vallis Poenina. Síðla á 5. öld lauk yfirráðum Rómverja í héraðinu. Búrgúndar (frönskumælandi) námu land í vesturhlutanum, en alemannar (þýskumælandi) í austurhlutanum. Í gegnum [[miðaldir]]nar var dalurinn að sjálfstæðu biskupadæmi innan [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkisins]]. Vesturhlutinn tilheyrði hins vegar Savoy. Um miðja [[14. öldin|14. öld]] réðist Amadeus VI frá Savoy inn í Róndalinn og hertók stóran hluta hans. Hrepparnir sameinuðust í hernaðarbandalag, gerðu uppreisn og náðu að hrekja óvininn burt. Í annað sinn þurfti her frá Savoy að hertaka héraðið allt. En þegar greifinn af Savoy lést [[1391]], hlutu hrepparnir sjálfstæði og kölluðu sig Lýðveldi hinna sjö tíundarhéraða (''Republik der sieben Zenden''). [[1413]] hófst stríð í lýðveldinu á ný er þýski keisarinn [[Sigismundur (HRR)|Sigismundur]] gaf Witschard frá Raron héraðið að léni. Íbúarnir sættu sig ekki við þetta og gerðu uppreisn. Eftir nokkrar orrustur var samið árið [[1420]] og fékk lýðveldið að standa. Árið [[1475]] réðist Savoy enn á ný inn í héraðið. Með stuðningi frá Bern tókst lýðveldinu að landa sigri í orrustunni við Planta og hertaka vesturhluta Valais. Árið [[1564]] átti Bern í trúarstríði við Savoy. Íbúar lýðveldisins, sem ekki tóku [[Siðaskiptin|siðaskiptum]], sendu þá herdeild vestur til Genfarvatns og hertók hún lítið hérað þar. Þannig náði Valais núverandi stærð. Árið [[1799]] hertóku Frakkar Valais og markar það endalok lýðveldisins í Róndalnum. [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] innlimaði það svo Frakklandi [[1810]]. Eftir fall Napoleons samþykkti [[Vínarfundurinn]] [[1815]] að Valais, ásamt [[Genf (fylki)|Genf]] og [[Neuchatel (fylki)|Neuchatel]], fengju inngöngu í Sviss. [[1865]] var frægasta fjall Valais, Matterhorn, í fyrsta sinn klifið. Í kjölfarið varð Valais að ferðamannahéraði. Það er enn mikilvægasta atvinnugrein kantónunnar. Það var svo ekki fyrr en [[1970]] að konur í Valais fengu kosningarétt.