Sagnmyndir

Germynd (skammstafað sem gm. eða germ.) er algengasta sagnmyndin. Áherslan er á geranda setningarinnar; t.d. Jón klæddi sig, móðirin klæðir drenginn.

Miðmynd (skammstafað sem mm. eða miðm.) þekkist á því að endingin -st (sem kallast miðmyndarending) bætist við germyndina (t.d. Jón klæddist). Á undan miðmyndarendingunni falla þó niður endingarnar -ur, -r og r-ð

Dæmi:

• þú kemur → þú kemst

Miðmynd segir frá því hvað gerandi/gerendur gerir/gera við eða fyrir sjálfan/sjálfa sig, t.d. hann leggst, þeir berjast.

Fyrir kemur að germynd lítur út sem miðmynd, t.d. þú stökkst út í lækinn. Til að greina á milli er hentugt að skipta um persónu eða tölu; þú stökkst út í lækinn - > ég stökk út í lækinn - sem leiðir í ljós germynd þar eð endingin -st verður að vera í öllum persónum í miðmynd.

Sumar sagnir eru aðeins til miðmynd (t.d. sagnirnar nálgast, vingast, óttast, öðlast, ferðast, heppnast og kallast) og eru þær kallaðar miðmyndarsagnir.

Miðmyndarending er endingin -st (áður -zt og í forníslensku -sk)^[1] sem bætt er við germyndina til að mynda miðmynd.

Miðmyndarendingin -st fellur niður á eftir -st eða -sst í germynd:

• haldast: Staðan hélst óbreytt
• festast: Fóturinn hefur fest
• kyssast: Hjónin hafa kysst
• hittast: Höfum við hist?

Um árið 1200 endaði -umk í fyrstu persónu eintölu þar sem -mk hlutinn er komin af orðinu mik (gömul mynd persónufornafnsins mig),^[2] og í öllum öðrum beygingarmyndum endaði hún á -sk sem er komið orðinu sik (sem er gömul mynd afturbeygða fornafnsins sig).^[2]

Upp úr 1200 fær 1. persóna einnig endinguna -sk/-zk í staðin fyrir -mk.^[1][2] Hætt var að nota -sk um lok 13. aldar (um 1300) og endingin -z notuð í staðinn. Á 14. öld komu endigarnar -zt og -zst fram (og virðist framburðurinn þá orðinn st eins og hann er núna)^[1] en á 15. öld er endingin -zt nær eingöngu notuð. Á 15. öld koma fram nýjar endingar; -nzt og -zt og síðar -nst og -st. Á 17. öld var farið að bæta við endinguna -st þannig að hún varð -ustum (berjustum). Á 18. öld endurvöktu málhreinsunarmenn gömlu miðmyndarendinguna -umst og er það endingin sem notuð er í dag (köllumst, berjumst, elskumst..)

Og svo miðmyndarsögnin kallast sé tekin til dæmis í öllum persónum;

Þolmynd (skammstafað sem þm. eða þolm.) er mynduð með hjálparsögninni ‚að vera‘ eða ‚að verða‘ og lýsingarhætti þátíðar af aðalsögn. Þolmynd leggur áherslu á þolanda setningar en geranda er sjaldnast getið, dæmi:

• Jón var klæddur af móðurinni.
• Vitað er að jörðin er lífvænleg.
• Henni var hjálpað.

• Aflagssögn
• Miðmyndarsögn

• Bjarni Ólafsson (1995). Íslenskur málfræðilykill. Mál og menning. ISBN 9979-3-0874-5.
• Björn Guðfinnson (án árs). Íslensk málfræði. Námsgagnastofnun.
• Þórunn Blöndal (1985). Almenn málfræði. Mál og menning.

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} http://www.timarit.is/?issueID=425850&pageSelected=9&lang=0 Íslenskt mál 264. þáttur
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2} Á hvaða sviði málfræðinnar hafa mestar breytingar orðið frá forníslensku til dagsins í dag?^{[óvirkur tengill]}

• Kristján Árnason; Jörgen Pind (2005). Íslensk tunga I. Almenna bókafélagið. ISBN 9979-2-1900-9.
• Guðrún Kvaran (2005). Íslensk tunga II. Almenna bókafélagið. ISBN 9979-2-1900-9.
• Höskuldur Þráinsson (2005). Íslensk tunga III. Almenna bókafélagið. ISBN 9979-2-1900-9.