Maquiladora

Maquiladora eða maquila er verksmiðja í Mið-Ameríku þangað sem hráefni er flutt tollfrjálst inn og unnið er úr því og fullunnin varan flutt út tollfrjálst á ný, oftast til sama lands og hráefnið kom frá. Í seinni tíð hafa sambærileg svæði, sem nefnd eru fríiðnaðarsvæði, sprottið upp víða um heim.

Aðstæðurnar í þessum maquiladora-verksmiðjum eru oftast slæmar. Rannsóknir hafa leitt í ljós að eigendur reyna að koma í veg fyrir myndun verkalýðssamtaka^[1][2], vegna eðlis vinnunnar - einhæf og einföld færibandavinna - eru það oftast ungar konur sem ráðast til vinnu í nokkra mánuði í senn. Oft er ekki gætt að heilsu starfsfólks og önnur réttindi fótum troðin.

Orðið maquiladora er úr spænsku, sem töluð er í Mið-Ameríku, og vísar annað hvort til þess hluta korns sem malarinn þáði sem greiðslu fyrir að mala korn fyrir fólk eða þá vélar (sp. maquina). Á ensku er orðið sweatshop stundum notað um sambærilega vinnustaði en skásta íslenska þýðingin á íslensku er þrælkunarbúðir.^[3] Maquiladora er helst notað um slíka vinnustaði í Mexíkó og víðar í Mið-Ameríku þaðan sem flutt er út aðallega til Bandaríkjanna.

Flestar maquiladora-verksmiðjurnar eru staðsettar meðfram landamærum Bandaríkjanna og Mexíkó. Margar þessara verksmiðja hafa orðið til fyrir tilstilli Fríverslunarsamnings Norður Ameríku (NAFTA). Til dæmis eru 300 maquiladora-verksmiðjur í og við mexíkóska landamærabæinn Ciudad Juárez. Fjöldi þessara verksmiðja hefur aukist gríðarlega undanfarið. Árið 1985 voru 789 verksmiðjur, 2.747 árð 1995 og 3.508 árið 1997. Árið 1997 var áætlað að um 1 milljón manns störfuðu við þessar verksmiðjur.^[4] Samkvæmt nýjustu tölum Alþjóða vinnumálastofnunarinnar, frá 2005, störfuðu rúmlega 1,2 milljón manns í maquiladora-verksmiðjum, 3,1 milljón ef tengd þjónustuvinna er tekin með. Samanlagt verðmæti útflutnings frá þessum verksmiðjum nam rúmlega 10,5 milljarði bandaríkjadala og er það helmingur af heildarútflutningi Mexíkó.^[5]

Í orði kveðnu eiga sömu kröfur um umhverfisvernd við á maquiladora-verksmiðjunum og annarsstaðar í Mexíkó. Opinbert heilbrigðiskerfi stendur öllum til boða sem hluti launanna eiga að renna til. Hverri þeirri verksmiðju með fleiri en 100 manns í vinnu ber að hafa lækni við vinnu.

Í Mexíkó eru þrjú mismunandi lágmarkslaun eftir landssvæðum. Við landamærin í norðri eru lágmarkslaunin um 49 pesóar. Meðallaun maquiladora-vinnufólks eru ríflega tvöföld sú upphæð, um 110 pesóar sem hækkar með vinnualdri. Vinnuvikan í Mexíkó er 48 klukkustundir, á sunnudögum er greidd yfirvinna.

• Fyrirtækjaskattur - Fyrirtækjum bjóðast þrír valmöguleikar: að greiða 6,9% af öllum eignum skráðum í Mexíkó, 6,5% af rekstrarkostnaði og útgjöldum það árið eða beita milliverðlagningu skilyrta samþykkis yfirvalda BNA og Mexíkó. Í öllum þrem tilvikum er skatturinn frádráttarbær í BNA.
• Fasteignaskattur - Varla marktækur.
• Atvinnuskattur - Maquiladora-verksmiðjum ber að greiða sérstakan atvinnuskatt sem leggst ofan á tekjuskatt starfsmanna.
• Virðisaukaskattur - Maquiladora-verksmiðjur þurfa eingöngu að greiða virðisaukaskatt af þeim vörum sem keyptar eru í Mexíkó. Hægt er að sækja um að fá hann endurgreiddan.

Allt hráefni, vélar og aukahlutir má flytja inn til Mexíkó án þess að greitt sé af þeim tollur í 18 mánuði. Sé um vélar að ræða má framlengja um óákveðinn tíma. Hráefni og aukahlutir þarf að flytja aftur út innan þess tímaramma. Innflutningur á vöru sem er framleidd innan NAFTA er tollfrjáls sömuleiðis en af henni þarf að greiða 10% virðisaukaskatt.

Landamæri Bandaríkjanna og Mexíkó eru 3.169 km á lengd. Frá því á stríðsárunum eða árið 1942, þegar Bracero-samningurinn var gerður um aðgengi mexíkóskra verkamenn sem komu til árstíðarbundinna verkefna í landbúnaði, hefur samstarf tekist á milli þessara tveggja ríkisstjórna. Þeim samningi var slitið árið 1964 og Mexíkönunum gert að fara til síns heima.

Sökum þess að talsverður fjöldi Mexíkana reiddi sig á atvinnu handan landamæranna lagði mexíkanska ríkisstjórnin af stað með áætlun um iðnvæðingu landamæranna (e. Border Industrialization Program) strax árið eftir. Mexíkanar leyfðu því innflutning hráefnis án tolla og í staðinn ákváðu bandarísk yfirvöld að skattleggja aðeins virðisaukann, þ.e. andvirði vinnunnar. Þetta gerði það að verkum að vinnuaflið handan landamæranna varð ódýrara fyrir bandaríska framleiðendur. Upphaflega voru þessar maquiladora-verksmiðjur bundnar við landamærin en árið 1989 var samþykkt að leyfa framleiðendum að hafa slíkar verksmiðjur hvar sem er í Mexíkó.

Með tilkomu Fríverslunarsamnings Norður Ameríku árið 1994 var skatturinn á vinnunni sem framkvæmd er í Mexíkó afnuminn. Uppúr 2001, þegar Kína hlaut inngöngu í Alþjóða viðskiptastofnunina, leiddi aukin samkeppni til þess að mörg fyrirtæki færðu framleiðslu sína annað.

• Fyrirmynd greinarinnar var „Maquildora“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 18. mars 2008.
• „UnderstandMexico: History of the Maquiladora Program in Mexico“. 10. febrúar 2008.

• Maquila Solidarity Network
• Mexico Solidarity
• Opinber viðskiptagátt mexíkósku ríkisstjórnarinnar
• Maquiladora Health & Safety Support Network
• Línan, grein í Morgunblaðinu eftir Kristínu Guðrúnu Jónsdóttur
• Talin í hópi "óvina ríkisins", viðtal við Marisela Ortiz Rivera
• Corpwatch: Maquiladoras at a Glance Geymt 22 febrúar 2008 í Wayback Machine