Icesave

Icesave var vörumerki innlánsreikninga á netinu sem Landsbanki Íslands bauð í Bretlandi og í Hollandi. Þessi þjónusta stóð viðskiptavinum í þessum löndum til boða þar til í október 2008, þegar íslenska bankakerfið hrundi í kjölfar efnahagslegrar lægðar sem staðið hafði frá byrjun árs. Alls voru viðskiptavinir þessarar þjónustu um 350 þúsund talsins, nokkru fleiri en íslenska þjóðin. Við fall Landsbankans urðu reikningarnir óaðgengilegir en stjórnvöld í Bretlandi og Hollandi tóku þá ákvörðun að greiða innstæðueigendum upp að þeim mörkum sem þau höfðu áður ábyrgst vegna þarlendra banka.

Í kjölfarið þróaðist milliríkjadeila á milli Íslands annars vegar og Bretlands og Hollands hins vegar um það hvort og þá að hvaða marki Ísland bæri ábyrgð á reikningunum og því einnig ábyrgð á endurgreiðslu til Bretlands og Hollands. Þrjár tilraunir voru gerðar til þess að semja um málið. Í fyrsta skiptið samþykkti Alþingi endurgreiðslusamning með fyrirvörum sem Bretar og Hollendingar felldu sig ekki við. Í annað skiptið samþykkti þingið endurgreiðslusamning sem forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson, neitaði staðfestingar og vísaði til þjóðaratkvæðagreiðslu þar sem samningurinn var felldur með miklum meirihluta. Þriðji samningurinn um Icesave fór áþekka leið og var felldur i þjóðaratkvæðagreiðslu 9. apríl 2011.

Þegar ljóst var að samningaleiðin var fullreynd hóf eftirlitsstofnun EFTA undirbúning málssóknar fyrir EFTA-dómstólnum vegna meintra brota Íslands á skyldum sínum samkvæmt samningi um evrópska efnahagssvæðið. Dómur féll 28. janúar 2013 með því að Ísland var sýknað af öllum liðum málsins.

Fréttablaðið sagði frá því þann 11. október 2006 ^[1] að Landsbankinn hefði deginum áður kynnt, það sem þeir kölluðu, nýja innlánsvöru í Bretlandi. Um væri að ræða sérsniðna sparnaðarleið ætlaða breskum almenningi sem eingöngu væri aðgengileg á netinu. Lágmarksinnistæða á Icesave-reikningi var 250 pund og hámarksinnistæða ein miljón punda. Sigurjón Þ. Árnason, þáverandi bankastjóri Landsbankans, sagði við þetta tækifæri að þetta væri liður í því markmiði bankans að breyta samsetningu heildarfjármögnunar bankans og auka vægi innlána. Hann bætti svo við:

	Það sem er sérstakt við Icesave er að við lofum föstum lágmarksviðmiðunum allt til ársins 2009 miðað við ákveðna grunnvexti sem breski seðlabankinn ákvarðar og verður þar að auki í hærri enda þeirra vaxta sem er verið að bjóða hér.[1]
	— Sigurjón Þ. Árnason

Landsbankinn hafði þá verið á breska innlánsmarkaðnum í þrjú ár og heildarinnlán þar námu um 200 milljörðum króna, bæði frá einstaklingum og fyrirtækjum. Í ársskýrslu Landsbankans fyrir árið 2007 kom fram að sökum undirmálslánakreppunnar í Bandaríkjunum og þeirrar lausafjárþurrðar sem henni fylgdi hefði Landsbankinn leitast við „að styrkja verulega fjármögnunargrunn sinn og draga mjög úr vægi markaðsfjármögnunar en leggja þeim mun meiri áherslu á almenn innlán“.^[2] Þar kom einnig fram að ákveðið hefði verið að hefja sem andsvar við áhyggjum markaðsgreinenda vegna vandamála íslensks efnahags árið 2006. Í lok árs 2007 höfðu 128 þúsund Icesave-reikningar verið stofnaðir.^[3]

Lykilstjórnendur í Landsbankanum á því tímabili sem Icesave varð að veruleika voru þeir Sigurjón Þ. Árnason og Halldór J. Kristjánsson. Í bankaráði sátu Björgólfur Guðmundsson, Kjartan Gunnarsson, Þór Kristjánsson, Þorgeir Baldursson, forstjóri Odda og einn af eigendum Þórsmarkar ehf (sem er eigandi Árvakurs sem gefur út Morgunblaðið) ^[4] og Guðbjörg Matthíasdóttir, afhafnakona í Vestmannaeyjum. Svafa Grönfeldt kom í stað Guðbjargar í bankaráðinu er hún hætti en Svafa átti ekki þátt í stofnun Icesave. Guðbjartur Hannesson, formaður fjárlaganefndar, hélt því fram í Fréttablaðinu þann 21. ágúst 2009 að ríkið ætti að láta stjórnendur sæta ábyrgð og krefja þá til að borga upp í Icesave skuldirnar úr eigin vasa. ^[5]

Í byrjun júli 2008 spáði Bert Heemskerk, bankastjóri Rabobank, eins stærsta banka í Hollandi, því að Landsbankinn færi á hausinn og að þeir Hollendingar sem lagt höfðu peninga sína inn Icesave-reikning bankans myndu líklega aldrei sjá þá aftur. Þessi orð lét hann falla í umræðuþætti í ríkissjónvarpi Hollands. Hann líkti Landsbankanum við tyrkneska banka, sem njóta ekki trausts í Hollandi. Þann 8. júlí sagðist Sigurjón Þ. Árnason, þáverandi bankastjóri Landsbankans, ekki skilja hvað Heemskerk gengi til með orðum sínum. Pláss væri fyrir alla á markaðnum. Hann teldi þó að Heemskerk væri að tala um litlu bankana sem hefðu að undanförnu komið sterkir inn á innlánamarkaðinn í Hollandi og ógnuðu ef til vill stöðu Rabobank. Heemskerk var harðlega gagnrýndur fyrir orð sín heima fyrir og sögðu sérfræðingar að hann væri hræddur við þá samkeppni sem framundan væri á markaði. ^[6]

Á fundi kröfuhafa Landsbanka Íslands 28. febrúar 2009 kom fram að þann 14. nóvember 2008 hafi andvirði innlána hjá útibúum Landsbankans í Bretlandi og Hollandi numið samtals 1.330 milljörðum króna sem er um 90% vergar landsframleiðslu Íslands.^[7]

Þann 19. október 2009 skrifaði ríkisstjórn Íslands undir samning um greiðslur vegna tjóns af völdum Icesave ásamt fulltrúum Breta og Hollendinga. Margir þingmenn voru harðorðir við umræður og atkvæðagreiðsluna í þinginu og olli málið miklum deilum.

Frumvarp ríkisstjórnarinnar um ríkisábyrgð vegna Icesave-skuldbindinganna var samþykkt í atkvæðagreiðslu á Alþingi þann 30. desember með 33 atkvæðum gegn 30. Atkvæðagreiðslan tók þrjár klukkustundir. Þann 5. janúar 2010 neitaði forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson, að skrifa undir lögin.^[8]

Í framhaldi af neitun forseta á að skrifa upp á lögin var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla um Icesave þann 6. mars 2010 þar sem kosið var um eftirfarandi spurningu:

"Lög nr. 1/2010 kveða á um breytingu á lögum nr. 96/2009, um heimild til handa fjármálaráðherra, fyrir hönd ríkissjóðs, til að ábyrgjast lán Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta frá breska og hollenska ríkinu til að standa straum af greiðslum til innstæðueigenda hjá Landsbanka Íslands hf. Alþingi samþykkti lög nr. 1/2010 en forseti synjaði þeim staðfestingar.

Eiga lög nr. 1/2010 að halda gildi?"

Niðurstaða talningar yfirkjörstjórna og umdæmiskjörstjórna á landinu öllu var eftirfarandi:

2.599 svöruðu: „Já, þau eiga að halda gildi.“ 134.397 svöruðu: „Nei, þau eiga að falla úr gildi.“ Ógild atkvæði voru 7.235. Þar af voru 6.744 seðlar auðir en 491 atkvæði var ógilt af öðrum ástæðum."

Kjörsókn í kosningunum var 62,7% Nei sögðu 93,2%, já sögðu 1,8%, Auðir og ógildir: 5% Nei sem hlutfall af öllum atkvæðabærum mönnum: 58,4%

Út frá niðurstöðum þjóðaratkvæðagreiðslan var stofnuð samninganefnd skipuð með Lee Buchheit í fararbroddi. Nefndin var skipuð af öllum flokkum alþingis. Aðrir nefndarmenn en Bucheit eru: Guðmundur Árnason, Einar Gunnarsson og Jóhannes Karl Sveinsson ráðuneytistjórar, Lárus Blöndal lögmaður og Don Johnston til ráðgjafar.

Í kjölfarið sendu Íslendingar frá sér tilboð um samning, með kúluláni á breytilegum vöxtum frá 2012 til 2016. Samningsnefndin tók fram í tilboðinu, að þeir myndu ekki fallast á samning þar sem Bretar og Hollendingar myndu hagnast á samningunum.^[9] Bretar og Hollendingar svöruðu með móttilboði, þar sem væru 2 vaxtalaus ár, 2009-2010, á fljótandi vöxtum. Löndin tvö sögðu að þessi samningur væri þeirra besta boð.^[10]

Eftir nokkra upplýsingafundi á milli ríkjanna kom álit EFTA. EFTA var gagnrýnið á viðbrögð Íslands. Í álitinu segir að íslenska ríkið ætti að sjá til þess að lögum um TIF væri framfylgt, vegna þess að Icesave málið væri óleyst. Ekki stendur þó beint í áliti EFTA að íslenska ríkið ætti að borga Icesave. Alþingi svaraði ekki áliti EFTA og fór málið því til EFTA dómstólsinns.^[11]

Allar samningsumleitanir um Icesave gætu þó haft enga meiningu. Landsbankinn er að höfða mál gegn þeirri kröfu að heildsölu- og peningamarkaðslán njóti forgangs í útgreiðslu úr þrotabúi gamla Landsbankans. Málið er fyrir dómstólum og vilji svo til að málið verði dæmt Landsbankanum í hag, þá fellur ekkert á íslenska ríkið af skuldbindingum Icesave miðað við núverandi mati á endurheimtuhlutfalli eignasafns bankans.^[12]

9. desember 2010 komst samninganefnd Íslands, Hollands og Bretlands að niðurstöðu. Núverandi samningur er endurgreiðslusamningur. Samningurinn er í breskum pundum og evrum. Samningurinn er til ársins 2024 en er framlengjanlegur til ársins 2042. Framlengingin virkar þannig að ef heildargreiðslur fara yfir 40 milljarða, hækkar lánstíminn um eitt ár við hverja 10 milljarða aukalega. Vextir af láninu frá október 2009 til 2016 eru 3,3% til Bretlands og 3% til Hollands. Eftir þann tíma er miðað við CIRR vexti, sem eru reiknaðir mánaðarlega. Núverandi CIRR vextir eru 2,27% til Bretlands og 2,32% til Hollands.^[13] Í samningnum er jafnframt að finna 5% þak, miðað við tekjur ríkisins, gjaldfellingarákvæði, vanefndarúrræði, fjárhæðaviðmið og greiðslufresti. Komi upp ágreiningur um samninginn fer ágreiningurinn fyrir Alþjóðagerðardómstólinn í Haag.^[14]

Lög um heimild til handa fjármálaráðherra til að staðfesta samninginn voru samþykkt á Alþingi 16. febrúar 2011. Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands neitaði að staðfesta lögin með undirskrift sinni 20. febrúar og vísaði þeim til þjóðaratkvæðis.

Þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíðargildi laga nr. 13/2011 var haldin 9. apríl 2011. Lögunum var hafnað með um 60% á móti 40% (nákvæmlega 59,7% með og 40,1% á móti), sem var meira en skoðanakannanir höfðu gefið til kynna.

EFTA-dómstóllinn sýknaði þann 28. janúar 2013 Íslenska ríkið af öllum kröfum ESA í Icesave málinu. ^[15] Hægt er að nálgast dóm EFTA dómstólin hér Geymt 28 febrúar 2013 í Wayback Machine, og yfirlýsingu frá EFTA um málið á íslensku hér^{[óvirkur tengill]}.^[16]

Slita­stjórn þrotabús gamla Lands­bank­ans (LBI) lauk uppgjöri við for­gangskröfuhafa með greiðslu 11. jan­úar 2016.

Slita­stjórn LBI greiddi for­gangskröfur í búið með sex greiðslum frá 2. des­em­ber 2011 til 11. jan­úar 2016. Greiðsl­urnar voru sem hér seg­ir:

2. des­em­ber 2011       29,616% for­gangskrafna        409,9 millj­arðar króna

24. maí 2012               12,981% for­gangskrafna        172,3 millj­arða króna

5. október 2012            8,029% for­gangskrafna        80,0 millj­arða króna

12. sept­em­ber 2013      5,062% for­gangskrafna        67,2 millj­arðar króna

14. des­em­ber 2014     30,310% for­gangskrafna        402,7 millj­arða króna

11. jan­úar 2016           16,002% for­gangskrafna        210,6 millj­arðar króna

•    TIFF, íslenski inni­stæðu­trygg­inga­sjóð­ur­inn, greiddi Bretum um 68 milljón punda til viðbótar við greiðslur slita­bús­ins. Að greiðsl­u­m frá TIFF meðtöldum urð­u greiðslur til Breta vegna tryggðu Ices­ave reikn­ing­anna 131 milljónum punda eða 24,7 milljörðum íslenskra króna hærri en höfuðstóll slíkra inni­stæðna sem þeir yfirtóku.

•    TIFF, íslenski inni­stæðu­trygg­inga­sjóð­ur­inn, greiddi Hol­lend­ingum um 46 milljón evra til viðbótar við greiðslur slita­bús­ins.  Að greiðslum frá TIFF urðu greiðslur til­ Hol­lend­inga vegna tryggðu Ices­ave reikn­ing­anna 203 milljónum evra eða 28,8 milljörðum íslenskra króna hærri en höfuðstóll slíkra inni­stæðna sem þeir yfirtóku.  

• Heimasíða Icesave Geymt 21 ágúst 2009 í Wayback Machine
• Icesave-deila Íslendinga og Breta, BA-ritgerð í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands júní 2009

• Óvissa um verðmæti eignanna í Bretlandi; grein í Fréttablaðinu 21. okt. 2008
• Vissu um Icesave-ábyrðir; grein í Fréttablaðinu 22. okt. 2008
• Orð stendur gegn orði um Icesave; grein í Fréttablaðinu 28. okt. 2009
• Bretar greiða út af Icesave; grein í Fréttablaðinu 5. nóv. 2008
• Fjármálaeftirlitið átti að stoppa Icesave; grein í Fréttablaðinu 9. nóv. 2008
• Ráðherra ekki sagt frá Icesave; grein í Fréttablaðinu 10. nóv. 2008
• Deilt um ríkisábyrgð; grein í Fréttablaðinu 11. nóv. 2008
• Icesave-samkomulag í augsýn í Brussel; grein í Fréttablaðinu 14. nóv. 2008
• Tryggingarsjóðurinn efldur vegna Icesave; grein í Fréttablaðinu 28. nóv. 2008
• Vissi ekki um tilboð Breta; grein í Fréttablaðinu 7. des. 2008
• Vissi ekki um tilboð Bretanna; grein í Fréttablaðinu 23. des. 2008
• Icesave: ævintýri í evrum og pundum; grein í Fréttablaðinu 31. des. 2008
• Lofsöng Landsbankann og Icesave rúmu hálfu ári fyrir hrun; af Vísi.is 05. júl. 2009
• Lausn Icesave deilunnar skilyrði erlendra banka; af Vísi.is 19. des 2009
• Yfirlit um aðgerðir til að kynna erlendis stöðuna í Icesavemálinu 5. - 6. janúar 2010; af Utanríkisráðuneytinu.is
• Hvert fóru Icesave peningarnir? - Var þeim stolið?; af Pressunni 19. jan. 2010 Geymt 22 janúar 2010 í Wayback Machine
• Icesave nánast tilbúið fyrir ári; af RÚV.is 10.02.2010
• Geir hafnaði Buchheit; af Dv.is 10. feb. 2010 Geymt 13 febrúar 2010 í Wayback Machine
• Indriði svarar fullum hálsi; af Vísi.is 10. feb. 2010
• Kristrún svarar Indriða: Enginn fullbúinn samningur í desember 2008, aldrei lagður fyrir ráðherra; af Eyjunni.is 10. feb. 2010 Geymt 11 febrúar 2010 í Wayback Machine
• Íslendingar viðurkenndu Icesave skuldbindingar í desember 2008; af Vísi.is 10. feb. 2010
• Óskiljanlegt að opnað var Icesave útibú í Amsterdam; grein af Vísi.is 12. apríl 2010
• Ólafur sendir Icesave í þjóðaratkvæði; grein af Dv.is 20. febrúar 2011. Geymt 23 febrúar 2011 í Wayback Machine