Gotar

Gotar voru austgermanskur þjóðflokkur sem tóku þátt í þjóðflutningunum miklu, seint í fornöld, sem stuðluðu að falli Rómaveldis. Gotar urðu að tveimur aðskildum þjóðum, Austgotum og Vestgotum, sem stofnuðu hvor sitt konungsríki eftir fall Rómaveldis, Austgotar á Ítalíuskaganum og Vestgotar á Íberíuskaganum.

Talið er Gotar að hafi upprunalega verið frá Svíþjóð (sbr. Gotland). Á seinni hluta 2. aldar e.Kr. fluttust þeir suður yfir Eystrasaltið og urðu að lokum tvær þjóðir; Austgotar sem settust að í vesturhluta Úkraínu og Vestgotar sem settust að þar sem Rúmenía er nú. Á fjórðu öld áttu Gotar í samskiptum við Rómverja og snerust í kjölfarið til kristinnar trúar, aðallega fyrir tilstuðlan rómverskra trúboða.^[1] Seint á 4. öld hófust árásir Húna, sem komu frá steppum Mið-Asíu, á aðra germanska þjóðflokka og hrundu þær af stað öldu þjóðflutninga. Vestgotar fluttust suður fyrir Dóná inn á rómverskt landsvæði og fengu, árið 375, leyfi rómverska keisarans Valens til þess að setjast þar að. Fljótlega skarst þó í odda milli Gotanna og Rómverja og árið 378 háðu þeir orrustu við Adríanópel, þar sem Vestgotar unnu stórsigur og Valens féll. Næsta rómverska keisara, Þeódósíusi 1., tókst þó að ná tökum á ástandinu um tíma og gerði Vestgotana að bandamönnum (foederati). Alrekur (Alaric) 1., konungur Vestgota, stóð þó engu að síður fyrir uppreisn gegn Rómverjum sem leiddi til þess að Gotarnir réðust á Róm og hertóku og rændu borgina árið 410.^[2] Austgotarnir fylgdu á eftir Vestgotunum og fluttust suður yfir Dóná árið 453. Þegar vera þeirra þar ógnaði yfirráðum austrómverska ríkisins á Balkanskaga, gerði keisarinn Zenon, Þjóðrek (Theodoric), konung Austgota, að bandamanni sínum og sendi hann, ásamt þjóð sinni, til Ítalíu.^[3]

Þjóðrekur réðist inn á Ítalíuskagann árið 488 og barðist þar við germanska herforingjann Odóvakar, sem náð hafði þar völdum þegar hann neyddi Rómúlus Ágústus, síðasta vestrómverska keisarann, til að segja af sér.^[4] Árið 493 samdi Þjóðrekur við Odóvakar um að þeir myndu sameinast um stjórn Ítalíu, en í veislu sem haldin var til að fagna samkomulaginu, myrti Þjóðrekur Odóvakar. Þjóðrekur gerði Ravenna að höfuðborg ríkis síns og ríkti sem konungur á Ítalíu til dauðadags árið 526. Valdatíð hans var að mestu farsæl og hann ríkti í sátt við keisara austrómverska ríkisins, sem og aðra germanska konunga í Vestur-Evrópu. Eftir dag Þjóðreks tók valdakerfi hans þó að veikjast og út brutust átök um völdin. Jústiníanus, keisari austrómverska ríkisins á árunum 527 til 565, var mjög herskár gagnvart Germönum í Vestur-Evrópu og stefndi að því að leggja undir sig öll landsvæði sem áður höfðu tilheyrt Rómaveldi. Árið 535 hertók Belisarius, helsti herforingi Austrómverja, Sikiley og réðist svo árið eftir inn á meginland Ítalíu. Árið 540 var stærsti hluti konungsríkis Austgota fallinn í hendur Austrómverja, en undir stjórn konunganna Witigis og Totila tókst þeim þó að veita andspyrnu allt til ársins 552 þegar Austrómverjar unnu loks fullnaðarsigur. Eftir þessa ósigra má segja að austgotneska þjóðin hverfi af sjónarsviðinu, marga hnepptu Austrómverjar í þrældóm en aðrir samlöguðust þeim íbúum Ítalíu sem fyrir höfðu verið.^[5]

Eftirmaður Alreks 1., Atúlfur (Ataulph), giftist systur rómverska keisarans Honoriusar, sem hét Galla Placidia, og gerðist bandamaður hans, að nafninu til. Eftir það settust Vestgotar að í suðvestanverðri Gallíu, innan Rómaveldis, en urðu sjálfstætt konungsríki eftir fall Rómaveldis árið 476. Konungsríkið stækkaði svo til muna eftir að þeir réðust gegn Vandölum, sem bjuggu á Íberíuskaganum, og hröktu þá til Norður-Afríku. Ríki Vestgota náði þá frá Gíbraltarsundi í suðri til Loire-fljóts í norðri,^[6] með höfuðborg í Toulouse. Árið 507 dróst yfirráðasvæði þeirra þó talsvert saman þegar Frankar, undir forystu Klóvis 1., hröktu þá út úr Gallíu, eftir að hafa sigrað þá í bardaganum við Vouillé.^[7] Eftir þetta var ríki Vestgota nánast einskorðað við Íberíuskagann. Árið 554 réðust hersveitir Jústiníanusar á Vestgota á sunnanverðum Spáni. Vestgotanna biðu þó ekki sömu örlög og Austgota því Austrómverjar náðu aðeins tiltölulega litlum svæðum á sitt vald. Undir stjórn konungsins Leovigild unnu Vestgotar svo þessi svæði aftur af Austrómverjum. Leovigild, sem ríkti frá 568 til 586, færði einnig höfuðborg ríkisins.^[8] til Toledo. Árið 711 geisuðu átök um völdin í ríkinu sem veiktu innviði þess og það nýttu sér herir Mára, sem réðust inn frá Norður-Afríku. Afleiðingin var sú að konungsríki Vestgota hrundi á nokkrum árum og hinir íslömsku Márar stofnuðu ríki á Íberíuskaganum, með höfuðborg í Córdoba. Aðeins lítil landræma nyrst á skaganum var áfram í höndum kristinna manna. Þar var stofnað nýtt ríki, Konungsríkið Astúría.^[9]

Tierney, Brian, Western Europe in the Middle Ages: 300 – 1475 (McGraw-Hill College, 1999).