Volapük

 

Schleyer publikigis unesmafoye skiso pri Volapük en mayo 1879 en Sionsharfe, katolika revuo pri poezio di qua il esis edituro. To sequesis en 1880 per libro en la Germana. Schleyer propre ne skribis libri pri Volapük en altra lingui, ma altra skriptisti balde facis to.

L'unesma internaciona kongreso di Volapük eventis en Friedrichshafen, en 1884, e la duesma en München, en 1887. La linguo parolita en la kongresi esis Germana, ma dum la triesma kongreso (Paris, 1889) Volapük esis la sola linguo uzata. Camomente, la linguo kreita da Scheleyer esis en lua punto di maxima populareso, kun 283 asociuri, 25 periodala publikaji en o pri Volapük e 316 texto-libri en 25 lingui. L'Internaciona Akademio pri Volapük (Kadäm bevünetik Volapüka) kreesis en 1887 por konservar e perfektigar la linguo.

Ma esis precise dum la triesma kongreso kande komencis la dekado di lua movado. To eventis pro la diferi inter la sektori qui volis reformi, duktita da Auguste Kerckhoffs, prezidanto dil Akademio, e la sektoro plu konservema qui ne volis chanji, guidita da Schleyer, qua judikis Volapük kom lua proprieto, e konseque ne agnoskis l'autoritato dil Akademio. To stimulis divergi en la movado e granda perdo di suporto, nam multa sequinti komencis lernar Esperanto, aparinta en 1887.

Dum la yari 1920a, Nederlandano Arie de Jong reformis la linguo kun la helpo di lua poka parolanti, e prizentis reformo en 1931. La nova reformita versiono aceptesis da omni ed uzesas til nun. De Jong simplifikis la gramatiko, eliminis verbala formi poke uzita ed anke certa "sexuismo"* en pronomi ed verbala desinenci. Il anke introduktis la fonemo /r/ por facar kelka morfemi plu agnoskebla; exemple, gletik (granda) divenis gretik.

Pro la laboro di Arie de Jong, Volapük riaparis en Nederlando e Germania, ma la represo dum Naziismo esis frapo di qua Volapük ne povis rekuperar. Nun kalkulesas ke existas poka deki di parolanti, la maxim multa Esperantisti interesita pri l'origino dil artificala lingui. Tamen, sempre existabas komunitati di parolanti del epoko di Schleyer til nun, oficale duktata per sencesa intersequita cifals (duktisti).

Volapük notigas per signaro. Ol uzas latinida literi, exemple q w, e komence ol ne havis litero r. En la sequanta listo, la pronunci esas segun l'Internaciona Fonetikal Alfabeto:

a /a/, ä /æ/ od /ɛ/, b /b/, c /tʃ/ o /dʒ/,

d /d/, e /e/, f /f/, g /g/, h /h/,

i /i/, j /ʃ/ o /ʒ/, k /k/, l /l/,

m /m/, n /n/, o /o/, ö /ø/, p /p/,

r /r/, s /s/ o /z/, t /t/, u /u/, ü /y/,

v /v/, x /ks/ o /gz/, y /j/, z /ts/ o /dz/

L'acento esas en la lasta silabo.

Volapuko II, la revizio da De Jong, adoptis la fonemo "r", e chanjis kelka (ma ne la maxim freque uzata) vorti qua originale havis "l", pro ke li divenus plu rikonocebla. Exemple, en l'originala Volapük "lilöm" (= "pluvo") divenis moderne "rein" (de l'Angla "rain").

L'artiklo uzesas nur ante stranjera vorti, ed esas:

• el: neutrala formo
• hiel: maskulala formo
• jiel: hominala formo

Exemple:

• (el) Friedrich
• ela Friedrich - de Friederich
• ele Friedrich - a Friedrich
• eli Friedrich - Friedrich (akuzativo)
• o (el) Friedrich! - (ho) Friedrich!

Ica artiklo bezonas revizo da ula persono qua konocas ambe Ido, ed ica temo ciencala, teknologiala, matematikala, filozofiala, sportala, edc. Ka vu povas helpar ni revizar ol?

Ica artiklo bezonas traduko (tote o parte). Se vu savas la linguo ke lu esis skribita en, ne esez hezitenda helpar ni tradukar lo.

Quale en la Germana, la nomi en Volapük havas quar kazi: nominativo, akuzativo, genitivo e dativo. En kompozita vorti, l'unesma parto dil kompono separas ordinare di l'altra per genitiva terminado -a, exemple: Vola-pük "dil-mondo linguo". Quankam, la fini di l'altra kazi (-e dativo, -i akuzativo) ulatempe uzesas, o la radiki aglutinesas en nominativo, sen separata vokalo.

La dezinenco di adjektivi sempre esas -ik. Exemple:

• Gud: Bono.
• Gudik: Bona.

Ordinare, l'adjektivi skribesas pos substantivi. Tamen, se skribita ante substantivi, o separita de substantivi per altra vorti, li varias segun nombro e kazo.

Exemple:

• buk jönik=bela libro;
• bukas jönik, jönikas bukas=de (la) bela libri.

Komparo di adjektivi formacita per -um ed -ün.

• gudik=bona, gudikum=plu bona, gudikün=maxim bona
• jönik=bela, jönikum=plu bela, jönikün=maxim bela

Adverbi povas formacesar uzanta -o (ed en certa kazi di -ao ed -io) ek altra vorti.

• deto=dextre, detao=de dextre, detio=dextre (akuzativo), ...
• gudiko=bone, gudikumo=plu bone, gudiküno=maxim bone;
• jöniko=bele, jönikumo=plu bele, jöniküno=maxim bele; ...

La pronomi komencas kun o- ed esas:

ob = me

ol = tu

or = vu (polita formo singulara)

om = ilu (uzata por omna vorti maskula)

of = elu (uzata por omna vivanti, di qui la femineco savesas. Se on parolas pri animalo ignorante la genro, on uzas om)

os = neutro ne-person-ala

on = neutro ye la signifiko di onu kolektala

ok = su

Por krear le plurala pronomo nominative on rajuntas s:

obs = ni

ols = vi

oms = ili

ofs = eli

Ta pronomi deklinesas:

oba = di me, obas = di ni

obe = ad me, obes = ad ni

obi = me(n), obis = ni(n)

e formacas la personala pronomi kun la sufixo -ik

obik = mea, obikel = la mea

obsik = nia, obsikel = la nia

La sufixo dil infinitivo verbala esas -ön (ek la Germana -en). Por konjugar, esas suficanta remplasar la dezinenco di linfinitivo por le korespondanta pronomo nominative:

binön = esar, binob = me esas, binol = tu esas, binom = il esas, binof = el esas,

binobs = ni esas, binols = vi esas, binoms = ili esas, binofs = eli esas.

binom gretik = il es granda

binos gudik = es bona

Hike, on povas vidar la verbo lenotön ("notifikar"), konjugata (aktiva formo).

Hike, on povas vidar la verbo palenotön ("notifikesar"), konjugata (pasiva formo).

Vorto kompozesas da radiko, qua povas recevar prefixi e sufixi, ma anke povas kompozesar ek du o plura radiki.

VOLAPÜK = universala linguo, da VOL = mondo e PÜK = linguo.

Kande multa raidki ko-existas en sama vorto, on metas la vorto que donacas la precipua ideo al fino. L'artikulado facas omnatempe adjuntanta la letro A (marko di genitivo).

pokamon = argent de poche

monapok = Poche d'argent

Mon signifikas pekunio, pok, posho.

Kelka radiki:

Cherpita de Latinida lingui:

DOL: doloro, FLUM: fluvio, KAP: kapo, MILAG: marvelo, SAP: sajeso.

Cherpita de Germana lingui:

ek la Germana:

FAD: filo, FEL: agro, JÖN: beleso, KET: kateno

e l'Angla:

BEG: prego, KLOT: robo, SMOK: fumuro, TIM: tempo.

Kelka prefixi:

BE: plufortigas l'ideo di verbo. BEKLOTÖN: revétir, de KLOTÖN: vétir. BELIFÖN: animer, de LIFÖN: vivre.

DA: transformas neutrala verbi en aktiva verbi. DATIKÖN: imaginar, de TIKÖN: pensar.

GE: korespondes al Franciana re, a l'Angliana back. GEPÜKÖN: respondar, de PÜKÖN: parolar.

LE: plufortigas l'ideo du radikaro. LEDIB: abîme, de DIB: profondeur.

LU: esas pejorativo. LUGOD: idolo, de GOD: deo.

NE: donacas negativa o privativa senso. NEFLEN: enemiko, de FLEN: amiko

SMA: donas l'ideo di plu mikra. SMABEL: monteto, de BEL: monto.

OF: formacas la feminino. OFBLOD: fratino, de BLOD: frato.

BEVÜ: esas INTER, o ENTRE en la Franciana. BEVÜNETIK: internaciona, de NETIK: naciona.

SE: donacas l'ideo di ekirar. SEGOLÖN: ekirar, de GOLÖN: irar.

ZI: donacas l'ideo di "cirkume". ZIGOLÖN: cirkumirar, de GOLÖN: irar.

Kelka sufixi:

EL: indikas la habitantaro di la lando, regiono, urbo. FLENTEL: Franciano, di FLENT: Francia.

EL: anke indikas la persono okupata pri l'afero indikita per la radikaro. MITEL: boucher, de MIT: viande.

AN: indikas anke la persono, sen ideo di aktiveso. BÄLEDAN: vieillard, de BÄLED: âge.

ÄB: indikas la persono, kun l'ideo di pasiveso. JELÄB: protégé, de JEL: amour.

AF: indikas l'animali. JALAF: krustaceo, de JAL: kuraso.

EN: indikas las mestieri o l'industrio. BILEN: mamosustenilo, de BIL: biro.

ÖP: indikas la kin parti dil mondo o determinita posto. YULÖP: Europe. KAFÖP: café (bar), de KAF: café (boisson).

EM ed ÖM indikas kolektivi. BLEDEM: foliaro, de BLED: folio. GADÖM: gardena utensilaro, de GAD: gardeno.

IK: formacas adjektivi, ed IKO, adverbio, ek radikaro. FAMIK: glorioza, FAMIKO: glorieusement, de FAM: glorio.

La cifri di 1 a 9 komencas e finas en konsonanto. La fina konsonanto sempre esas l. On povas observar la sequo di a e i o u ä ö ü, nun la cifro 7 esas eceptajo, kun interpozita e.

bal = 1

tel = 2

kil = 3

fol = 4

lul = 5

mäl = 6

vel = 7

jöl = 8

zül = 9

Adjuntanta s, on havas la korespondanta deki, exemple:

• 10 esas bals, e 60 esas mäls.

Por formacar la nombri de 10 til 99, on interpozas e (e od ed avan vorto komencanta en konsonanto signifikas et):

• 73 esas velsekil

(bal)tum = 100

(bal)tumbal = 101

(bal)tumtelsekil = 123

kiltummälsefol = 364

mil = 1.000

telmil kiltumfolselul = 2.345

balsmil = 10.000

balion = 1.000.000

folbalion jöltumvelsemälmil kiltumtelsezül = 4.876.329

telion = 1.000.000.000

Bims gretik lul = kin grand arbori

La vorto Volapük anke signifikas "sensencajo" e "linguacho" en certa lingui, exemple Dana, en la frazo Det er det rene volapyk for mig ("Ol esas pura Volapük por me"). En Esperanto, "Volapukaĵo" esas anke termo por indikar "sensencajo" e la frazo Tio estas volapukaĵo al mi ("To esas Volapükajo por me") uzesa quale en l'Angla frazo: "It's Greek to me".

• Kurta gramatiko di Volapük (Esperante)
• Kurso di Volapük
• Gramatiko di Volapük (Angle)