[go: up one dir, main page]

Jump to content

«Մասնակից:ԱրամԱրմենիա/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
չNo edit summary
Տող 1. Տող 1.
Within the [[atmospheric sciences]], '''atmospheric physics''' is the application of [[physics]] to the study of the [[Earth's atmosphere|atmosphere]]. Atmospheric physicists attempt to model [[Earth's atmosphere]] and the atmospheres of the other [[planet]]s using [[fluid dynamics|fluid flow]] equations, [[radiation budget]], and energy transfer processes in the atmosphere (as well as how these tie into boundary systems such as the oceans). In order to model weather systems, atmospheric physicists employ elements of [[scattering theory]], wave propagation models, [[cloud physics]], [[statistical mechanics]] and [[spatial statistics]] which are highly mathematical and related to physics. It has close links to [[meteorology]] and [[climatology]] and also covers the design and construction of instruments for studying the atmosphere and the interpretation of the data they provide, including [[remote sensing]] instruments. At the dawn of the space age and the introduction of sounding rockets, aeronomy became a subdiscipline concerning the upper layers of the atmosphere, where dissociation and ionization are important.
{{Տեղեկաքարտ Օդանավ}}
'''Airbus A330,'''  <nowiki/>[[Airbus (groupe)|Airbus]] ընկերության մարդատար, երկշարժիչ տուրբոռեակտիվ ինքնաթիռ, նախատեսված միջին և հեռահար թռիչքների համար։ Առաջին թռիչքը իրականացվել է 1992 թվականի նոյեմբերի 1-ին A330-300 մոդելով։


== Remote sensing ==
A340-300 և A330-300 մոդելները գրեթե նույնական են, բացառությամբ շարժիչների քանակի (A330-ի մոտ երկու շարժիչ, A340-ի մոտ չորս շարժիչ) և շասսիի կանգնակների քանակի։ A330 օդանավի բոլոր տիպերում տեղադրված են Pratt & Whitney, Rolls-Royce կամ [[General Electric]] շարժիչներ։ Նորագույն մոդելը A330-800NEO մոդելն է, որը շատ դետալներով համարվում է A330-900 մոդելի բարելավված տարբերակը։
{{Weather}}
[[Image:weather radar.jpg|thumb|Brightness can indicate reflectivity as in this 1960 [[weather radar]] image (of [[1960 Atlantic hurricane season#Hurricane Abby|Hurricane Abby]]). The radar's frequency, pulse form, and antenna largely determine what it can observe.]]
{{Main|Remote sensing}}
Remote sensing is the small or large-scale acquisition of information of an object or phenomenon, by the use of either recording or real-time sensing device(s) that is not in physical or intimate contact with the object (such as by way of [[aircraft]], [[spacecraft]], [[satellite]], [[buoy]], or [[ship]]). In practice, remote sensing is the stand-off collection through the use of a variety of devices for gathering information on a given object or area which gives more information than sensors at individual sites might convey.<ref>COMET program (1999). [http://www.comet.ucar.edu/nsflab/web/remote/121.htm Remote Sensing.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130507000326/http://www.comet.ucar.edu/nsflab/web/remote/121.htm |date=2013-05-07 }} [[University Corporation for Atmospheric Research]]. Retrieved on 2009-04-23.</ref> Thus, [[Earth observation]] or [[weather satellite]] collection platforms, ocean and atmospheric observing [[weather buoy]] platforms, monitoring of a pregnancy via [[ultrasound]], [[magnetic resonance imaging]] (MRI), [[positron-emission tomography]] (PET), and [[space probes]] are all examples of remote sensing. In modern usage, the term generally refers to the use of imaging sensor technologies including but not limited to the use of instruments aboard aircraft and spacecraft, and is distinct from other imaging-related fields such as [[medical imaging]].


There are two kinds of remote sensing. Passive sensors detect natural radiation that is emitted or reflected by the object or surrounding area being observed. Reflected sunlight is the most common source of radiation measured by passive sensors. Examples of passive remote sensors include film [[photography]], infrared, [[charge-coupled devices]], and [[radiometer]]s. Active collection, on the other hand, emits energy in order to scan objects and areas whereupon a sensor then detects and measures the radiation that is reflected or backscattered from the target. [[radar]], [[lidar]], and [[SODAR]] are examples of active remote sensing techniques used in atmospheric physics where the time delay between emission and return is measured, establishing the location, height, speed and direction of an object.<ref>Glossary of Meteorology (2009). [http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=radar1 Radar.] [[American Meteorological Society]]. Retrieved on 2009-24-23.</ref>
== Պատմություն ==
1972 թվականին սկսվեց A300 B9 ինքնաթիռի նախագծումը, որը A300 B2-ի ավելի երկար տարբերակն է 322 նստատեղով։ 1973 թվականին համաշխարհային շուկայում տիրող իրավիճակը առաջացրեց ավելի մեծ օդանավերի առկայության անհրաժեշտությունը, և նախագծողներն աշխատեցին չորս տուրբոռեակտիվ շարժիչներով A300 B11 դիզայնի վրա: 1980 թվականին նախագիծը ստացավ TA9 TA անվանումը՝ twin aisle (երկու միջանցքով): 1982 թվականի սեպտեմբերին հայտարարվեց, որ նոր օդանավը կունենա պլանիրի ընդհանուր կառուցվածք։ 1986 թվականի հունվարին TA9 նախագծին տրվեց A330 անվանումը: Չնայած ինքնաթիռի ստեղծման ծրագիրը պաշտոնապես սկսվել էր 1987 թվականի հունիսին։<br>A330/A340 հեռահար օդանավերի ծրագիրը մեկնարկել է հեռահար մարդատար ինքնաթիռների շուկայում Boeing-ին գերիշխող դիրքից հեռացնելու նպատակով: Ի սկզբանե պլանավորված 200 և 300 տարբերակները գրեթե նույնական էին. երկու մոդելներն էլ ունեին նույն թևերը, ֆյուզելաժները, կառավարումը. մոդելները տարբերվում էին միայն նստատեղերի քանակով։ Այս լուծումը հնարավորություն տվեց մի կողմից նվազեցնել ինքնաթիռների մշակման ծախսերը, իսկ մյուս կողմից՝ պարզեցրեց և նվազեցրեց ավիաընկերությունների ծախսերը ինքնաթիռների շահագործման և պահպանման հարցում: Մշակման համար հիմք է ընդունվել Airbus A300 կորպուսը, որն ավելի երկար է պատրաստվել։ Խցիկը պատրաստված է A320 խցիկի նմանությամբ։ Այսպիսով, նորաստեղծ օդանավը Airbus A320 շարքի տեխնիկական նորարարությունների խառնուրդ էր A300/A310-ի ֆյուզելաժով: Օդանավի առաջին շնորհանդեսը տեղի է ունեցել 1992 թվականի հոկտեմբերի 14-ին։ Մեկ ամիս չանցած 1992 թվականի նոյեմբերի 2-ին, A330-ը «300» տարբերակով առաջին անգամ օդ բարձրացավ: Երրորդ նախատիպը պատրաստվել է պատվիրատուի (Air Inter) նախընտրած ինտերիերի դիզայնով և ներկվել համապատասխան գույներով, օգտագործվելով փորձնական թռիչքների համար: 1993 թվականի օգոստոսին տեղի ունեցան ETOPS փորձաթռիչքը, որի ընթացքում A330-ը 6 ժամ թռավ Ատլանտյան օվկիանոսի հյուսիսային հատվածով ընդամենը մեկ աշխատող շարժիչով։ Փորձնական թռիչքներն ավարտվել են 1994 թվականի դեկտեմբերին՝ բոլոր փորձերը ավարտվել են հաջողությամբ: 200-ի ավելի կարճ տարբերակի ստեղծման նախագիծն ընդունվել է 1995 թվականի նոյեմբերին։ Իսկ 1997 թվականի օգոստոսի 13-ին այդ տարբերակը կատարել է իր առաջին թռիչքը։ Ինքնաթիռի պատվիրատուն ILFC ընկերությունն էր իր լիզինգային գործընկեր Կանադա 3000 ավիաընկերության հետ համատեղ, օդանավի մատակարարումը իրականացվել է 1998 թվականի ապրիլի 29-ին։


Remote sensing makes it possible to collect data on dangerous or inaccessible areas. Remote sensing applications include monitoring [[deforestation]] in areas such as the [[Amazon Basin]], the [[effects of climate change]] on [[glacier]]s and Arctic and Antarctic regions, and [[depth sounding]] of coastal and ocean depths. Military collection during the [[Cold War]] made use of stand-off collection of data about dangerous border areas. Remote sensing also replaces costly and slow data collection on the ground, ensuring in the process that areas or objects are not disturbed.
Airbus-ը մտադիր էր զարգացնել A350 ինքնաթիռը A330-ի հիման վրա՝ փոխարինելով թևերը, շարժիչները և արդիականացնելով քթամասի հատվածը: Սակայն նախագիծը խստորեն քննադատվեց իր հիմնական հաճախորդների կողմից, և 2006 թվականի հուլիսի 17-ին Ֆարնբորո ավիացուցադրման ժամանակ Airbus-ը ներկայացրեց սկզբունքորեն նոր A350XWB նախագիծը։


Orbital platforms collect and transmit data from different parts of the [[electromagnetic spectrum]], which in conjunction with larger scale aerial or ground-based sensing and analysis, provides researchers with enough information to monitor trends such as [[El Niño]] and other natural long and short term phenomena. Other uses include different areas of the [[earth science]]s such as [[natural resource management]], agricultural fields such as land usage and conservation, and national security and overhead, ground-based and stand-off collection on border areas.<ref>[[NASA]] (2009). [http://hurricanes.nasa.gov/earth-sun/technology/remote_sensing.html Earth.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060929081013/http://hurricanes.nasa.gov/earth-sun/technology/remote_sensing.html |date=2006-09-29 }} Retrieved on 2009-02-18.</ref>
2014 թվականի հուլիսի 14-ին Էյրբասը հայտարարեց<ref>{{Cite web |url=http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/airbus-launches-the-a330neo/ |title=Airbus launches the A330neo {{!}} Airbus News & Events |access-date=2014-10-07 |archive-date=2016-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160629132104/http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/airbus-launches-the-a330neo/ |deadlink=yes }}</ref> Airbus ընտանիքի նորացված տարբերակների ստեղծման մեկնարկի մասին, որոնք միասին կոչվում են A330neo:


== Տեսակներ ==
== Radiation ==
[[Image:seasons.svg|frame|right|This is a diagram of the seasons. In addition to the density of incident light, the [[dissipation]] of light in the [[Earth's atmosphere|atmosphere]] is greater when it falls at a shallow angle.]]
=== Քաղաքացիական ===
{{See also|Radiation|Effect of sun angle on climate}}
==== A330-100 ====
Atmospheric physicists typically divide radiation into solar radiation (emitted by the sun) and terrestrial radiation (emitted by Earth's surface and atmosphere).
Առաջին Airbus A330-100 մոդելը բավականին անհաջող էր։ Այն ստեղծվել է որպես փոխարինող Airbus A300-ին և Airbus A310-ին: Այս տարբերակը պիտի ունենար ավելի կարճ ֆյուզելաժ՝ ուղևորների հավասար տեղաբաշխումն ապահովելու համար: Նախատեսվում էր, որ A330-ի ֆյուզելյաժը կհամակցվի A300-600-ի թևի հետ, հետագայում օգտագործվել է A330-ի թևը A330-ի դետալների հետ համափոխարինելիությունն ապահովելու համար: Ենթադրվում էր, որ այս մոդելը կդառնա Boeing 767-300ER-ի և Boeing 767-400ER-ի մրցակիցը<ref>{{Cite web|url=http://widebodyaircraft.nl/a330.htm|title=Airbus A330|website=widebodyaircraft.nl|access-date=2021-06-29|archive-date=2012-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20121016052200/http://widebodyaircraft.nl/a330.htm|deadlink=no}}</ref>։


Solar radiation contains variety of wavelengths. Visible light has wavelengths between 0.4 and 0.7&nbsp;micrometers.<ref>Atmospheric Science Data Center. [http://science-edu.larc.nasa.gov/EDDOCS/Wavelengths_for_Colors.html What Wavelength Goes With a Color?] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720105431/http://science-edu.larc.nasa.gov/EDDOCS/Wavelengths_for_Colors.html |date=2011-07-20 }} Retrieved on 2008-04-15.</ref> Shorter wavelengths are known as the [[ultraviolet]] (UV) part of the spectrum, while longer wavelengths are grouped into the [[infrared]] portion of the spectrum.<ref>Windows to the Universe. [http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Atmosphere/earth_atmosph_radiation_budget.html Solar Energy in Earth's Atmosphere.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100131001838/http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Atmosphere/earth_atmosph_radiation_budget.html |date=2010-01-31 }} Retrieved on 2008-04-15.</ref> Ozone is most effective in absorbing radiation around 0.25&nbsp;micrometers,<ref name="UDE">[[University of Delaware]]. [http://www.udel.edu/Geography/DeLiberty/Geog474/geog474_energy_interact.html Geog 474: Energy Interactions with the Atmosphere and at the Surface.] Retrieved on 2008-04-15.</ref> where UV-c rays lie in the spectrum. This increases the temperature of the nearby [[stratosphere]]. Snow reflects 88% of UV rays,<ref name="UDE"/> while sand reflects 12%, and water reflects only 4% of incoming UV radiation.<ref name="UDE"/> The more glancing the angle is between the atmosphere and the [[sun]]'s rays, the more likely that energy will be reflected or absorbed by the [[atmosphere]].<ref>Wheeling Jesuit University. [http://www.cet.edu/ete/modules/ozone/ozatmo.html Exploring the Environment: UV Menace.] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20070830094306/http://www.cet.edu/ete/modules/ozone/ozatmo.html |date=August 30, 2007 }} Retrieved on 2007-06-01.</ref>
==== A330-200 ====
A330-200-ը նախատեսված էր փոխարինելու Airbus A300-600R-ին և իրական մրցակցություն ապահովելու Boeing 767-300ER-ին: A330-200 ծրագիրը պաշտոնապես սկսվել է 1995 թվականի նոյեմբերին, երբ 13 ինքնաթիռների առաջին պատվերը կատարել է ILFC լիզինգային ընկերությունը 1996 թվականի փետրվարին: Առաջին թռիչքը տեղի է ունեցել 1997 թվականի օգոստոսի 13-ին։


Terrestrial radiation is emitted at much longer wavelengths than solar radiation. This is because Earth is much colder than the sun. Radiation is emitted by Earth across a range of wavelengths, as formalized in [[Planck's law]]. The wavelength of maximum energy is around 10 micrometers.
A330-200-ը հիմնված է A330-300-ի հիմքի վրա, ունի նույն թևն ու ֆյուզելաժը՝ կրճատված տասը սեկցիաներով (մոտ վեց մետր): A330-200-ը կարող է տեղափոխել մինչև 253 ուղևոր: Ավելի երկար A330-300-ի համեմատ անկման ռիսկայնությունը նվազեցնելու նպատակով ավելացվել են կայունարարները։


== Cloud physics ==
A330-200 օդանավը այժմ շահագործվում է Air China, [[Air France]]/[[KLM]], [[Austrian Airlines]], China Eastern, China Southern, Etihad, [[Korean Air]], [[Malaysia Airlines]], Northwest Airlines, [[Qantas]], [[Swiss International Air Lines]], [[TAP Portugal]], [[Vietnam Airlines]], Yemenia և այլ ուրիշ ավիաընկերություններում։
{{Main|Cloud physics}}
Cloud physics is the study of the physical processes that lead to the formation, growth and precipitation of [[cloud]]s. Clouds are composed of microscopic droplets of water (warm clouds), tiny crystals of ice, or both (mixed phase clouds). Under suitable conditions, the droplets combine to form [[precipitation (meteorology)|precipitation]], where they may fall to the earth.<ref>Oklahoma Weather Modification Demonstration Program. [http://www.evac.ou.edu/okwmdp/physics.html CLOUD PHYSICS.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080723154301/http://www.evac.ou.edu/okwmdp/physics.html |date=2008-07-23 }} Retrieved on 2008-04-15.</ref> The precise mechanics of how a cloud forms and grows is not completely understood, but scientists have developed theories explaining the structure of clouds by studying the microphysics of individual droplets. Advances in radar and satellite technology have also allowed the precise study of clouds on a large scale.


== Atmospheric electricity ==
Այս մոդելը բավականին ուժեղ մրցակցել է [[Boeing 767]] ինքնաթիռի հետ։ Հաջող մրցակցությունը թույլ է տվել Airbus-ին հայտարարել, որ նոր [[Boeing 787]] օդանավի ստեղծումը պատասխանն էր A330-200-ի արդյունավետությանը։
[[Image:Lightning over Oradea Romania 3.jpg|thumb|Cloud-to-ground [[lightning]] in the global atmospheric electrical circuit]]
{{Main|Atmospheric electricity}}
Atmospheric electricity is the term given to the electrostatics and electrodynamics of the atmosphere (or, more broadly, the atmosphere of any [[planet]]). The [[Continent|Earth's surface]], the [[ionosphere]], and the atmosphere is known as the [[global atmospheric electrical circuit]].<ref>Dr. Hugh J. Christian and Melanie A. McCook. [http://thunder.msfc.nasa.gov/primer/primer3.html Lightning Detection From Space: A Lightning Primer.] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080430142456/http://thunder.msfc.nasa.gov/primer/primer3.html |date=April 30, 2008 }} Retrieved on 2008-04-17.</ref> Lightning discharges 30,000 [[ampere]]s, at up to 100 million [[volt]]s, and emits light, radio waves, [[X-ray]]s and even [[gamma ray]]s.<ref>NASA. [http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/rhessi_tgf.html Flashes in the Sky: Earth's Gamma-Ray Bursts Triggered by Lightning.] Retrieved on 2007-06-01.</ref> Plasma temperatures in lightning can approach 28,000 [[kelvin]]s and [[electron]] densities may exceed 10<sup>24</sup>/m<sup>3</sup>.<ref>Fusion Energy Education.[http://fusedweb.llnl.gov/CPEP/Chart_Pages/5.Plasmas/Lightning.html Lightning! Sound and Fury.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161123043211/http://fusedweb.llnl.gov/CPEP/Chart_Pages/5.Plasmas/Lightning.html |date=2016-11-23 }} Retrieved on 2008-04-17.</ref>


==== A330-200F ====
== Atmospheric tide ==
{{Main|Atmospheric tide}}
A300-600F-ի և A310F-ի պահանջարկի նվազումը ստիպեց Airbus-ին առաջարկել A330-200-ի բեռնատար տարբերակը 2000-2001 թվականներին: Սակայն այդ ժամանակահատվածում դրա վաճառքը չի իրականացվել<ref>«[http://www.flightglobal.com/Articles/2006/03/14/Navigation/177/205407/Airbus+aims+to+fill+freighter+void+with+A330+derivative.html Airbus aims to fill freighter void with A330 derivative].» ''[[Flight International]]''. 14 March 2006.</ref>։ A330-200F օդանավը կրկին հայտնվեց միայն 2006 թվականին Ֆարնբորո ավիացուցադրման ժամանակ, իսկ արտադրության մեկնարկի վերջնական որոշումը կայացվեց 2007 թվականի հունվարին։ Առաջին A330-200F-ն արտադրվել է Թուլուզում 2009 թվականի հոկտեմբերի 20-ին, առաջին թռիչքը տեղի է ունեցել 2009 թվականի նոյեմբերի 5-ին։
The largest-amplitude atmospheric tides are mostly generated in the [[troposphere]] and [[stratosphere]] when the atmosphere is periodically heated as water vapour and ozone absorb solar radiation during the day. The tides generated are then able to propagate away from these source regions and ascend into the [[mesosphere]] and [[thermosphere]]. Atmospheric tides can be measured as regular fluctuations in wind, temperature, density and pressure. Although atmospheric tides share much in common with ocean tides they have two key distinguishing features:


i) Atmospheric tides are primarily excited by the Sun's heating of the atmosphere whereas ocean tides are primarily excited by the Moon's gravitational field. This means that most atmospheric tides have periods of oscillation related to the 24-hour length of the solar day whereas ocean tides have longer periods of oscillation related to the lunar day (time between successive lunar transits) of about 24 hours 51 minutes.<ref>Glossary of Meteorology. [http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=atmospheric-tide1 Atmospheric Tide.] Retrieved on 2008-04-15.</ref>
A330-200F-ը միջին չափերի հեռագնաց, բեռնատար ինքնաթիռ է, որը կարող է տեղափոխել 65 տոննա բեռ 7400 կմ կամ 70 տոննա բեռ մինչև 5950 կմ հեռավորության վրա: Ինքնաթիռում օգտագործվում է նոր ունիվերսալ բեռնման համակարգ, որը թույլ է տալիս տեղադրել և՛ ներքնակներ, և՛ բեռնարկղեր: Հնարավոր են բեռների դասավորության մի քանի տարբերակներ, որոնք նախատեսված են տարբեր շուկաների և բեռների հոսքերի համար:


ii) Atmospheric tides propagate in an atmosphere where density varies significantly with height. A consequence of this is that their amplitudes naturally increase exponentially as the tide ascends into progressively more rarefied regions of the atmosphere (for an explanation of this phenomenon, see below). In contrast, the density of the oceans varies only slightly with depth and so there the tides do not necessarily vary in amplitude with depth.
A330-ի դեպի ներքև ուղղված դիրքը քթամասի ուղղությամբ բարելավելու համար շասսիի առջևի հենարանը վերափոխվել է: Օգտագործվում է ստանդարտ A330-200 հենարան, բայց դրա ամրացման վերին կետը տեղափոխվում է ներքև, որը ծածկում էր հենարանը հետ քաշված դիրքում։ Այս լուծումը հնարավորություն տվեց ստանալ վերին հարթակի համահարթ մակերես<ref>Kingsley-Jones, Max. [http://www.flightglobal.com/articles/2009/08/04/330563/pictures-first-airbus-a330-200f-shows-off-nose-gear-blister-fairing.html «First Airbus A330-200F shows off nose-gear blister fairing»] {{Wayback|url=http://www.flightglobal.com/articles/2009/08/04/330563/pictures-first-airbus-a330-200f-shows-off-nose-gear-blister-fairing.html |date=20110511005811 }}. ''Flight International'', 4 August 2009.</ref>. Տեղադրված է երկու շարժիչ Pratt & Whitney PW4000 կամ Rolls-Royce Trent 700 տեսակների<ref>[http://www.flightglobal.com/articles/2007/06/15/214692/ge-drops-a330-200f-plan-and-opens-door-to-pw.html GE drops A330-200F plan and opens door to P&W] {{Wayback|url=http://www.flightglobal.com/articles/2007/06/15/214692/ge-drops-a330-200f-plan-and-opens-door-to-pw.html |date=20071023215207 }}{{ref-en}}</ref>։ Բացի նոր բեռնատար ինքնաթիռների արտադրությունից Airbus-ն առաջարկել է ծրագիր A330-200 մարդատար ինքնաթիռների ձևափոխում բեռնատարների<ref>{{cite web
|url = http://www.flightglobal.com/articles/2010/07/21/344898/farnborough-qatar-fires-warning-shot-at-airbus-over-a330.html
|accessdate = 2010-07-21
|title = FARNBOROUGH: Qatar fires warning shot at Airbus over A330 conversions
|lang = en
|archiveurl = https://www.webcitation.org/65TmHMlld?url=http://www.flightglobal.com/news/articles/farnborough-qatar-fires-warning-shot-at-airbus-over-a330-344898/
|archivedate = 2012-02-15
}}</ref>։


Note that although solar heating is responsible for the largest-amplitude atmospheric tides, the gravitational fields of the Sun and Moon also raise tides in the atmosphere, with the lunar gravitational atmospheric tidal effect being significantly greater than its solar counterpart.<ref>Scientific American. [http://www.sciam.com/article.cfm?id=does-the-moon-have-a-tida Does the Moon have a tidal effect on the atmosphere as well as the oceans?.] Retrieved on 2008-07-08.</ref>
2010 թվականի մայիսի 31-ի դրությամբ Airbus-ն ունեցել է 64 օդանավերի պատվեր 9 պատվիրատուներից՝ Aircastle (3), BOC Aviation (5), [[Etihad Airways]] (2), Flyington Freighters (12), Intrepid Aviation Group (20), MatlinPatterson (6), [[Malaysia Airlines]] (2), MNG Airlines (4), OH, Avion LLC (8) և [[Turkish Airlines]] (2)։ Բացի այ [[ACT Airlines]] ավիաընկերությունը պայմանագիր է կնքել ևս երկու ինքնաթիռների մատակարարման համար<ref>«[http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/07_08_17_act_a330f.html ACT Airlines commits for two A330 freighters] {{Wayback|url=http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/07_08_17_act_a330f.html|date=20090221125625}}.» ''[[Airbus]]''. 17 August 2006.</ref>։ Արտադրված առաջին A330 բեռնատարը Etihad Crystal Cargo-ին է հանձնվել 2010 թվականի օգոստոսին<ref>{{cite web|url=http://atwonline.com/airline-finance-data/news/first-a330-200-freighter-delivered-etihad-0813 |accessdate=2010-08-16 |title=First A330-200 freighter delivered to Etihad |publisher=ATW Online |date=2010-08-16 |archiveurl=https://www.webcitation.org/65TmHz1ct?url=http://atwonline.com/airline-finance-data/news/first-a330-200-freighter-delivered-etihad-0813 |archivedate=2012-02-15 |lang=en }}</ref>։ Նոր ինքնաթիռի հիմնական մրցակիցներն են համարվում [[Boeing 767|767-300F]] և [[Boeing 777|777F]], L-1011 Tristar, ինչպես նաև DC-10F և MD-11F։


At ground level, atmospheric tides can be detected as regular but small oscillations in surface pressure with periods of 24 and 12 hours. Daily pressure maxima occur at 10 a.m. and 10 p.m. local time, while minima occur at 4 a.m. and 4 p.m. local time. The absolute maximum occurs at 10 a.m. while the absolute minimum occurs at 4 p.m.<ref>Dr James B. Calvert. [http://mysite.du.edu/~jcalvert/geol/tides.htm Tidal Observations.] Retrieved on 2008-04-15.</ref> However, at greater heights the amplitudes of the tides can become very large. In the [[mesosphere]] (heights of ~ 50 – 100&nbsp;km) atmospheric tides can reach amplitudes of more than 50&nbsp;m/s and are often the most significant part of the motion of the atmosphere.
==== A330-200HGW ====
2008 թվականին Airbus-ն առաջարկեց A330-200-ի տարբերակը՝ առավելագույն թռիչքային քաշով, ինչը թույլ տվեց մոդելին ավելի արդյունավետ մրցակցել Boeing 787 Dreamliner-ի հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.flightglobal.com/articles/2008/09/10/315762/airbus-to-offer-heavier-a330-against-delayed-787.html|title=Airbus to offer heavier A330 against delayed 787|website=flightglobal.com|access-date=2021-06-29|archive-date=2009-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20091029161213/http://www.flightglobal.com/articles/2008/09/10/315762/airbus-to-offer-heavier-a330-against-delayed-787.html|deadlink=no}}</ref>։ A330-200HGW տարբերակում ստացվել է 5 տոննայով ավելացված բեռնատարողունակություն, որը ավիաընկերությունները կարող են օգտագործել կա՛մ հեռահարությունը 560 կմ-ով ավելացնելու, կա՛մ բեռները 3,4 տոննայով ավելացնելու համար<ref>{{Cite web |url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/passengeraircraft/a330family/technology-and-innovation/ |title=Technology {{!}} Airbus, a leading aircraft manufacturer |access-date=2012-07-17 |archive-date=2011-06-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110625162548/http://www.airbus.com/aircraftfamilies/passengeraircraft/a330family/technology-and-innovation/ |deadlink=yes }}</ref>։ Այս մոդելի գլխավոր պատվիրատուն [[Korean Air]] ավիաընկերությունն էր, որը 2009 թվականի փետրվարի 27-ին պատվիրել էր վեց ինքնաթիռ։ Մատակարարումների մեկնարկը տրվել էր 2010 թվականին<ref>{{Cite web |url=http://www.airbus.com/presscentre/pressreleases/press-release-detail/detail/korean-air-orders-six-more-a330-200s/ |title=Korean Air orders six more A330-200s {{!}} Airbus Press release |access-date=2012-07-17 |archive-date=2012-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121003091606/http://www.airbus.com/presscentre/pressreleases/press-release-detail/detail/korean-air-orders-six-more-a330-200s/ |deadlink=yes }}</ref>։


==== A330-300 ====
== Aeronomy ==
{{Main|Aeronomy}}
A330-300 մոդելը նախատեսված էր որպես [[Airbus A300|A300]] մոդելի փոխարինող կամ այլընտրանքային տարբերակ։ Նրա ֆյուզելաժը հիմնված էր A300-ի ֆյուզելաժի վրա, բայց նշանակալիորեն երկարացված էր։
[[Image:Upperatmoslight1.jpg|250px|thumb|right|Representation of upper-atmospheric lightning and electrical-discharge phenomena]]
Aeronomy is the science of the upper region of the atmosphere, where dissociation and ionization are important. The term aeronomy was introduced by Sydney Chapman in 1960.<ref>Andrew F. Nagy, p. 1-2 in ''Comparative Aeronomy'', ed. by Andrew F. Nagy ''et al.'' (Springer 2008, {{ISBN|978-0-387-87824-9}})</ref> Today, the term also includes the science of the corresponding regions of the atmospheres of other planets. Research in aeronomy requires access to balloons, satellites, and [[sounding rockets]] which provide valuable data about this region of the atmosphere. [[Atmospheric tide]]s play an important role in interacting with both the lower and upper atmosphere. Amongst the phenomena studied are [[upper-atmospheric lightning]] discharges, such as luminous events called red [[sprites (lightning)|sprites]], sprite halos, blue jets, and elves.


== Centers of research ==
Այս մոդելը թույլ է տալիս տեղափոխել 295 ուղևոր երեք դասերում, 335՝ երկու դասերում և մինչև 440, եթե ինքնաթիռն ունի միայն մեկ դաս՝ մինչև 10800 կմ հեռավորության վրա։ Բացի այդ, օդանավը կարող է շատ բեռներ տեղափոխել։ A330-ի բեռնախցիկի ծավալը համեմատելի է [[Boeing 747]]-ի հետ: Որոշ ավիաընկերություններ օգտագործում են այս հատկությունները գիշերը բեռներ փոխադրելու համար:
In the UK, atmospheric studies are underpinned by the [[Met Office]], the [[Natural Environment Research Council]] and the [[Science and Technology Facilities Council]]. Divisions of the U.S. [[NOAA|National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA)]] oversee research projects and [[weather]] modeling involving atmospheric physics. The US [[Arecibo Observatory|National Astronomy and Ionosphere Center]] also carries out studies of the high atmosphere. In [[Belgium]], the [[Belgian Institute for Space Aeronomy]] studies the atmosphere and [[outer space]]. In France, there are several public or private entities researching the atmosphere, as an example météo-France ([[Météo-France]]), several laboratories in the national scientific research center (such as the laboratories in the [[Institut Pierre Simon Laplace|IPSL]] group).


== See also ==
Ինքնաթիռի վրա տեղադրված են երկու շարժիչներ General Electric CF6-80E, Pratt & Whitney PW4000 կամ Rolls-Royce Trent 700 տեսակների։
<!-- kinematic and dynamical meteorology (distinct) require articles -->
{{col-start}}
{{col-break}}
*[[Adiabatic lapse rate]]
*[[Atmospheric thermodynamics]]
*[[Baroclinic instability]]
*[[Barotropic vorticity equation]]
*[[Convective instability]]
{{col-break}}
*[[Coriolis effect]]
*[[Euler equations]]
*[[Exometeorology]]
*[[FluxNet]]
*[[Geostrophic wind]]
*[[Gravity wave]]
*[[Hydrostatic balance]]
{{col-break}}
*[[Kelvin–Helmholtz instability]]
*[[Madden–Julian oscillation]]
*[[Navier–Stokes equations]]
*[[Potential vorticity]]
*[[Pressure-gradient force]]
*[[Primitive equations]]
{{col-break}}
*[[Rossby number]]
*[[Rossby radius of deformation]]
*[[Space weather]]
*[[Space physics]]
*[[Thermal wind]]
*[[Vorticity equation]]
{{col-end}}


== References ==
Airbus-ը նաև առաջարկում է A330-300-ի բարելավված (այդ թվում թռիչքի հեռահարության) տարբերակը A330-300X անվանումով։
{{Reflist}}


==Further reading==
A330-300 ուղիղ մրցակիցներն են համարվում [[Boeing 777|Boeing 777-200ER]] և [[Boeing 787|Boeing 787-9]] ինքնաթիռները։
* J. V. Iribarne, H. R. Cho, ''Atmospheric Physics'', D. Reidel Publishing Company, 1980.


==== A330 P2F ====
==External links==
*{{Commons category-inline}}
2012 թվականին Airbus-ը սինգապուրյան ST Aerospace ընկերության հետ համատեղ հայտարարեց մարդատար ինքնաթիռները բեռնատար ինքնաթիռների փոխակերպման ծրագրի մեկնարկի մասին: Վերափոխված մոդելները կունենան լրացուցիչ P2F ինդեքս (passenger-to-freighter)՝ մարդատարից բեռնատար անցում: Նախատեսված առաջին մոդելը A330-300 ինքնաթիռն էր, փոխակերպումն իրականացվել է Դրեզդենում <ref>[http://online.wsj.com/article/BT-CO-20120214-721309.html EADS, ST Aerospace To Develop A330 Cargo Conversion Program — WSJ.com] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120216051802/http://online.wsj.com/article/BT-CO-20120214-721309.html |date=2012-02-16 }}</ref>. Բազմաթիվ շահագրգիռ ավիաընկերություններ հետաքրքրություն ցուցաբերեցին նախագծի նկատմամբ<ref>{{Cite web |url=http://www.aviationweek.com/aw/generic/story.jsp?id=news%2Fawx%2F2012%2F02%2F14%2Fawx_02_14_2012_p0-425628.xml&headline=Airbus%20Launches%20A330P2F%20With%20ST%20Aerospace&channel=comm |title=Airbus Launches A330P2F With ST Aerospace |accessdate=2019-02-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150329205932/http://www.aviationweek.com/aw/generic/story.jsp?id=news%2Fawx%2F2012%2F02%2F14%2Fawx_02_14_2012_p0-425628.xml&headline=Airbus%20Launches%20A330P2F%20With%20ST%20Aerospace&channel=comm |archivedate=2015-03-29 |deadlink=yes }}</ref>։

A330-300P2F-ը կունենա 60 տոննա բեռնատարողություն և 4000 կմ հեռահարություն կամ համապատասխանաբար 61 տոննա և 6600 կմ բեռնունակությունը բարձրացված տարբերակների համար: A330-200P2F մոդիֆիկացիան կկարողանա տեղափոխել մինչև 59 տոննա բեռ մինչև 7400 կմ հեռավորության վրա<ref>[http://www.airbus.com/aircraftfamilies/freighter/a330p2f-passenger-to-freighter/ A330P2F passenger-to-freighter conversion | Airbus, a leading aircraft manufacturer] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121103021849/http://www.airbus.com/aircraftfamilies/freighter/a330p2f-passenger-to-freighter/ |date=2012-11-03 }}</ref>։ Airbus-ն ակնկալում է ունենալ այս օդանավերի մինչև 900 պատվեր, առաջիկա 20 տարվա ընթացքում<ref>{{Cite web |url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/freighter/a330p2f-passenger-to-freighter |title=A330P2F passenger-to-freighter conversion &#124; Airbus, a leading aircraft manufacturer<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2012-07-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120712133642/http://www.airbus.com/aircraftfamilies/freighter/a330p2f-passenger-to-freighter/ |archivedate=2012-07-12 |deadlink=yes }}</ref>։

=== Airbus A330neo ===
Airbus A330neo ինքնաթիռների ընտանիքը Airbus A330 ինքնաթիռների թողարկման շարունակությունն է նոր Neo (New Engine Option) տեխնոլոգիայի շրջանակում, որը ներառում է շարժիչների թարմացում և առավելագույն խնայողություն ավիաընկերություններում օդանավերի արդյունավետ շահագործման համար<ref>{{Cite news|title=Airbus A330 - пассажирский самолёт. История, фото, характеристики|url=http://aviado.ru/guide/planes/airbus/airbus-a330/|work=AVIADO.RU - Портал об авиации и дешёвые авиабилеты|accessdate=2017-02-11|lang=ru|archivedate=2020-06-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200630090523/https://aviado.ru/guide/planes/airbus/airbus-a330/}}</ref>։

==== Airbus A330-800neo ====
A330-800neo մոդելը նախատեսված է փոխարինելու Airbus A330-200-ին: Airbus-ի պաշտոնական հայեցակարգի համաձայն՝ A330-800neo-ն կունենա նոր Rolls-Royce Trent 7000 շարժիչներ՝ 320 կՆ (72,000 lbf) վերամբարձ ուժ, ավելի ընդարձակ խցիկ (+8 նստատեղ), բարելավված թռիչքատեխնիկական բնութագրեր: Օդանավը կկարողանա տեղափոխել 257-ից 406 ուղևորի մինչև 13900 կմ հեռավորության վրա:

==== Airbus A330-900neo ====
A330-900neo մոդելը ստեղծվել է Airbus A330-300-ին փոխարինելու համար: Ինքնաթիռն ունի նոր Rolls-Royce Trent 7000 շարժիչներ՝ 320 կՆ (72,000 lbf) վերամբարձ ուժով, ավելի ընդարձակ խցիկ (+10 հավելյալ նստատեղ), բարելավված թռիչքատեխնիկական բնութագրեր: Airbus-ի կանխատեսման համաձայն՝ նոր մոդիֆիկացիան ավելի խնայող կլինի, քան A330-300-ը (վառելիքի ծախսը կկրճատվի՝ 14%-ով), ինչն ավիաընկերություններին թույլ կտա զգալիորեն խնայել օդանավը շահագործելիս: Airbus A330-900neo-ն կկարողանա տեղափոխել 287-ից 440 ուղևորի և տեղափոխել նրանց մինչև 12130 կմ հեռավորության վրա։

=== Ռազմական ===
==== A330-200 MRTT/FSTA և KC-30 ====
Airbus-ը ստեղծել է A330-ի երկու ռազմական մոդիֆիկացիա՝ MRTT (Multi Role Tanker Transporter) բազմանշանակետային տրանսպորտային լիցքավորման ինքնաթիռ և FSTA (Future Strategic Tanker Aircraft) ապագայի լիցքավորման ինքնաթիռ : USAF-ի մրցույթի համար այս մոդելը նշանակվել է KC-30:

Քանի որ Airbus A330-ն ունի նույն թևը, ինչ Airbus A340-ը, այս մոդելն ավելի հեշտ էր փոխակերպել լիցքավորիչների: Այն վայրերում, որտեղ ամրացված են արտաքին շարժիչները, օդում օդանավերը լիցքավորելու համար տեղադրվել են լիցքավորման կետեր՝ թույլ տալով միաժամանակ լիցքավորել մինչև երկու ինքնաթիռ։ Լիցքավորման ժամանակ վառելիքը մատակարարվում է ուղեբեռի խցիկում տեղադրված հիմնական կամ լրացուցիչ բաքերից , ուստի օդանավը պահպանում է ուղևորներ և բեռներ տեղափոխելու ունակությունը:

Այս հատկությունները թույլ տվեցին Airbus-ին հաղթել իր մրցակից [[Boeing]]-ին բրիտանական ռազմաօդային ուժերի մրցույթում: Դրանից հետո Ավստրալիայի ռազմաօդային ուժերը պատվիրել են 5, իսկ բրիտանացիները՝ 16 նման օդանավ։

EADS ընկերությունը մրցում է ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի համար մեծ պատվերի համար: Խոսքը մինչև 100 նման լիցքավորիչներ պատվիրելու մասին է։ EADS-ն առաջարկում է A330-200-ի KC-30 ծածկանունով տարբերակը:

Առանց A330-200 MRTT տեսակի լրացուցիչ բաքերի օդանավը տանում է 111 տոննա ավիակերոսին, որը երկու անգամ ավել է բրիտանական ռազմաօդային ուժերի Vickers VC10 օդանավերից։

==== Airbus A330 MRTT ====
Airbus A330 MRTT (Multi Role Tanker Transport՝ բազմանշանակետային տրանսպորտային լիցքավորման ինքնաթիռ) նախատեսված է ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի համար Northrop-ի հետ համատեղ՝ փոխարինելու KC-135 լիցքավորող ինքնաթիռը: Հաստատվելուց հետո մոդելը պետք է կոչվի EADS/Northrop Grumman KC-45: Վառելիքի լիցքավորման մեքենաները տեղադրված են թևում, գոյություն ունեցող տեղամասերում՝ A340 մոդելի երկրորդ զույգ շարժիչների տեղադրման տեղում: Ենթադրվում է, որ օդանավը կօգտագործվի որպես տրանսպորտային կամ լիցքավորող ինքնաթիռ՝ կախված մարտական ​​առաջադրանքից։ Պայմանագրի ընդհանուր արժեքը գնահատվում է 40 մլրդ դոլար, ընդհանուր առմամբ, ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերը մտադիր են գնել KC-45 տիպի 179 լիցքավորիչ օդանավեր<ref>{{Cite web |url=http://rnd.cnews.ru/army/news/line/index_science.shtml?2008%2F03%2F03%2F290261 |title=ВВС США: выбор перспективного самолёта-заправщика сделан, rnd.cnews.ru, 03.03.08 |accessdate=2019-10-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080303214452/http://rnd.cnews.ru/army/news/line/index_science.shtml?2008%2F03%2F03%2F290261 |archivedate=2008-03-03 |deadlink=yes }}</ref>։

== Թռիչքատեխնիկական բնութագրեր ==
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:97%;"
|-
!
! A330-200
! A330-200F
! A330-300
|-
! Անձնակազմ
| colspan=3 | երկու
|-
! Ուղևորատարողություն, <br>տեսակ
| 253 (3-րդ դաս)<br>293 (2-րդ դաս)<br>375 (ըստ ընտրության) 406
|
| 295 (3-րդ դաս)<br> 335 (2-րդ դաս)<br> 375: (ըստ ընտրության) 440
|-
! Երկարություն
| colspan=2| 58,82 մ
| 63,69 մ
|-
! Թևերի բացվածքը
| colspan="3" | 60,3 մ
|-
! Թևերի մակերեսը
| colspan="3" | 361,6 մ²
|-
! Թևի երկարություն
| colspan="4" | 10,06
|-
! Թևի թեքման անկյուն
| colspan="3" | 30°
|-
! Բարձրություն
| 17,39 մ || 16,90 մ || 16,83 մ
|-
! Խցիկի լայնություն
| colspan="3" | 5,28 մ
|-
! Նստատեղերի լայնություն
| colspan="3" | 18 (457մմ) ութ շարքով էկոնոմ դաս
16.5 (419մմ) ինը շարքով էկոնոմ դաս
|-
! Ֆյուզելաժի լայնություն
| colspan="3" | 5,64 մ
|-
! Բեռնատարողությոն
| 136 м³
| 475 մ³<br>70 տ / մինչև 12 բորտուղեկցորդ<ref name=FI_A330-200F_specs>{{cite web |url=http://www.flightglobal.com/news/articles/airbuss-general-freight-hauler-a330-200f-technical-342231/ |first=Max |last=Kingsley-Jones |title=Airbus's general freight hauler: A330-200F technical description |work=Flightglobal |date=2010-05-20 |accessdate=2013-10-07 |archive-date=2013-05-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130526161646/http://www.flightglobal.com/news/articles/airbuss-general-freight-hauler-a330-200f-technical-342231/ |deadlink=no }}</ref>
| 162,8 մ³
|-
! Առավելագույն թռիչքային զանգված<br>(МВМ)
| 242 000 կգ
| 233 000 կգ
| 242 000 կգ
|
|-
! Առավելագույն վայրէջքային զանգված
| 182 000 կգ
| colspan="2" | 187 000 կգ
|-
! Գործառնական սեփական զանգված<br>(typical)
| 119 600 կգ
| 109 000 կգ
| 124 500 կգ
|-
! Նորմալ արագություն
| colspan="3" |0,82 Մ (871 կմ/ժ 11 000 մ թռիչքի բարձրությամբ)
|-
! Առավելագույն արագություն
| colspan="3" |0,86 Մ (913 կմ/ժ 11 000 մ թռիչքի բարձրությամբ)
|-
! Առավելագույն հեռահարությունը առավելագույն
բեռնվածությամբ
| 13 400 կմ
| 7400 կմ 65 տ<br>5950 կմ 70 տ
| 11 300 կմ
|-
! Թափավազքի երկարություն <br><small>(ծովի մակարդակ, МСА, Rolls Royce Trent 772B շարժիչներով<ref>[http://www.airbus.com/aircraftfamilies/corporate/acj-family/acj330/ ACJ330 | Airbus, a leading aircraft manufacturer] {{Wayback|url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/corporate/acj-family/acj330/ |date=20170131165916 }}. Airbus.com (2 December 2013). Retrieved on 9 December 2013.</ref>)</small>
| 2770 մ
| 2580 մ
| 2770 մ
|-
! Վառելիքի առավելագույն լիցքավորում
| 139 090 լ
| 139 090 լ
| 139 090 լ
|-
! Թռիչքի բարձրություն
| colspan="4" | 12 527 մ
|-
! Առավելագույն բարձրություն
| colspan="4" | 13 000 մ
|-
! Շարժիչներ (×2)<br>
| General Electric CF6-80E1<br>Pratt & Whitney PW4000<br>Rolls-Royce Trent 700
| Pratt & Whitney PW4000 <br>Rolls-Royce Trent 700
| General Electric CF6-80E1 <br>Pratt & Whitney PW4000 <br>Rolls-Royce Trent 700
|-
! Վերամբարձ ուժ (×2)
| PW: 70 000 {{iw|Фунт-сила|lbf|en|pound-force}} (311&nbsp;կՆ)<br>RR: 71 100&nbsp;lbf (316&nbsp;կՆ)<ref>http://www.easa.eu.int/certification/type-certificates/docs/engines/EASA-TCDS-E.042_Rolls--Royce_plc._RB211_Trent_700_series_engines-02-29112013.pdf{{Недоступная ссылка|date=Январь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><br>GE: 72 000&nbsp;lbf (320&nbsp;կՆ)
| PW: 70 000 lbf (311&nbsp;կՆ) <br> RR: 71 100&nbsp;lbf (316&nbsp;կՆ)
| PW: 70 000 lbf (311&nbsp;կՆ) <br> RR: 71 100&nbsp;lbf (316&nbsp;կՆ) <br>GE: 72 000&nbsp;lbf (320&nbsp;կՆ)
|}
Աղբյուրներ: Airbus<ref name=Airbus_A330-200_specs>{{cite web |url= http://www.airbus.com/aircraftfamilies/passengeraircraft/a330family/a330-200/specifications/ |title= A330-200 Dimensions & key data |publisher= Airbus S.A.S |accessdate= 2012-11-20 |archive-date= 2013-01-22 |archive-url= https://www.webcitation.org/6DrfcfMLm?url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/passengeraircraft/a330family/a330-200/specifications/ |deadlink= yes }}</ref><ref name=Airbus_A330-300_specs>{{cite web |url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/passengeraircraft/a330family/a330-300/specifications/ |title=A330-300 Dimensions & key data |publisher=Airbus S.A.S |accessdate=2012-11-20 |archive-date=2013-01-22 |archive-url=https://www.webcitation.org/6DrfekJmD?url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/passengeraircraft/a330family/a330-300/specifications/ |deadlink=no }}</ref><ref name=A330_airport_report>{{cite web |url=http://www.airbus.com/fileadmin/media_gallery/files/tech_data/AC/Airbus-AC-A330-20140101.pdf |format=PDF |title=A330: Airplane characteristics for airport planning |publisher=Airbus S.A.S |date=2014-01-01 |pages=42–51 |accessdate=2014-07-06 |archive-date=2016-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160927051539/http://www.airbus.com/fileadmin/media_gallery/files/tech_data/AC/Airbus-AC-A330-20140101.pdf |deadlink=no }}</ref><ref name=Airbus_A330-200F_specs>{{cite web |url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/freighter/a330-200f/specifications/ |title=A330-200F Dimensions & key data |publisher=Airbus S.A.S |accessdate=2012-11-20 |archive-date=2013-01-22 |archive-url=https://www.webcitation.org/6Drffv8zH?url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/freighter/a330-200f/specifications/ |deadlink=yes }}</ref>, Pratt & Whitney<ref name="PW4000">{{cite web|title=PW4000-100|publisher=Pratt & Whitney|url=http://www.pw.utc.com/products/commercial/pw4000-100.asp|accessdate=2011-04-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120319194358/http://www.pw.utc.com/products/commercial/pw4000-100.asp|archivedate=2012-03-19}}</ref>, EASA<ref name="EASA-TCDS-A.004">{{cite web |url=http://easa.europa.eu/system/files/dfu/EASA-TCDS-A.004_Airbus_330-36-22112013.pdf |title=EASA Type Certificate Data Sheet for AIRBUS A330 |publisher=[[EASA]] |date=2013-11-22 |accessdate=2014-05-16 |archive-date=2016-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303232729/http://easa.europa.eu/system/files/dfu/EASA-TCDS-A.004_Airbus_330-36-22112013.pdf |deadlink=no }}</ref>, FAA<ref>{{cite web |url=http://rgl.faa.gov/regulatory_and_guidance_Library/rgMakeModel.nsf/0/dc4f6989b50e8cfe862572a4006ddc5c/$FILE/A46NM.pdf |title=FAA type certificate data sheet No. A46NM |format=PDF |publisher=Federal Aviation Agency |pages=1–3 |accessdate=2011-03-05 |archive-date=2013-01-22 |archive-url=https://www.webcitation.org/6DrfiP2pB?url=http://rgl.faa.gov/regulatory_and_guidance_Library/rgMakeModel.nsf/0/dc4f6989b50e8cfe862572a4006ddc5c/$FILE/A46NM.pdf |deadlink=no }}</ref>, ''The International Directory of Civil Aircraft''<ref name=Frawley_A330>{{книга |заглавие=The International Directory of Civil Aircraft, 2003/2004 |ссылка=https://archive.org/details/internationaldir0000fraw_q7f4 |часть=Airbus A330-200", "Airbus A330-300 |издание=Aerospace Publications |место=Fyshwick, Australia |год=2003 |isbn=1-875671-58-7 |ref=Frawley |язык=en |автор=Frawley, Gerald}}</ref>։

=== Ինքնաթիռի տիպերը ===
''Աղբյուրներ: EASA Type Certificate Data Sheet EASA.A.004''<ref name="EASA-TCDS-A.004"/>
{| class=wikitable style="text-align: center;"
|-
! Մոտել !! Հավաստագրման ամսաթիվ !! Շարժիչ
|-
| A330-201 || 31 հոկտեմբեր 2002 || General Electric CF6-80E1A2
|-
| A330-202|| 31 մարտ 1998 || General Electric CF6-80E1A4
|-
| A330-203 || 20 նոյեմբեր 2001 || [[General Electric CF6|General Electric CF6-80E1A3]]
|-
| A330-223 || 13 հուլիս 1998 || [[Pratt & Whitney PW4000|Pratt & Whitney PW4168A/4170]]
|-
| A330-223F || 9 ապրիլ 2010 || Pratt & Whitney PW4170 (Freighter)
|-
| A330-243 || 11 հունվար 1999 || [[Rolls-Royce Trent 700|Rolls-Royce Trent 772B-60/772C-60]]
|-
| A330-243F || 9 ապրիլ 2010 || Rolls-Royce Trent 772B-60 (Freighter)
|-
| A330-301 || 21 հոկտեմբեր 1993 || General Electric CF6-80E1A2
|-
| A330-302 || 17 մայիս 2004 || General Electric CF6-80E1A4
|-
| A330-303 || 17 մայիս 2004 || General Electric CF6-80E1A3
|-
| A330-321 || 2 հունիս 1994 || Pratt & Whitney PW4164
|-
| A330-322 || 2 հունիս 1994 || Pratt & Whitney PW4168
|-
| A330-323 || 22 ապրիլ 1999 || Pratt & Whitney PW4168A/4170
|-
| A330-341 || 22 դեկտեմբեր 1994 || Rolls-Royce Trent 768-60
|-
| A330-342 || 22 դեկտեմբեր 1994 || Rolls-Royce Trent 772-60
|-
| A330-343 || 13 սեպտեմբեր 1999 || Rolls-Royce Trent 772B-60/772C-60
|}

== «»Պատահարներ և աղետներ ==
2020 թվականի հոկտեմբերի 31-ի դրությամբ վթարվել են ընդամենը 13 հատ Airbus 330 ինքնաթիռ<ref>{{Cite web |url=https://aviation-safety.net/database/types/Airbus-A330/losses |title=Aviation Safety Network > ASN Aviation Safety Database > Aircraft type index > Airbus 330 > Accident list: Airbus 330<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2018-10-15 |archive-date=2018-10-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181016032756/https://aviation-safety.net/database/types/Airbus-A330/losses |deadlink=no }}</ref>։ երկու անգամ եղել է Airbus 330 ինքնաթիռն առևանգելու փորձ, որի հետևանքով մեկ մարդ է մահացել<ref>{{Cite web |url=https://aviation-safety.net/database/types/Airbus-A330/statistics |title=Aviation Safety Network > ASN Aviation Safety Database > Aircraft type index > Airbus 330 > Airbus 330 Statistics<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2018-10-15 |archive-date=2018-10-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181016032857/https://aviation-safety.net/database/types/Airbus-A330/statistics |deadlink=no }}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ այս միջադեպերի հետևանքով զոհվել են 339 մարդ։
{| class="wikitable sortable"
|+
!width="50"|Ամսաթիվ
!width="90"|Համար
!width="140"|Վթարի վայր
!width="50"|Զոհեր
!width="600"|Կարճ նկարագրություն
|-----
| 30.06.1994
| {{Դրոշ|Ֆրանսիա|1976}} F-WWKH
| {{Դրոշ|Ֆրանսիա|1976}} [[Թուլուզ]]
| 7/7
| Փորձնական թռիչքի ժամանակ անձնակազմի սխալը շարժիչների խափանման իրավիճակում։ А330 օդանավի առաջին վթարն է։
|-----
| 15.03.2000
| {{Դրոշ|Մալազիա}} 9M-MKB
| {{Դրոշ|Մալազիա}} [[Կուալա Լումպուր]]
| 0/266
| Կոռոզիայի պատճառով քայքայում վտանգավոր ապրանքների ապօրինի տեղափոխման հետևանքով։ Շահագործումից հանված է։
|-----
| 25.05.2000
| {{Դրոշ|Ֆիլիպիններ}} F-OHZN
| {{Դրոշ|Ֆիլիպիններ}} [[Անտիպոլո]]
| 1/291
| Ինքնաթիռի առևանգման փորձի ժամանակ առևանգողը՝ փրկագին ստանալով դուրս է նետվել ինքնաթիռից և մահացել։
|-----
| 13.10.2000
| {{Դրոշ|Բելգիա}} н. д.
| {{Դրոշ|Իսպանիա}} [[Մալագա]]
| 0/158
| Ինքնաթիռի առևանգման փորձ։
|-----
| 04.12.2000
| {{Դրոշ|Բելգիա}} н. д.
| {{Դրոշ|Բուրունդի}} [[Բուժումբուրա]]
| 0/170
| Վայրէջքի ժամանակ ինքնաթիռը ենթարկվել է ապստամբների կրակին։
|-----
| 24.07.2001
| {{Դրոշ|Շրի Լանկա}} 4R-ALE
| {{Դրոշ|Շրի Լանկա}} [[Կոլոմբո]]
| 0/0
| Ոչնչացվել է օդանավակայանում «Թամիլյան վագրերի» հարձակման արդյունքում։
|-----
| 24.08.2001
| {{Դրոշ|Կանադա}} C-GITS
| {{Դրոշ|Ազորյան կղզիներ}} [[Տերսեյրա]]
| 0/306
| Ինքնաթիռի վառելիքի արտահոսքի պատճառով կատարվել է վթարային վայրէջք:
|-----
| 04.10.2007
| {{Դրոշ|Գերմանիա}} D-AERK
| {{Դրոշ|Գերմանիա}} [[Դյուսելդորֆ]]
| 0/125
| Թռիչքի ժամանակ շարժիչը խափանվել է՝ առաջացնելով ավիավառելիքի արտահոսք։
|-----
| 07.10.2008
| {{Դրոշ|Ավստրալիա}} VH-QPA
| [[Հնդկական օվկիանոս]]
| 0/315
| Տեխնիկական անսարքության պատճառով կատարվել են երկու ինքնակամ սուզումներ<ref>{{Cite web|url=http://www.atsb.gov.au/publications/investigation_reports/2008/aair/ao-2008-070.aspx|title=Investigation: AO-2008-070 - In-flight upset - Airbus A330-303, VH-QPA, 154 km west of Learmonth, WA, 7 October 2008|website=www.atsb.gov.au|access-date=2021-06-29|archive-date=2012-02-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120227073648/http://www.atsb.gov.au/publications/investigation_reports/2008/aair/ao-2008-070.aspx|deadlink=no}}</ref>։
|-----
| 01.06.2009
| {{Դրոշ|Ֆրանսիա|1976}} F-GZCP
| [[Ատլանտյան օվկիանոս]]
| 228/228
| Անձնակազմի սխալ գործողությունների պատճառով ընկել է օվկիանոսը։
|-----
| 25.12.2009
| {{Դրոշ|ԱՄՆ}} N820NW
| {{Դրոշ|ԱՄՆ}} [[Դետրոյտ]]
| 0/290
| Հանցագործը ռումբ է պայթեցրել և վիրավորվել, ինքնաթիռը հարկադիր վայրէջք է կատարել։
|-----
| 13.04.2010
| {{Դրոշ|Հոնկոնգ}} B-HLL
| {{Դրոշ|Հոնկոնգ}} [[Հոնկոնգ]]
| 0/322
| Երկու շարժիչների խափանումը աղտոտ ավիավառելիքի պատճառով։
|-----
| 12.05.2010
| {{Դրոշ|Լիբիա|(1977-2011)}} 5A-ONG
| {{Դրոշ|Լիբիա|(1977-2011)}} [[Տրիպոլի]]
| 103/104
| Վթարի խիտ մառախուղում վայրէջքի ժամանակ՝ անձնակազմի սխալների պատճառով։
|-----
| 13.04.2011
| {{Դրոշ|Ֆրանսիա|1976}} F-GZCB
| {{Դրոշ|Վենեսուելա}} [[Կարակաս]]
| 0/215
| Օդանավի կոշտ վայրէջք խիստ եղանակային պայմաններում։
|-----
| 08.09.2013
| {{Դրոշ|Թաիլանդ}} HS-TEF
| {{Դրոշ|Թաիլանդ}} [[Բանգկոկ]]
| 0/302
| Գլորվել է թռիչքուղուց կոտրված շասսի պատճառով։
|-----
| 07.10.2013
| {{Դրոշ|Ֆիլիպիններ}} RP-C3336
| {{Դրոշ|Ֆիլիպիններ}} [[Մանիլա]]
| 0/214
| Օդանավը բռնկվել է ուղևորների իջնելուց անմիջապես հետո:
|-----
| 15.07.2014
| {{Դրոշ|Լիբիա}} 5A-LAS
| {{Դրոշ|Լիբիա}} [[Տրիպոլի]]
| 0/0
| Խոցվել է հրթիռով օդանավակայնում տեղի ունեցած մարտերի ժամանակ։
|-----
| 20.07.2014
| {{Դրոշ|Լիբիա}} 5A-ONF
| {{Դրոշ|Լիբիա}} [[Տրիպոլի]]
| 0/0
| Այրվել է օդանավակայանում մարտական գործողությունների հետևանքով։
|-----
| 04.03.2015
| {{Դրոշ|Թուրքիա}} TC-JOC
| {{Դրոշ|Նեպալ}} [[Կատմանդու]]
| 0/235
| Առջևի շասսին կոտրվել է և ինքնաթիռը գլորվել է թռիչքուղուց։
|-----
| 18.04.2018
| {{Դրոշ|ԱՄՆ}} N806NW
| {{Դրոշ|ԱՄՆ}} [[Ատլանտա]]
| 0/288
| Թռիչքից անմիջապես հետո այրվել է շարժիչներից № 2-ը։
|-----
| 21.05.2018
| {{Դրոշ|Թուրքիա}} TC-OCH
| {{Դրոշ|Սաուդյան Արաբիա}} [[Ջիդդա]]
| 0/տվյալ չկա
| Վայրէջքից հետո շասսիի առջևի կանգնակը ծալվել է
|-----
| 27.08.2019
| {{Դրոշ|Չինաստան}} B-5958
| {{Դրոշ|Չինաստան}} [[Պեկին]]
| 0/161
| Կայանած ժամանակ հրդեհ է բռնկվել բեռնախցիկում։ Արդեն ինքնաթիռում գտնվող ուղևորները տարհանվել են, իսկ ինքնաթիռը դուրս է գրվել։
|-----
| 23.10.2022
| {{Դրոշ|Հարավային Կորեա}} HL7525
| {{Դրոշ|Ֆիլիպիններ}} [[Սեբու]]
| 0/173
| Վայրէջքից հետո գլորվել է թռիչքուղուց և վնասվել։

|-----
| 15.04.2023
| {{Դրոշ|Սաուդյան Արաբիա}} HZ-AQ11
| {{Դրոշ|Սուդան}} [[Խարթում]]
| 0/0
|Ոչնչացվել է Խարթումի օդանավակայանում։
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a330a340/ Модели A330/A340 на странице Airbus]
* [http://www.planespotters.net/Production_List/Airbus/A330/index.html Planespotters.net — Airbus A330: Список производимых моделей]
* [http://aviado.ru/guide/planes/airbus/airbus-a330/ История создания самолёта Airbus A330]
<references />

15:24, 27 Մարտի 2024-ի տարբերակ

Within the atmospheric sciences, atmospheric physics is the application of physics to the study of the atmosphere. Atmospheric physicists attempt to model Earth's atmosphere and the atmospheres of the other planets using fluid flow equations, radiation budget, and energy transfer processes in the atmosphere (as well as how these tie into boundary systems such as the oceans). In order to model weather systems, atmospheric physicists employ elements of scattering theory, wave propagation models, cloud physics, statistical mechanics and spatial statistics which are highly mathematical and related to physics. It has close links to meteorology and climatology and also covers the design and construction of instruments for studying the atmosphere and the interpretation of the data they provide, including remote sensing instruments. At the dawn of the space age and the introduction of sounding rockets, aeronomy became a subdiscipline concerning the upper layers of the atmosphere, where dissociation and ionization are important.

Remote sensing

Կաղապար:Weather

Brightness can indicate reflectivity as in this 1960 weather radar image (of Hurricane Abby). The radar's frequency, pulse form, and antenna largely determine what it can observe.

Remote sensing is the small or large-scale acquisition of information of an object or phenomenon, by the use of either recording or real-time sensing device(s) that is not in physical or intimate contact with the object (such as by way of aircraft, spacecraft, satellite, buoy, or ship). In practice, remote sensing is the stand-off collection through the use of a variety of devices for gathering information on a given object or area which gives more information than sensors at individual sites might convey.[1] Thus, Earth observation or weather satellite collection platforms, ocean and atmospheric observing weather buoy platforms, monitoring of a pregnancy via ultrasound, magnetic resonance imaging (MRI), positron-emission tomography (PET), and space probes are all examples of remote sensing. In modern usage, the term generally refers to the use of imaging sensor technologies including but not limited to the use of instruments aboard aircraft and spacecraft, and is distinct from other imaging-related fields such as medical imaging.

There are two kinds of remote sensing. Passive sensors detect natural radiation that is emitted or reflected by the object or surrounding area being observed. Reflected sunlight is the most common source of radiation measured by passive sensors. Examples of passive remote sensors include film photography, infrared, charge-coupled devices, and radiometers. Active collection, on the other hand, emits energy in order to scan objects and areas whereupon a sensor then detects and measures the radiation that is reflected or backscattered from the target. radar, lidar, and SODAR are examples of active remote sensing techniques used in atmospheric physics where the time delay between emission and return is measured, establishing the location, height, speed and direction of an object.[2]

Remote sensing makes it possible to collect data on dangerous or inaccessible areas. Remote sensing applications include monitoring deforestation in areas such as the Amazon Basin, the effects of climate change on glaciers and Arctic and Antarctic regions, and depth sounding of coastal and ocean depths. Military collection during the Cold War made use of stand-off collection of data about dangerous border areas. Remote sensing also replaces costly and slow data collection on the ground, ensuring in the process that areas or objects are not disturbed.

Orbital platforms collect and transmit data from different parts of the electromagnetic spectrum, which in conjunction with larger scale aerial or ground-based sensing and analysis, provides researchers with enough information to monitor trends such as El Niño and other natural long and short term phenomena. Other uses include different areas of the earth sciences such as natural resource management, agricultural fields such as land usage and conservation, and national security and overhead, ground-based and stand-off collection on border areas.[3]

Radiation

This is a diagram of the seasons. In addition to the density of incident light, the dissipation of light in the atmosphere is greater when it falls at a shallow angle.

Atmospheric physicists typically divide radiation into solar radiation (emitted by the sun) and terrestrial radiation (emitted by Earth's surface and atmosphere).

Solar radiation contains variety of wavelengths. Visible light has wavelengths between 0.4 and 0.7 micrometers.[4] Shorter wavelengths are known as the ultraviolet (UV) part of the spectrum, while longer wavelengths are grouped into the infrared portion of the spectrum.[5] Ozone is most effective in absorbing radiation around 0.25 micrometers,[6] where UV-c rays lie in the spectrum. This increases the temperature of the nearby stratosphere. Snow reflects 88% of UV rays,[6] while sand reflects 12%, and water reflects only 4% of incoming UV radiation.[6] The more glancing the angle is between the atmosphere and the sun's rays, the more likely that energy will be reflected or absorbed by the atmosphere.[7]

Terrestrial radiation is emitted at much longer wavelengths than solar radiation. This is because Earth is much colder than the sun. Radiation is emitted by Earth across a range of wavelengths, as formalized in Planck's law. The wavelength of maximum energy is around 10 micrometers.

Cloud physics

Cloud physics is the study of the physical processes that lead to the formation, growth and precipitation of clouds. Clouds are composed of microscopic droplets of water (warm clouds), tiny crystals of ice, or both (mixed phase clouds). Under suitable conditions, the droplets combine to form precipitation, where they may fall to the earth.[8] The precise mechanics of how a cloud forms and grows is not completely understood, but scientists have developed theories explaining the structure of clouds by studying the microphysics of individual droplets. Advances in radar and satellite technology have also allowed the precise study of clouds on a large scale.

Atmospheric electricity

Cloud-to-ground lightning in the global atmospheric electrical circuit

Atmospheric electricity is the term given to the electrostatics and electrodynamics of the atmosphere (or, more broadly, the atmosphere of any planet). The Earth's surface, the ionosphere, and the atmosphere is known as the global atmospheric electrical circuit.[9] Lightning discharges 30,000 amperes, at up to 100 million volts, and emits light, radio waves, X-rays and even gamma rays.[10] Plasma temperatures in lightning can approach 28,000 kelvins and electron densities may exceed 1024/m3.[11]

Atmospheric tide

The largest-amplitude atmospheric tides are mostly generated in the troposphere and stratosphere when the atmosphere is periodically heated as water vapour and ozone absorb solar radiation during the day. The tides generated are then able to propagate away from these source regions and ascend into the mesosphere and thermosphere. Atmospheric tides can be measured as regular fluctuations in wind, temperature, density and pressure. Although atmospheric tides share much in common with ocean tides they have two key distinguishing features:

i) Atmospheric tides are primarily excited by the Sun's heating of the atmosphere whereas ocean tides are primarily excited by the Moon's gravitational field. This means that most atmospheric tides have periods of oscillation related to the 24-hour length of the solar day whereas ocean tides have longer periods of oscillation related to the lunar day (time between successive lunar transits) of about 24 hours 51 minutes.[12]

ii) Atmospheric tides propagate in an atmosphere where density varies significantly with height. A consequence of this is that their amplitudes naturally increase exponentially as the tide ascends into progressively more rarefied regions of the atmosphere (for an explanation of this phenomenon, see below). In contrast, the density of the oceans varies only slightly with depth and so there the tides do not necessarily vary in amplitude with depth.

Note that although solar heating is responsible for the largest-amplitude atmospheric tides, the gravitational fields of the Sun and Moon also raise tides in the atmosphere, with the lunar gravitational atmospheric tidal effect being significantly greater than its solar counterpart.[13]

At ground level, atmospheric tides can be detected as regular but small oscillations in surface pressure with periods of 24 and 12 hours. Daily pressure maxima occur at 10 a.m. and 10 p.m. local time, while minima occur at 4 a.m. and 4 p.m. local time. The absolute maximum occurs at 10 a.m. while the absolute minimum occurs at 4 p.m.[14] However, at greater heights the amplitudes of the tides can become very large. In the mesosphere (heights of ~ 50 – 100 km) atmospheric tides can reach amplitudes of more than 50 m/s and are often the most significant part of the motion of the atmosphere.

Aeronomy

Representation of upper-atmospheric lightning and electrical-discharge phenomena

Aeronomy is the science of the upper region of the atmosphere, where dissociation and ionization are important. The term aeronomy was introduced by Sydney Chapman in 1960.[15] Today, the term also includes the science of the corresponding regions of the atmospheres of other planets. Research in aeronomy requires access to balloons, satellites, and sounding rockets which provide valuable data about this region of the atmosphere. Atmospheric tides play an important role in interacting with both the lower and upper atmosphere. Amongst the phenomena studied are upper-atmospheric lightning discharges, such as luminous events called red sprites, sprite halos, blue jets, and elves.

Centers of research

In the UK, atmospheric studies are underpinned by the Met Office, the Natural Environment Research Council and the Science and Technology Facilities Council. Divisions of the U.S. National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) oversee research projects and weather modeling involving atmospheric physics. The US National Astronomy and Ionosphere Center also carries out studies of the high atmosphere. In Belgium, the Belgian Institute for Space Aeronomy studies the atmosphere and outer space. In France, there are several public or private entities researching the atmosphere, as an example météo-France (Météo-France), several laboratories in the national scientific research center (such as the laboratories in the IPSL group).

See also

References

  1. COMET program (1999). Remote Sensing. Արխիվացված 2013-05-07 Wayback Machine University Corporation for Atmospheric Research. Retrieved on 2009-04-23.
  2. Glossary of Meteorology (2009). Radar. American Meteorological Society. Retrieved on 2009-24-23.
  3. NASA (2009). Earth. Արխիվացված 2006-09-29 Wayback Machine Retrieved on 2009-02-18.
  4. Atmospheric Science Data Center. What Wavelength Goes With a Color? Արխիվացված 2011-07-20 Wayback Machine Retrieved on 2008-04-15.
  5. Windows to the Universe. Solar Energy in Earth's Atmosphere. Արխիվացված 2010-01-31 Wayback Machine Retrieved on 2008-04-15.
  6. 6,0 6,1 6,2 University of Delaware. Geog 474: Energy Interactions with the Atmosphere and at the Surface. Retrieved on 2008-04-15.
  7. Wheeling Jesuit University. Exploring the Environment: UV Menace. Արխիվացված Օգոստոս 30, 2007 Wayback Machine Retrieved on 2007-06-01.
  8. Oklahoma Weather Modification Demonstration Program. CLOUD PHYSICS. Արխիվացված 2008-07-23 Wayback Machine Retrieved on 2008-04-15.
  9. Dr. Hugh J. Christian and Melanie A. McCook. Lightning Detection From Space: A Lightning Primer. Արխիվացված Ապրիլ 30, 2008 Wayback Machine Retrieved on 2008-04-17.
  10. NASA. Flashes in the Sky: Earth's Gamma-Ray Bursts Triggered by Lightning. Retrieved on 2007-06-01.
  11. Fusion Energy Education.Lightning! Sound and Fury. Արխիվացված 2016-11-23 Wayback Machine Retrieved on 2008-04-17.
  12. Glossary of Meteorology. Atmospheric Tide. Retrieved on 2008-04-15.
  13. Scientific American. Does the Moon have a tidal effect on the atmosphere as well as the oceans?. Retrieved on 2008-07-08.
  14. Dr James B. Calvert. Tidal Observations. Retrieved on 2008-04-15.
  15. Andrew F. Nagy, p. 1-2 in Comparative Aeronomy, ed. by Andrew F. Nagy et al. (Springer 2008, 978-0-387-87824-9)

Further reading

  • J. V. Iribarne, H. R. Cho, Atmospheric Physics, D. Reidel Publishing Company, 1980.
Վիիքպահեստ