Thòi-vân

Thòi-vân fe̍t-chá Thòi-vàn he sî Thai-phìn-yòng ke se-tó, fu-khiun he Â-chû thai-liu̍k (Chûng-koet thai-liu̍k), Ngit-pún, Fî-li̍t-pîn tén-tén. Mien-chit yok 36,188 phiàng-fông kûng-lî. Muk-chhièn yù Chûng-fà Mìn-koet sṳ̍t-chi kón-hot. Ya-yû "Pó-tó", "Formosa" ke chhṳ̂n-fû. Chúng-ngìn-khiéu yok yû 2300 van, khì-chûng Hò-ló-ngìn chiam-hi thai-tô-su, khì-thâ hàn-yû Hak-kâ-ngìn, Ngièn-chhu-mìn, Ngoi-sén chhu̍k-khiùn, Ngoi-thi phi-ngiéu. Kôn-fông vùn-sṳ he Chang-thí Chûng-vùn, ngî-ngièn chú-yeu yû Thòi-ngî (Mîn-nàm-ngî), Koet-ngî (Hien-thoi Phêu-chún Hon-ngî), Hak-kâ-ngî yî-khi̍p kok-kok chhu̍k-khiùn ke Ngièn-chhu-mìn ngî-ngièn.

Muk-chhièn Thòi-vàn ngièn-chhu-mìn khiung-yû sṳ̍p-sâm chhu̍k, khì-chûng chhòn-thúng kiú-chhu̍k pâu-hàm liáu ngièn-thúng chhṳ̂n-cho vi kô-sân-chhu̍k ke Atayal-chhu̍k, Amis-chhu̍k, Bunun-chhu̍k, Puyuma-chhu̍k, Paiwan-chhu̍k, Rukai-chhu̍k, Saisiyat-chhu̍k, lâu Tao-chhu̍k.

Thòi-vàn muk-chhièn chúng ngìn-khiéu thai-yok lióng-chhiên sâm-pak van-ngìn. Ngièn-chhu-mìn chṳ́-yû chúng ngìn-khiéu 2% yî-ha. Khì-chûng Hon-chhu̍k fûn-cho "pún-sén-ngìn" (86%) lâu "ngoi-sén-ngìn" (12%). Pún-sén-ngìn chú-yeu he Ho̍k-ló-ngìn lâu Hak-kâ-ngìn, yí-kîn chhai Thòi-vàn sên-fa̍t hí-tô-thoi.

Thòi-vân chhai Khiu Sa̍k-hi Sṳ̀ -thoi vân-khì (50,000 ngièn chhièn ─ 10,000 ngièn chhièn) khôi-sṳ́ yû ngìn-lui kî-chhu. Sîn Sa̍k-hi Sṳ̀ -thoi (ki-ngièn-chhièn 5,000 ngièn) yî-heu ke sṳ́ -chhièn vùn-fa phú-phiên ngin-vì su̍k-yî Nàm-tó Ngî-hì Mìn-chhu̍k. Chú-yeu ke vùn-fa yû Khiu Sa̍k-hi Sṳ̀ -thoi ke Thòi-tûng Chhòng-pin Vùn-fa, Mèu-li̍t mióng-hìn vùn-fa, Thòi-nàm Chó-chṳ́n-ngìn yî-khi̍p Sîn Sa̍k-hi Sṳ̀ -thoi ke Thai-pun-hâng Vùn-fa, Yèn-sân Vùn-fa, Yàng-pu Vùn-fa, Pî-nàm Vùn-fa, Sṳ̍p-sâm-hàng Vùn-fa.

Yì Mâ-lòi Pô-lî-nì-sî-â Ngî-chhu̍k chhai 13 Sṳ-ki yî-chhièn chhiu chhùn-chhai yî Thòi-vân tó-sông, liá-chak Ngièn-chhu-mìn fûn-pu yî Thòi-vân chhiòn-tó, su̍k-yî Nàm-tó ngî-hì. Thòi-vân ngièn-chhu-mìn ke khiet-chhṳ́, vùn-sṳ̂n, khiéu-khìm, vúi-fu̍k, chṳt-pi, yêu-kî fóng-chṳt, kon-thèu-yî, chhîn-chhu̍k ngoi-fûn, fu-chṳ́ lièn-miàng, ngièn-lìn fûn-kip, ló-ngìn chṳn-chhṳ, tiâu-cham, lia̍p-sú, lìn-fùn chhùng-pai, sṳt-nui-chong tén thi̍t-chṳ̂n, tû su̍k Yin-thu-nì-sî-â kú vùn-fa thi̍t-chṳt.-

Sûi 《Sâm-koet-chṳ》 ki-chai Sâm-koet sṳ̀ -thoi N̂g-koet chên phai-kiûn tên-liu̍k Yî-chû, 《Sûi-sû》 chet yû Sûi-yi̍t-ti phai-pîn kûng-tá Liù-khiù-koet ke ki-chai. Than pin mò ngim-hò chṳ̂-liau khó chṳn-mìn Chûng-koet kú-sit só-chai thi-miàng he kîm-ngit ke Thòi-vân.

Thòi-vân sî lâu sî-pet lìm Thòi-vân Hói-hia̍p, khî Êu-Â Thai-liu̍k hói-ngan phìn-kiûn khî-lì yok 200 kûng-lî, Thòi-vân Hói-hia̍p chui tsak chṳ̂-chhú vì Thòi vân Sîn-chuk-yen to Chûng-koet Thai-liu̍k Fuk-kien-sén Phìn-thâm-tó, chhṳ̍t-sien khî-lì yok 130 kûng-lî; pet-piên kak Tûng-hói lâu Chêu-siên Pan-tó siông-mong; tûng-pet kak-hói lâu Liû-khiù Khiùn-tó siông-mong; sî-nàm piên vì Nàm-hói, khî Chûng-koet Thai-liu̍k Kóng-tûng-sén hói-ngan khî-lì yok 300 kûng-lî; tûng-piên vì Thai-phìn-yòng, lâu Ngit-pún Chhûng-shu̍n-yen Yonaguni-tó siông-lìn 110 kûng-lî yî-hâ; nàm-piên chet kak Pâ-sṳ Hói-hia̍p lâu Fui-li̍t-pîn Khiùn tó siông-lìn. Chhiùng Thi-yèn chṳn-chhṳ lî-lun sông lòi-khon, Thòi-vân vi-yî tûng-â tó-fû tûng-ông khî-vet, kî Tûng-pet-â lâu Tûng-nàm-â kâu-fi-chhú, vì Â-Thai thi-khî kîn-mo yun-sû chhùng-yeu khi-néu khi̍p chhùng-yeu chan-lio̍k yeu-thi. -

Thòi-vân he yit-ke yù chṳn-fú tông-khiu̍k chú-kón thèu-chṳ̂, lâu tak-chhiam kám-séu ke koet-ngoi thèu-chṳ̂ yín-thô ke thûng-thai ke Chṳ̂-pún Chú-ngi kîn-chi-thí, chṳn-fú chhai kîn-chi thí-hì nui pan-yên ke kok-set tak-phu suk-séu. Sṳ̍t-sṳ̂ Sṳ-chhòng Kîn-chi heu, put-lun thèu-chṳ̂, sêu-fi fe̍t tú-hiuk tén kai nèn chhṳ-yù sién-tho̍k, hó-tô thai-hîn ke koet-yàng ngiùn-hàng khi̍p khî-ngia̍p tak-phu mái-hiong sṳ̂-yû-fa. Ko-hi 30-ngièn nui, phìn-kiûn ngièn-kiûn Kîn-chi Sṳ̀n-chhòng-sut tha̍t-to 8%, yì chhut-khiéu thô-hiong chṳn-chhet chhon-chhí ke ngoi-fi vì kûng-ngia̍p-fa thì-kiûng chṳ̂-kîm pó-chṳn. Thòi-vân ke ngoi-fi tú-phi he sṳ-kie thi-liuk. Kîn-kí Chûng-fà Mìn-koet hàng-chṳn-yen chú-kie-chhú ke thúng-kie hién-sṳ, Thòi-vân-ngìn kiûn Koet-mìn Sâng-sán Mô-ngiak, chhai 1961-ngièn he 153 Mî-ngièn, 2011-ngièn yí sṳ̀n chhòng chṳ chhêu-ko 20000 Mî-ngièn. Yî kèu-mâi li̍t phìn-ka kie-son, chet yí chhêu-ko sâm-van mî-ngièn tô-ngièn, lâu sṳ-kie chú-yeu siên-chin koet-kâ siông-tông. Muk-chhièn Thòi-vân-ngìn kiûn GDP: (2013 koet-chi fi-sut) 20927 Mî-ngièn /(2013 kèu-mâi-li̍t phìn-ka / koet-chi fo-pì kî-kîm chṳ̂-liau) 39529 mî-ngièn. Chú-kie-chhú kûng-pu chṳ̂-liau, 2012-ngièn Thòi-vân ngìn-mìn tú-hiuk chúng-ngiak tsam GDP vì 28.8%, thèu-chṳ̂ chúng-ngiak tsam GDP chṳ́ -yû 19.2%, chhêu-ngiak tú-hiuk kô-tha̍t 9.6%.

Thòi-vân chó-khì ke thiet-lu yun-sû, he yî ngìn-li̍t vì thûng-li̍t ke kwuí-tho khiâng-phien thòi-chhâ, vì Ngit-pún Chhṳ-lî Sṳ̀ -thoi só kien-chho ke, lu-sien mièn-yèn chhiòn-thòi, chṳ-kîm thiet-tho lâu chhâ-thí yìn-yèn yèn-yung; muk-chhièn Thòi-vân chú-yeu thiet-lu kîn-yàng kón-lî he yù Kâu-thûng-phu Thòi-vân Thiet-lu Kón-lî-khiu̍k fu-chit yàng-yun. Thòi-thiet ke lu-sien chú-yeu pâu-koat Sî-phu Kòn-sien, [[pet-fûi thiet-lu, Nàm-fûi Thiet-lu, Tûng-phu Kòn-sien. Ha̍p-kie fàn-tó yit chû. Chú-yeu ke lie̍t-chhâ hîn-ho pâu-koat fu-chit chhòng-thù hak-yun ke Chhṳ-khiòng-ho lâu Kí-kông-ho yî-khi̍p fu-chit sang-chi thûng-khiùn yun-sû ke khî-kiên-chhâ tén.

Chhai Thòi-pet Tû-fi-khî, Chhia̍p-yun ya-he chú-yeu ke thiet-lu yun-sû. Thi-yit thiàu chhia̍p-yun he 1996-ngièn 3-ngie̍t 28-ngit ke Thòi-pet chhia̍p-yun Vùn-fù-sien, chṳ-kîm yí-kîn hìn-sṳ̀n me̍t-si̍p lu-mióng. Kô-hiùng Chhia̍p-yun fùng-sien ya chhai 2008-ngièn 3-ngie̍t 9-ngit thûng-chhâ, vì Thòi-vân thi-yit thiàu kî-chhòng chhia̍p-yun, Kô-hiùng chhia̍p-yun kit-sien chet chhai 2008-ngièn 9-ngie̍t 21-ngit chang-sṳt thûng-chhâ yàng-yun. 2007-ngièn 2-ngie̍t 1-ngit, Thòi-pet chṳ Kô-hiùng ke Thòi-vân kô-thiet khôi-sṳ́ yàng-yun, he Thòi-vân thi-yit ke, ya-he kûi-mù chui thai-ke Mìn-kiên Hîn-kien Yàng-yun Heu-chón-yì Mù-sṳt (BOT) kien-sat-on. Khì chhâ-thí kî-su̍t chhái-yung Ngit-pún ke Sîn-kòn-sien hì-thúng, he chhṳ́ hì-thúng thi-yit-chhṳ chiông kî-su̍t sû-chhut Ngit-pún yî ngoi thi-khî, than kwuí-tho tén thú kien-sat sṳ̂ he sṳ́ -yung phu-fûn ke Êu-chû hì-thúng. Chhiòn-chhàng chṳ́ sî-yeu 90-120 fûn-chûng, hìn-sṳ̀n Thòi-vân sî-phu nàm-pet yit-ngit sâng-fa̍t-khiên. Kô-thiet ke chhut-hien khiòn-lie̍t chhûng-kit thòi-vân sî-phu sang-chi hòng-sien ke sâng-chhùn lâu kîn-yàng.

Thòi-vân chṳ 17 sṳ-ki khôi-sṳ́ yû li̍t-sṳ́ mùn-sṳ ki-liuk yî-lòi,chṳ̀n kîn-lit ko bún-thù lâu ngoi-lòi e chṳn-khién thúng-chṳ.chṳ 1945 ngién 10 ngiet 25 ho khôi-sṳ́ yû Chûng-fà Mìn-koet kón-lî.

Thòi-vân hàng-chṳn khî-va̍k

Thòi-vân mu̍k-chièn chúng ngìn-khièu thai-yok 23,292,171 ngìn.（2017 ngièn 1 ngiet túng-ki）,chho té fûn vì 5 thai chiuk-khiùn：hak-kâ,hok-ló,ngoi-sṳ́n,ngién-chu-mìn lau sîn-chu-mìn.