Rabia

O axente causante da rabia é o virus da rabia (e en menor medida outros serotipos relacionados), que é un virus ARN da familia Rhabdoviridae e xénero Lyssavirus. Hai descritos sete variantes ou serotipos de lisavirus, dos que só dous afectan aos animais terrestres e seis aos morcegos (ambos os grupos comparten un serotipo). Só tres (o 1, e en menor medida o 5 e 6) teñen relevancia na nosa área.

• Serotipo 1, de distribución cosmopolita. Agrupa as cepas dos carnívoros domésticos e salvaxes e dos morcegos americanos. É o prototipo do virus da rabia (rabia clásica) e utilízase como virus vacinal e é a especie tipo do xénero.
• Serotipo 2 (virus lagos bat), propio de Nixeria e Suráfrica. Afecta a morcegos fruxívoros. Illado en 1958.
• Serotipo 3 (virus Mokola), propio de Nixeria e o Camerún. Afecta a ratos silvestres, cans e gatos.
• Serotipo 4 (virus Duvenhage), propio de Suráfrica e Rusia. Afecta aos morcegos. Illado en 1971, nunha persoa.
• Serotipo 5 (virus EBL-1), propio de Europa, incluída España. Afecta a morcegos insectívoros. Foi o responsable de dúas das mortes de persoas mordidas por morcegos (un terceiro caso foi debido ó serotipo EBL-2).
• Serotipo 6 (virus EBL-2), propio do norte de Europa. Afecta a morcegos insectívoros.
• Serotipo 7 (virus ABL), propio de Australia. Afecta a morcegos fruxívoros.

O principal reservorio do virus de rabia en España é o raposo, desde o que pasa ao can e deste ao ser humano a través de trabadas ou por contaminación de feridas externas (rabuñazos, abrasións) a partir do cuspe dun animal enfermo. Aínda así son posibles outras vías e fontes de contaxio, coma os gatos ou morcegos ^[3]. Desígnase rabia urbana a transmitida polos cans e rabia silvática a transmitida por raposos e morcegos; é moito máis infrecuente, pero posible, a rabia no gando doméstico, esquíos, coellos, ratas ou ratos.

O virus da rabia é incapaz de atravesar a pel intacta, polo que necesita ser inoculado a través da trabada dun animal enfermo ou mediante o contacto do seu cuspe con rabuñazos, erosións ou mesmo a través das mucosas. É posible tamén a transmisión por vía aérea, comprobada en covas cunha alta poboación de morcegos. Hai descrito algún caso de transmisión por transplante de córnea.

A posibilidade de contaxio pode darse antes de que o animal enfermo manifeste ningún síntoma (cans e gatos transmiten a rabia ata 10 días antes de mostrar sintomatoloxía) e, por suposto, durante todo o curso da enfermidade.

O período de incubación é variable segundo a especie animal, a profundidade e amplitude da ferida, ou a zona na que se produciu. No home oscila entre 2 e 8 semanas, pero déronse casos de períodos máis curtos ou ata superar o ano. No can, gato e aves é de 14 a 60 días; no porco, ovella e cabra, de 21 a 60 días; nos bóvidos, de 14 a 28 días; no cabalo, de 21 a 90 días. No raposo oscila entre os 25 e 30 días.

 

A sintomatoloxía máis característica está representada polo aumento da agresividade do animal enfermo. Outros síntomas dependerán da especie e da fase da enfermidade.

No can descríbese unha fase inicial, prodrómica (asintomática), tamén chamada período melancólico. Vén durar 1-3 días e adoita pasar inadvertida. No caso de manifestar síntomas, estes consisten en irritabilidade, lixeiros trastornos respiratorios e deposicións e miccións dolorosas.

A segunda fase, de excitación, é moi curta ou mesmo pode faltar. Caracterízase pola tendencia á agresión a outros animais ou á xente, fuxida do seu contorno doméstico e parálise progresiva dos músculos larínxeos, que se manifesta con ladrido rouco, e farínxeos, con deglutición dolorosa que fai que semelle rexeitar comer ou beber. Esta actitude de excitación ante a auga, pola sede que padece sen poder beber, é a orixe da denominación de hidrofobia.

Na terceira fase, que dura uns 3-8 días, esténdese a parálise muscular ao maxilar inferior, ao tronco e ás extremidades, rematando con parálise total, convulsións e a morte.

No caso do gato, o síntoma máis patognomónico (característico) é a agresividade e a tendencia a agocharse nun curruncho protexido. A parálise e a morte acontece aos 10-12 días.

No home adoita ser mortal se non se actúa antes da aparición dos primeiros síntomas clínicos. A enfermidade vén durando de 2 a 10 días e manifesta as tres fases clásicas: unha primeira fase melancólica ou prodrómica, con formigo na zona da mordedura, tristeza e abatemento; fase de excitación, ao cabo de 24-48 horas, con sensibilidade esaxerada ante estímulos sonoros ou luminosos, salivación continua e espasmos dolorosos farínxeos cando intentan tragar a saliva; e fase paralítica, con convulsións e parálise muscular, que remata coa morte por parálise cardiorrespiratoria. Nun 15% dos casos só se manifesta esta terceira fase.

• Corpo de Negri

• Ministerio de Agricultura: La rabia: bases técnicas para combatirla, 1978.
• "Los murciélagos son improbables transmisores de la rabia a los seres humanos", en Información Veterinaria, xaneiro 2002.
• Astorga, R. J.: "La rabia: revisión sobre aspectos zoonósicos y policía sanitaria", en Información Veterinaria, xullo-agosto 2002.

• Ficha do CDC (en castelán)
• European Centre for Disease Prevention and Control: Annual Epidemiological Report 2011. Reporting on 2009 surveillance data and 2010 epidemic intelligence data. Stockholm 2011, 174. (en inglés)
• 28 de setembro, Día Mundial da Rabia (en inglés)
• Infección por el virus de la rabia Arquivado 07 de marzo de 2016 en Wayback Machine. (en castelán)
• Control da rabia na Comunidade de Madrid^{[Ligazón morta]} (en castelán)