Gagauzia

Gagauzia

Gagauziya (gag) Găgăuzia (ro)
Bandeira Brasón
Himno	Tarafım
Localización
46°18′59″N 28°39′59″L / 46.31639, 28.66639
Estado	Moldova
Capital	Comrat
Poboación
Poboación	134.535 (2014) (73,44 hab./km²)
Lingua usada	Lingua gagauza
Xeografía
Superficie	1.832 km²
Comparte fronteira con	Distrito de Basarabeasca Leova (pt) Taraclia (pt) Bolhrad Raion (en) Cimișlia (pt) Distrito de Cahul Distrito de Cantemir Izmail Raion (en)
Creación	23 de decembro de 1994
Organización política
• Xefe do goberno	Gheorghe Tabunșcic (en) (1995–1999) Dmitry Croitor (en) (1999–2002) Gheorghe Tabunșcic (en) (2002–2006) Mihail Formuzal (mul) (2006–2015) Irina Vlah (en) (2015–2023) Eugenia Gutsul (pt) (2023–)
ISO 3166-2	MD-GA
Outro
Irmandado con	San Petersburgo (2014–)
Páxina web	gagauzia.md…

Gagauzia^[1] (en gagauz: Gagauziya; en romanés: Găgăuzia; en ruso: Гагаузия, Gagauziya) é unha rexión autónoma de Moldova. O nome oficial é Unidade Territorial Autónoma de Gagauzia (en romanés: Unitate teritorială autonomă Găgăuzia).

Segundo algunhas teorías, os gagauz descenden dos turcos selxúcidas que se asentaron en Dobruia, o dos pechengos, Uz (Oghuz) e cumanos (Kipchak) que seguiron ao selxúcida de Anatolia, o Sultán Izzedin Keykavus II (1236-1276). Máis especificamente, un clan de turcos Oghuz emigraron ós Balcáns durante os conflitos inter-tribais con outros turcos. Este clan turco Oghuz converteuse do islam ao cristianismo ortodoxo após establecerse nos Balcáns occidentais (Bulgaria) e foron chamados turcos gagauz. Un gran grupo de gagauz máis tarde deixou Bulgaria e estableceuse no sur de Besarabia, xunto cun grupo de persoas de orixe búlgara.

Segundo outras teorías, os gagauz son descendentes de búlgaros lingüisticamente turquificados.^[2] No museo oficial gagauz, unha placa sinala que unha das teorías principais é que descenden dos búlgaros.

En 1812, Besarabia, anteriormente a metade oriental do Principado de Moldova, converteuse en parte do Imperio ruso e as tribos nogai que habitaron varios pobos do sur de Besarabia (ou Budzhak) víronse obrigadas a abandonala. Entre 1812 e 1846, os rusos colocaron os gagauz no que hoxe en día é o leste de Bulgaria (que permaneceu baixo o Imperio Otomán) cara a Besarabia ortodoxa, principalmente nos asentamentos abandonados polas tribos nogai. Eles esteblecéronse alí en paralelo cos búlgaros de Besarabia en Avdarma, Comrat, Congaz, Tomai, Cișmichioi e outros antigos pobos nogai. Algúns gagauz tamén se instalaron na parte do Principado de Moldova, que non estaba baixo o control do imperio en 1812, pero varios anos despois transladáronse pobo por pobo á compacta zona que habitan hoxe no sur de Besarabia.

Coa excepción dunha independencia de facto de cinco días no inverno de 1906, cando un levantamento campesiño declarou unha república autónoma de Comrat, os gagauz foron gobernados polo Imperio ruso (1812-1917), Romanía (1918-1940 e 1941-1944), a Unión Soviética (1940-1941 e 1944-1991) e Moldova (1917-1918 e 1991 até o de agora).

O nacionalismo gagauz mantivo un movemento intelectual durante a década de 1980, pero reforzada polo final da década, cando a Unión Soviética comezou a abrazar os ideais democráticos. En 1988, activistas da intelligentsia local aliñados con outras minorías étnicas crearon un movemento coñecido como o "pobo gagauz". Un ano máis tarde, o "pobo gagauz" celebrou a súa primeira asemblea na que se aprobou unha resolución para esixir a creación dun terriotorio autónomo no sur de Moldova, coa cidade de Comrat como a súa capital.

O movemento nacional gagauz intensificouse cando o romanés foi aceptado como lingua oficial da República Moldova en agosto de 1989, en substitución do ruso, a lingua oficial da Unión Soviética. Unha parte da poboación multiétnica do sur de Moldova observou esta decisión con preocupación, o que precipitou unha falta de confianza no goberno central de Moldova. Os gagauz tamén estaban preocupados polas consecuencias para eles se Moldova se reunificase con Romanía, como parecía probábel nese momento. En agosto de 1990, Comrat declarouse unha república autónoma, pero o goberno moldovo anulou a declaración, ao considerala anticonstitucional. Nese momento, Stepan Topal emerxeu como líder do movemento nacionalista gagauz.

O apoio á Unión Soviética seguiu sendo alto, cun referendo en marzo de 1991 que devolvía un voto case unánime a favor de seguir sendo parte da Unión Soviética. Moitos gagauz apoiaron o intento de golpe de estado de Moscova en agosto de 1991 e Gagauzia declarouse independente o 19 de agosto de 1991, seguido en setembro por Transnistria, polo que se tensaban, aínda máis, as relacións con Moldova. Porén, cando o Parlamento moldovo votou sobre se Moldova se convertería en independente o 27 de agosto de 1991, seis dos doce deputados gagauz do Parlamento moldovo votaron a favor, mentres que os outros seis non participaron. Finalmente, o goberno moldovo reafirmou a súa postura proromanesa e prestou máis atención aos dereitos das minorías.

En febreiro de 1994, o presindente Mircea Snegur prometeu a autonomía gagauza, pero estaba en contra da independencia total. Tamén se opuxo á suxestión de que Moldova se convertese nun estado federal composto por tres repúblicas: Moldova, Gagauzia e Transnistria. O Parlamento de Moldova concedeu, ese mesmo ano, ao pobo gagauz (a través da adopción da nova Constitución de Moldova) o dereito de "libre determinación externa". O 23 de decembro de 1994, o Parlamento de Moldova aceptou a "Lei da condición xurídica especial de Gagauzia" (Gagauz Yeri), pola que se resolvía a controversia de forma pacífica. Esta data é na actualidade día festivo en Gagauzia, que é unha "unidade autónoma territorial-nacional" con tres linguas oficiais, o romanés/moldovo, o gagauz e o ruso.

Tres cidades e vinte e tres concellos foron incluídos no Territorio Autónomo Gagauz: tódalas localidades con máis do 50% de poboación gagauza e aquelas localidades con entre o 40% e 50% de gagauz que expresaron o seu desexo de ser incluídas como resultado dos referendos para determinar as fronteiras de Gagauzia. En 1995, Georgi Tabunshik foi elixido para servir como o Gobernador (Bașkan) de Gagauzia para un mandato de catro anos, así como os deputados do parlamento gagauz, a "Asemblea Popular" (Halk Toplușu), con Petr Pashali como presidente.

Dmitrii Croitor gañou as eleccións a gobernador de 1999 e comezou a facer uso dos dereitos outorgados a dito título polo acordo de 1994. As autoridades centrais moldovas mostráronse reticentes a aceptar os resultados iniciando un longo enfrontamento entre a autonomía e o goberno estatal. Finalmente, Croitor dimitiu en 2002 debido á presión do goberno moldovo, que o acusou de abuso de autoridade, relacións coas autoridades separatistas de Transnistria e outros cargos. A comisión electoral central de Gagauzia non rexistrou a Croitor como candidato para o cargo de gobernador nas eleccións seguintes e Gheogi Tabunshik foi elixido no que se describiu como unhas eleccións inxustas.

O 2 de febreiro de 2014, Gagauzia celebrou un referendo cando un abafador 97%^[3] optou por estreitar os lazos con Rusia sobre unha posíbel integración na Unión Europea, e tamén optaron pola independencia de Gagauzia se Moldova decidise entrar na Unión Europea.^[4][5]

O 23 de marzo de 2015, Irina Vlah foi elixida como nova gobernadora após unha forte campaña pro-rusa, dominada pola busca de vínculos máis estreitos coa Federación Rusa.^[6]

O 16 de xuño de 2015, nunha visita da delegación territorial de Gagauzia en Belarús, anunciou un aumento importante de relacións comerciais e económicas. No marco das entrevistas e negociacións da vistita, as partes acordaron crear un grupo de traballo co fin de elaboral o proxecto do convenio sobre a colaboración económico-comercial, científico-técnica e cultural entre os gobernos.^[7]

Gagauzia está dividida en tres distritos, partidos en catro enclaves. O principal, o enclave central inclúe as cidades de Comrat e Ceadîr-Lunga e está dividido en dous distritos con esas cidades que serven como centros administrativos. O segundo enclave máis grande está localizado ao redor da cidade de Vulcăneşti, mentres dous enclaves máis pequenos son as aldeas de Copceac e Carbalia. A vila de Carbalia cae baixo administración de Vulcăneşti, mentres que Copceac é parte do distrito de Ceadîr-Lunga.

Gagauzia se compón dunha municipalidade (Comrat), dous cidades (Ceadîr-Lunga e Vulcăneşti) e vinte e tres pobos cun total de trinte e dous localidades.^[8]

Nome oficial Nome gagauzo % gagauzos Comrat (municipalidade) Komrat 72.8% Ceadîr-Lunga (cidade) Çadır-Lunga 73.7% Vulcăneşti (cidade) Vulcăneşti, loc. st. c. f. 69.4% 22.5% Avdarma 94.2% Baurci Baurçi 97.9% Beşalma 96.7% Beşghioz (Beş-Ghioz) Beşgöz 93.0% Bugeac Bucak 61.8% Carbalia Kırbaalı 70.2%

Nome oficial Nome gagauzo % gagauzos Cazaclia Kazayak 96.5% Chioselia Rusă (Chioselia Mică) Köseli Rus 25.2% Chiriet-Lunga Kiriyet-Lunga 92.6% Chirsova Kirsova 45.6% Cioc-Maidan Çokmeydan 93.1% Cişmichioi (Cişmechioi) Çeşmeköy 94.4% Congaz Kongaz 96.1% Congazcicul de Sus (Congazul-Mic) Congazcicul de Jos Duduleşti 73.4% 87.2% 4.4% Copceac (Tatar-Copceac) Kıpçak 95.0%

Nome oficial Nome gagauzo % gagauzos Cotovscoe (Cârlăneni) Kırlannar 95.4% Dezghingea (Dezghinge) Dezgincä 94.5% Etulia Etulia Nouă Etulia, loc. st. c. f. 92.7% 83.1% 94.5% Ferapontievca (Feraponteanca) 28.0% Gaidar (Gaidari) Haydar 96.5% Joltai (Djoltai) Coltay 96.0% Svetlîi (Deneviţa) Alexeevca (Alexeeni) 35.4% 33.5% Tomai Tomay 95.1%

A base da economía gagauza é a agricultura, especialmente a viticultura. As maiores exportacións son o viño, aceite de xirasol, bebidas sen alcol, la, coiro e téxtiles. Hai 12 zonas de viñedos que procesan máis de 400.000 toneladas anuais. As fábricas, repartidas por toda a rexión, procesan proudtos destinados á exportación.

Existen 451 quilómetros de estradas das cales o 82% están pavimentadas. Turquía prestou a Moldova 35 millóns de dólares para mellorar a rede viaria gagauza.

Gagauzia conta con cincuenta e cinco escolas, a Universidade Pedagóxica Comrat (escola secundaria máis dous anos sobre a escola secundaria), e a Universidade Estatal de Comrat (Universitatea de Stat din Comrat).^[9] Turquía financiou a creación dun centro cultural de Turquía (Türk İşbirliği Ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı) e unha biblioteca turca (Atatürk Kütüphanesi). Na vila de Beşalma hai un museo histórico e etnográfico fundado por Dimitriy Kara Çöban.

A pesar de declaral o gagauzo como lengua nacional de Gagauzia, as autoridades locais non ofrecen ningunha escola de ensinanza en gagauzo de forma completa e a maioría deles son de fala rusa fronte a ensinanza en romanés/moldovo do interior de Moldova.^[10] Aínda que aos alumnos se lles ensinan as catro lenguas escolares habituales (ruso, romanés/moldovo, inglés ou francés e gagauzo), o idioma local segue estando en último lugar.^[11]

• Selección de Fútbol

Segundo o censo de 2004, Gagauzia ten unha poboación de 155,700 habitantes, dos cales 46,500 viven en Comrat e 97,500, en áreas rurais.^[12]

Grupos étnicos

Grupo étnico	Poboación	% do total
Gagauz	127 835	82,1 %
Búlgaros de Besarabia	8013	5,1 %
Moldovos	7481	4,8 %
Rusos	5941	3,8 %
Ucraínos	4919	3,2 %
Romaneses	38	0,0 %
Outros	1409	0,9 %

• Cristiáns - 96.0%
  • Cristiáns ortodoxos - 93.0%
  • Protestantes - 3.0%
    • Baptistas - 1.6%
    • Adventistas do Sétimo Día - 0.8%
    • Evanxélicos - 0.4%
    • Penteconstalistas - 0.2%
• Outro - 2.2%
• Non relixiosos - 1.6%
• Ateos - 0.2%

• Moldova
• Lingua gagauza