Cú Raoi

Cú Raoi
Rí na Mumhan
Gníomhaíocht
Gairm	rí
Teaghlach
Páiste	Lughaidh Mac Cú Raoi
Athair	Dáire mac Dedad

Is rí na Mumhan é Cú Roí (Cú Ruí, Cú Raoi) mac Dáire sa Rúraíocht i miotaseolaíocht na hÉireann. Is mar laoch a bhfuil cumhachtaí draíochta agus cumas os cionn nádúir dhaonna aige agus mar dhuine atá in ann bréagriochtaí a chur air féin a léirítear é sna scéalta go hiondúil. Is dócha go gciallaíonn a ainm “cú an mhachaire”,^[1] nó níos sainiúla “cú na hármhá”.^[2] Aistríonn Pokorny an t-ainm (agus síleann sé gurb é Cú Raui leagan níos sine den ainm) mar “brüllender Schlachthund” (.i. árchú ag búiríl), áfach.^[3] Is mac le Dáire mac Dedad (nó Dáire Doimthech) é Cú Roí agus dá bhrí sin is ball den Chlanna Dedad é. Cheap T. F. Ó Rathaile nach raibh ach cumadóireacht sa scéal athaireachta seo, ámh, ag maíomh gurb an duine céanna iad Cú Roí agus Dáire ó bhunús.^[4]

Fled Bricrenn

Tá ról tábhachtach ag Cú Roí sa scéal Fled Bricrenn ón ochtú aoise. Spreagann an cladhaire Bricriu na laochra móra Cú Chulainn, Conall Cernach agus Lóegaire Búadach leis an gcuradhmhír a lorg ag féasta, agus is é Cú Roí duine de breithiúnaithe atá ann leis an iomaíocht a mheasúnú. Cosúil leis na breithiúnaithe uilig, roghnaíonn seisean Cú Chulainn, ach níl Conall ná Lóegaire sásta glacadh lena measúnú. Nuair a fhilleas na triúr laochra go hUltaibh, tagann Cú Roí chuig chuile dhuine acu agus é i riocht bodaigh (bachlach) urghránna. Thug sé a ndúshlán a cheann féin a bhaint de, agus ansin ligean dósan iad a dhícheannadh. Níl duine díobh siúd ach Cú Chulainn sách cróga agus miadhach lena cheann féin a chur faoi thua an bhodaigh, agus is ar an ábhar sin a fhógraítear é mar churadh. Tá baint ag an scéal seo le móitíf an “chluiche dhícheannaigh” atá le fáil ina lán saothar eile níos deireanaí. Is é an dán Sasanach ón 14ú aois darb ainm “Sior Gawain agus an Cniocht Glas” (Sir Gawain and the Green Knight) an ceann ar a bhfuil an-chlú agus cáil.

Cathair Conraoi

Is seanfhothrach ón Iarannaois í Cathair Conraoi ar Shliabh Mis, ar leithinis Chorca Dhuibhne, i gContae Chiarraí. Faightear ainm Chon Roí sa gcathair seo.

Cú Roí i litríocht na Breataine Bige

Tá ainm Chon Roí in dá shaothar de chuid litríocht Bhreatnaise na meánaoise freisin. I dtosach báire, feictear an t-ainm sa bhfoirm thruaillithe, .i. Cubert m. Daere sa scéal Meán-Bhreatnaise Culhwch ac Olwen, in éindí le hainmneacha carachtar eile ón Rúraíocht – Conchobor, Fergus, Conall Cernach agus Lóegaire Búadach. Is mar ghrúpa amháin i liosta fada d’ainmneacha laochra de chuid Rí Artúr, a gceanglaíonn Culhwch air féin nuair a iarras sé teacht isteach i gcúirt Rí Artúr.^[5] Sa dara cás, caomhnaítear marbhna (marwnat) le haghaidh Corroi/Corroy m[ab] Dayry i Leabhar Taliesin. Maille le hainm Chon Roí, luaitear an iomarbhá idir é féin agus “Cocholyn” (.i. Cú Chulainn).^[6]

Bunfhoinsí

Amra Con Roí
- Henry, P.L. (eag. agus aistr.). "Amra Con Roi (ACR): discussion, edition, translation." Études Celtiques 31 (1995): 179-94: 186-94.
- Stokes, Whitley. "The Eulogy of Cúrói (Amra Chonroí)." Ériu 2 (1905): 1-4.
Táin bó Cúailnge (Athleagan I), eag. agus aistr. Cecily O'Rahilly, Táin Bó Cúalnge Recension 1. Baile Átha Cliath: Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1976. Téacs agus aistriúchán Béarla ar fáil ó CELT.
Táin bó Cúailnge (Athleagan II, Leabhar Laighneach), eag. agus aistr. Cecily O'Rahilly, Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster. Baile Átha Cliath: Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1967 (athchló: 1970). Téacs agus aistriúchán Béarla ar fáil ó CELT.
Culhwch ac Olwen, eag. Rachel Bromwich agus D. Simon Evans, Culhwch and Olwen: An Edition and Study of the Oldest Arthurian Tale. Gwasg Prifysgol Cymru, 1992. ISBN 0-7083-1127-X.

Tagairtí

↑ Sir John Rhys, Celtic Britain. 3d ed. London, 1904. lch. 286; féach freisin T.F. O'Rahilly, Early Irish History and Mythology. Dublin, 1946. p. 6.
↑ Kuno Meyer, "Brinna Ferchertne." ZCP 3 (1901). 40-46: 41 n. 4; Kershaw, The One-Eyed God. JIES 36. lch. 159.
↑ Julius Pokorny, " Geographie Irlands bei Ptolemaois." ZCP 24 (1954). 114-115.
↑ O'Rahilly, lch. 49
↑ […] a Chnychwr mab Nes a Chubert m. Daere, a Fercos m. Poch, a Lluber Beuthach, a Chonul Bernach. (eag. Bromwich agus Evans, lch. 7, línte 178-80). Féach freisin P. Sims-Williams, "The significance of the Irish personal names." lch. 608, mar a n-áitíonn sé gurbh é meascán le Cwbert na Meán-Bhreatnaise / Cubert na Sean-Bhreatnaise (foirm den ainm Sean-Bhéarla Cuthbert) ba chúis le truailliú an nodaire sa gcás áirithe seo.
↑ Leabhar Taliesin XLII. "The Death-song of Corroi, Son of Dayry".

[1] Sir John Rhys, Celtic Britain. 3d ed. London, 1904. lch. 286; féach freisin T.F. O'Rahilly, Early Irish History and Mythology. Dublin, 1946. p. 6.

[2] Kuno Meyer, "Brinna Ferchertne." ZCP 3 (1901). 40-46: 41 n. 4; Kershaw, The One-Eyed God. JIES 36. lch. 159.

[3] Julius Pokorny, " Geographie Irlands bei Ptolemaois." ZCP 24 (1954). 114-115.

[4] O'Rahilly, lch. 49

[5] […] a Chnychwr mab Nes a Chubert m. Daere, a Fercos m. Poch, a Lluber Beuthach, a Chonul Bernach. (eag. Bromwich agus Evans, lch. 7, línte 178-80). Féach freisin P. Sims-Williams, "The significance of the Irish personal names." lch. 608, mar a n-áitíonn sé gurbh é meascán le Cwbert na Meán-Bhreatnaise / Cubert na Sean-Bhreatnaise (foirm den ainm Sean-Bhéarla Cuthbert) ba chúis le truailliú an nodaire sa gcás áirithe seo.

[6] Leabhar Taliesin XLII. "The Death-song of Corroi, Son of Dayry".

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]