De Hobbit

Begjin jierren tritich wurke Tolkien as prefester Angelsaksyske letterkunde oan 'e Universiteit fan Oxford, doe't er op in dei de ynspiraasje fielde om in ferhaal te skriuwen dat begûn mei de sin "In a hole in the ground there lived a hobbit" ("Yn in hoal yn 'e grûn wenne in hobbit"). Hy foltôge it manuskript oan 'e ein fan 1932 en liet it doe lêze troch ferskate freonen, wêrûnder C.S. Lewis. Fia Elaine Griffiths, in studinte fan Tolkien, bedarre it yn 1936 by Susan Dagnall, dy't by de útjouwerij George Allen & Unwin wurke, en dy joech it wer troch oan har baas, Stanley Unwin. Unwin liet it lêze troch syn tsienjierrige soan Rayner en doe't dy it in moai ferhaal fûn, besleat Unwin om it út te jaan.

The Hobbit kaam op 21 septimber 1937 út by George Allen & Unwin te Londen mei in oplage fan 1500 eksimplaren dy't tsjin 'e kryst al útferkocht wiene. De earste printinge hie swart-wyttekenings fan Tolkien, dy't ek de omslach ûntwurp. Neitiid kamen der nije edysjes fan it boek út yn desimber 1937, 1938 (de earste Amerikaanske edysje), 1951, 1966, 1978 en 1995, mei withoefolle tuskentiidske werprintingen. Ferskate fan 'e eardere edysjes wiene it resultaat fan Tolkien syn lettere korreksjes en oanpassings fan it ferhaal, en de lêste beide (postúm publisearre edysjes) binne foarsjoen fan kommentaar oer de oarsprong, korreksjes en ûntwikkeling fan 'e tekst.

It ferhaal spilet yn in net neier oantsjutte (en optochte) oertiid fan ús wrâld, ear't de hearskippij fan 'e minske begjint. De hobbit Bilbo Balsma kriget ûnferwachts de tsjoender Gandalf te gast en in groep fan trettjin dwergen ûnder lieding fan Thorin Ekenskyld, de ôfstammeling fan harren keningen. Gandalf, oan wa't Bilbo foarôf al kunde hie, hellet in skatkaart foar 't ljocht en wol dat de hobbit mei giet om 'e draak Smûch in dwergeskat te ûntnaderjen, ûnder de Ienlike Berch, fier nei it easten. Bilbo sjocht dêr earst hielendal neat yn, mar de tsjoender kriget him manipulearjenderwize dochs safier.

Fyftjinresom reizgje se troch wylde lannen, dêr't Gandalf it selskip rêdt fan trollen, om úteinlik yn 'e elfske delsetting Riedelle te bedarjen, dêr't Elrond de Healelf mear geheimen fan 'e skatsikerskaart oan 't ljocht bringt. Se reizgje troch de Diisbergen, mar heech yn e bergen wurdt it selskip finzen naam troch ierdmannen en troch harren meinaam yn harren tunnels. Hoewol't Gandalf harren fannijs rêdt, ferliest Bilbo op harren flecht foar de ierdmannen de oaren út it each. Yn 'e tsjustere tunnels is er alhiel paadbjuster, mar dan fynt er by tafal, of sa liket it alteast, in mysterieuze ring. Koart dêrnei rint er it nuvere wêzen Gollum tsjin it liif, dat mei him in riedlingspul oangiet. As Gollum wint sil er Bilbo opfrette, mar as Bilbo wint sil Gollum him it paad út 'e tunnels wize. Uteinlik freget Bilbo Gollum wat er yn syn bûse hat (de ring), en dêr moat Gollum it antwurd op skuldich bliuwe. Ear't er Bilbo nei boppen en nei bûten ta laat hat falt it antwurd him lykwols yn (want hy is it, dy't de ring ferlern hat), en sil er op Bilbo oanfalle. Bilbo flechtet, en tochdat de ring Bilbo om 'e finger glidet kin Gollum him net mear fine. It duorret eefkes ear't de hobbit foar it ferstân kriget dat de ring him ûnsichtber makket, mar as er dat ienris snapt, brûkt er de ring om Gollum te folgjen dy't de wei nei bûten ta ôfrint om dy te beweitsjen. Dan brûkt er de ring om Gollum en de wacht fan de ierdmannen te ûntwiken en op dy manear út 'e tunnels te ûntkommen. Hy jout him wer by Gandalf en de dwergen en mei-inoar ûntflechtsje se de bergen. Se wurde opjage troch de ierdmannen, mar wurde rêden troch earnen en bekomme neitiid yn it hûs fan 'e stalwikselder Beorn.

 

It selskip ferfolget syn paad dwers troch it dûnkere Brimsterwâld hinne, diskear sûnder Gandalf, dy't in oar driuwend putsje hat. Yn it Brimsterwâld rêdt Bilbo de dwergen earst fan reuseftige spinnen en dêrnei út 'e tsjerkers fan 'e boskelven. As se einlings deunby de Ienlike Berch komme, wurde de reizgers gastfrij ûnthelle troch de minsklike bewenners fan Marswyk, dy't hoopje dat de dwergen de profesijen oer Smûch syn dea ferfolje sille. Se reizgje fierder nei de Ienlike Berch en fine dêr in geheime doar. Bilbo ferkent, mei de ring om, it leger fan 'e draak, dêr't er in bokaal by stelt en in swak plak yn Smûch syn pânser sjocht. De poermâle draak, dy't út 'e omstannichheden opmakket dat de minsken fan Marswyk dizze dieven holpen hawwe, fljocht fuort om it stedsje te ferneatigjen. In nommele klyster hat lykwols Bilbo syn ferslach oan 'e dwergen ôfharke en fertelt Bard, de oanfierder fan 'e Marswykster ferdigeners, wêr't it swakke plak fan Smûch sit; dêrop slagget it Bard om 'e draak te deadzjen.

As de dwergen dêrop de Ienlike Berch, dêr't se lang lyn troch Smûch wei ferdreaun binne, wer yn besit nimme, fynt Bilbo de Erkenstien, in erfstik fan 'e dynasty fan Thorin Ekenskyld, en ferberget dy. De Boskelven en minsken fan 'e mar slane belis foar de Berch en easkje ta kompinsaasje foar harren help en it deadzjen fan Smûch in oanpart fan 'e dwergeskat op, mar Thorin stegeret harren ôf, yn 'e wittenskip dat der al in dwergeleger út 'e Izerbulten wei ûnderweis is om 'e Ienlike Berch te ûntsetten. Bilbo draacht de Erkenstien oer oan Bard en de Elvekening Thranduil, om harren ûnderhannelingsposysje te ferstevigjen, mar Thorin wurdt alhiel breinroer as er dat ûntdekt en ferballet Bilbo fan 'e Berch. In oarloch liket net mear tsjin te kearen.

Dan ferskynt Gandalf wer op it toaniel om eltsenien te warskôgjen dat der in leger fan ierdmannen en wearwolven neieroan komt. Dat twingt de dwergen, minsken en elven om in gemiene saak te meitsjen, mar inkeld troch de krekt op 'e tiid kommende stipe fan de earnen en fan Beorn witte se de Slach fan 'e Fiif Legers te winnen. Dêrby rekket Thorin deadlik ferwûne, mar ear't er stjert, fermoedsoenet er him mei Bilbo. Dyselde oanfurdet in lyts oanpart fan 'e skat, mei't er eins gjin ferlet fan rykdom hat, mar keart dochs werom nei hûs as in tige ryk hobbit. En de ring, dy't The Hobbit ta it foarspul fan Master fan Alle Ringen makket, hâldt er ek.

 

It ferhaal hjirboppe is it ferhaal sa't it yn de twadde edysje ferskynde, yn 1951. Tolkien hie doe Master fan Alle Ringen skreaun, en hie De Hobbit oanpast sadat de beide ferhalen goed opinoar oansleaten. De moeting mei Gollum wie yn it oarsponklike ferhaal wat oars.

Yn de earste edysje rint it de moeting yn it tsjuster sa:

Yn 'e tsjustere tunnels is Bilbo alhiel paadbjuster, mar dan fynt er by tafal in mysterieuze ring. Koart dêrnei rint er it nuvere wêzen Gollum tsjin it liif, dat mei him in riedlingspul oangiet. As Gollum wint sil er Bilbo opfrette, mar as Bilbo wint sil Gollum him in presintsje jaan. Uteinlik freget Bilbo Gollum wat er yn syn bûse hat (de ring), en dêr moat Gollum it antwurd op skuldich bliuwe. Gollum kin lykwols syn presintsje net weromfine, dat hy leit út dat er in ring hie dy't him ûnsichtber makke mar dat dy no fuort is. Bilbo begrypt dat dat de ring is dy't er fûn hat. Om't Gollum no neat hat om oan Bilbo te jaan, lit Bilbo Gollem him lykwols nei de útgong ta liede. Om't er de ring omdocht kin er dan de wacht fan de ierdmannen ûntwike en op dy manear út 'e tunnels ûntkommen.

The Hobbit is ûnderwilens oerset yn 60 talen (stân fan saken mids 2015), wêrfan ien (it Sineesk) yn twa skriftfoarmen (Tradisjoneel Sineesk en Ferienfâldige Sineesk) en in oaren (it Noarsk) yn twa sprektaalfarianten (Bokmål en Nynorsk).

•   Sweedsk
  • (Hompen eller en Resa Dit och Tillbaksigen), fert. Tore Zetterholm, 1947;
  • (Bilbo – En Hobbits Äventyr), fert. Britt G. Hallqvist, 1962;
  • (Hobbiten eller Bort och Hem Igen), fert. Erik Andersson, 2007;
•   Dútsk
  • (Kleiner Hobbit und der große Zauberer), fert. Walter Scherf, 1957;
  • (Der kleine Hobbit), fert. Walter Scherf, 1971;
  • (Der Hobbit), fert. Wolfgang Krege, 1998;
•   Nederlânsk (De Hobbit, of Daarheen en Weer Terug), fert. Max Schuchart, 1960;
•   Poalsk
  • (Hobbit, czyli Tam i z Powrotem), fert. Maria Skibniewska, 1960;
  • (Hobbit, czyli Tam i z Powrotem), fert. Maria Skibniewska (2de edysje, fert. op 'e nij besjoen), 1985;
  • (Hobbit albo Tam i z Powrotem), fert. Paulina Braiter, 1997;
  • (Hobbit, czyli Tam i z Powrotem), fert. Andrzej Polkowski, 2002;
•   Portegeesk
  • (O Gnomo), fert. Maria Isabel Morna Braga en Mário Braga, 1962;
  • (O Hobbit), fert. Fernanda Pinto Rodrigues, 1985;
•   Argentynsk-Spaansk (El hobito), fert. Teresa Sánchez Cuevas, 1964;
•   Japansk (ホビットの冒険; Hobitto no Bōken), fert. Teiji Seta, 1965;
•   Deensk
  • (Hobbitten, eller Ud og Hjem Igen ), fert. Ida Nyrop Ludvigsen, 1969;
  • (Hobbitten, eller Ud og Hjem Igen ), fert. Jakob Levinsen, 2012;
•   Frânsk
  • (Bilbo le Hobbit), fert. Francis Ledoux, 1969;
  • (Le Hobbit), fert. Daniel Lauzon, 2012;
•   Noarsk (Bokmål)
  • (Hobbiten, eller Fram og Tilbake Igjen), fert. Finn Aasen en Oddrun Grønvik, 1972;
  • (Hobbiten, eller Fram og Tilbake Igjen), fert. Nils Ivar Agøy, 1997;
•   Finsk
  • (Lohikäärmevuori, eli Erään Hoppelin Matka Sinne ja Takaisin), fert. Risto Pitkänen, 1973;
  • (Hobitti eli Sinne ja Takaisin), fert. Kersti Juva, 1985;
•   Italjaansk
  • (Lo hobbit, o la Riconquista del Tesoro), fert. Elena Jeronimidis Conte, 1973;
  • (Lo Hobbit Annotato), fert. Oronzo Cilli en Elena Jeronimidis Conte, 2004;
•   Slowaaksk
  • (Hobbit), fert. Viktor Krupa (proaza) en Jana Šimulčíková (geichten), 1973;
  • (Hobbit), fert. Otakar Kořínek, 2002;
•   Bulgaarsk (Билбо Бегинс или Дотам и Обратно; Bilbo Begins ili Dotam i Obratno), fert. Krasimira Todorova, 1975;
•   Hongaarsk
  • (A Babó), fert. Tibor Szobotka (gedichten troch István Tótfalusi), 1975;
  • (A Hobbit, Vagy: Oda-vissza), fert. László Gy. Horváth (gedichten troch Zsuzsa N. Kiss), 2006;
•   Roemeensk (O Poveste cu un Hobbit), fert. Catinca Ralea, 1975;
•   Servysk (Хобит или Тамо и Назад; Hobit ili Tamo i Nazad), fert. Meri Milišić en Milan Milišić, 1975;
•   Hebriuwsk
  • (ההוביט; Ḥovit), fert. Moshe Hana'ami, 1976;
  • (ההוביט או לשם ובחזרה; ?), fert. 4 Israelyske loftmachtpiloaten yn Egyptyske kriichsfinzenskip (1970-1973), 1977;
  • (ההוביט; Ḥovit), fert. Yael Achmon, 2012;
•   Russysk
  • (Хоббит, или Туда и Обратно; Chobbit, ili Tuda i Obratno), fert. N. Rachmanova, 1976;
  • (Хоббит, или Туда и Обратно; Chobbit, ili Tuda i Obratno), fert. Z. Bobyr', 1992;
  • (Хоббит, или Туда и Обратно; Chobbit, ili Tuda i Obratno), fert. Marija Kamenkovič, 1995;
  • (Хоббит, или Туда и Обратно; Chobbit, ili Tuda i Obratno), fert. Valerija Matorina, 2000;
  • (Хоббит, или Туда и Обратно; Chobbit, ili Tuda i Obratno), fert. A.A. Gruzberg, 2001;
  • (Хоббит, или Туда и Обратно; Chobbit, ili Tuda i Obratno), fert. L. Jachnin, 2001;
•   Estysk (Kääbik, ehk, Sinna ja Tagasi), fert. Lia Rajandi (proaza en gedichten) en Harald Rajamets (gedichten), 1977;
•   Yndonezysk (Hobbit atau Pergi dan Kembali), fert. Anton Adiwiyoto, 1977;
•   Gryksk (Το Χόμπιτ; To Chómpit), fert. A. Gavrielide en Ch. Delegianne, 1978;
•   Yslânsk
  • (Hobbitinn), fert. Úlfur Ragnarsson en Karl Ágúst Úlfsson, 1978;
  • (Hobbitinn eða Út og Heim Aftur), fert. Þorsteinn Thorarensen, 1997;
•   Tsjechysk (Hobit, aneb Cesta Tam a Zase Zpátky), fert. František Vrba, 1979;
•   Spaansk (El hobbit), fert. Manuel Figueroa, 1982;
•   Katalaansk (El Hòbbit o Viatge d'Anada i Tornada), fert. Francesc Parcerisas, 1983;
•   Armeensk (Հոբիտ կամ գնալն ու գալը; Hobit kam Gnaln ow Galë), fert. Emma Makarian, 1984;
•   Litousk (Hobitas, arba Ten ir Atgal), fert. Bronė Balčienė, 1985;
•   Oekraynsk
  • (Гобiт, або Мандрiвка за Імлисті Гори; Hobit, abo Mandrivka za Imlysti), fert. O. Mokrovolskyi, 1985;
  • (Гобiт, або Туди i Звiдти; Hobit, abo Tudy i Zvidty), fert. Olena O'Lir, 2007;
•   Sloveensk (Hobit ali Tja in Spet Nazaj), fert. Dušan Ogrizek, 1986;
•   Moldavysk (Хоббитул; Hobbitul), fert. Aleksej Tsurkanu, 1987;
•   Fêreusk (Hobbin ella Út og Heim Aftur), fert. Axel Tórgarð, 1990;
•   Letsk (Hobits jeb Turp un Atpakaļ), fert. Zane Rozenberga, 1991;
•   Kroätysk (Hobit ili Tamo i Opet Natrag), fert. Zlatko Crnković, 1994;
•   Brazyljaansk-Portegeesk (O Hobbit ou Lá e de Volta Outra Vez), fert. Lenita Maria Rímoli Esteves, 1995;
•   Turksk
  • (Hobbit), fert. Esra Uzun, 1996;
  • (Hobbit), fert. Gamze Sari, 2007;
•   Koreaansk (?), fert. ?, 1997;
•   Bretonsk (An Hobbit, pe Eno ha Distro ), fert. Alan Dipode, 2000;
•   Esperanto (La Hobito aŭ Tien kaj Reen), fert. Christopher Gledhill (gedichten troch William Auld), 2000;
•   Galisysk (Ó Hobbit), fert. Moisés R. Barcia, 2000;
•   Tradisjoneel Sineesk (魔戒前傳 哈比人歷險記; Mojie qianzhuan: Habiren lixianji), fert. Lucifer Chu, 2001;
•   Georgysk
  • (ჰობიტი ანუ იქით და აქეთ; Hobiṭi anu Ikit da Aket), fert. Nino Barʒimišvili (gedichten troch Tinatin Gogočašvili), 2002;
  • (ჰობიტი; Hobiṭi), fert. Nika Samušia (gedichten troch Cico Xocuašvili), 2009;
•   Lúksemboarchsk (Den Hobbit), fert. Henry Wickens, 2002;
•   Perzysk
  • (هابيت; Hābit), fert. Farzad Farbud, 2002;
  • (هابيت يا آنجا و بازگشت دوباره; Hābit yā Ānjā va Bāzgašt Dobāre), fert. Reza Alizadeh, 2004;
•   Ferienfâldige Sineesk
  • (魔戒前传: 霍比特人; Mojie qianzhuan: Huobiteren), fert. Li Yao, 2002;
  • (霍比特人; Huobiteren), fert. Wu Gang, 2013;
•   Taisk (เดอะฮอบบิท; ?), fert. Sutjit Phin-yo-ying, 2002;
•   Wytrussysk (Хобіт, або Вандроўка туды і назад; Chobit, abo Bandrojka Tudy i Nazad), fert. K. Kurčankova en D. Magiljevcav, 2002;
•   Fjetnameesk
  • (?), fert. ?, ~2003 (1ste Fjetnameeske edysje wie yn 2002 klear om útjûn te wurden, mar de útjefte waard opblaasd; dizze ferzje lekte yn 2003 út fia it ynternet);
  • (Hobbit ra đi và trở về), fert. Đinh Thị Hương, 2009;
  • (Anh chàng Hobbit), fert. Nguyên Tâm, 2010;
•   Albaneesk (Hobiti), fert. Maklen Mishla, 2005;
•   Masedoanysk (Хобитот или до таму и назад; Hobitot ili Do Tamu i Nazad), fert. Marija Todorova, 2005;
•   Arabysk (الهوبيت، أو ذهابًا وعودة; Al-Hūbīt, aw Zehaban wa Awda), fert. Hišam Fahmi en May Ġanim, 2008;
•   Baskysk (Hobbita edo Joan-etorri bat), fert. Sergio Ibarrola en Xabier Olarra, 2008;
•   Noarsk (Nynorsk) (Hobbiten), fert. Eilev Groven Myhren, 2008;
•   Frysk (De Hobbit, of Dêrhinne en Wer Werom), fert. Anne Tjerk Popkema, 2009;
•   Maratysk (द हॉबिट; ?), fert. Meena Kinikar, 2011;
•   Iersk (An Hobad, nó Anonn agus Ar Ais Arís), fert. Nicholas Williams, 2012;
•   Jiddysk (דער האָביט; Der Hobit), fert. Barry Goldstein, 2012;
•   Latyn (Hobbitus ille Aut Illuc atque Rursus Retrorsum), fert. Marc Walker, 2012;
•   Sorbysk (Hobit), fert. Edward Wornar, 2012.
•   Astuerysk (El Hobbit), fert. Miguel Gallego Gómez, 2014.
•   Kornysk (An Hobys, pò An Fordh Dy ha Tre Arta), fert. Nicholas Williams, 2014.
•   Hawaïaansk (Ka Hopita), fert. Keao NeSmith, 2015.

De Fryske oersetting fan The Hobbit ferskynde yn 2009 ûnder de titel De Hobbit, of Dêrhinne en Wer Werom by Utjouwerij Elikser te Ljouwert, mei stipe fan it Feitsma Fûûns fwar it Frysk, de provinsje Fryslân en de Douwe Kalma Stifting. De Fryske fertaling wie fan 'e hân fan Anne Tjerk Popkema, dy't der fan 2000 ôf by de tiid lâns mei dwaande west hie, sa fertelt er yn syn Wurdsje fan 'e Oersetter. Hy hie dêrby de stipe fan in stikmannich meilêzers, wêrûnder Jarich Hoekstra en Liuwe Westra, dy't Tolkien syn Master fan Alle Ringen oerset.

Der binne troch de jierren hinne withoefolle adaptaasjes fan The Hobbit ta oare media makke, mar de bekendste dêrfan sil wêze de spylfilmtrilogy The Hobbit, in produksje fan Metro-Goldwyn-Mayer and New Line Cinema, mei as regisseur Peter Jackson. Dy sette yn desimber 2012 útein mei The Hobbit: An Unexpected Journey, folge troch The Hobbit: The Desolation of Smaug yn desimber 2013 en The Hobbit: The Battle of the Five Armies yn desimber 2014.