Markus Aurelius

Markus Aurelius waard yn 121 yn Rome berne as Markus Annius Ferus en wie in neef fan Faustina de Aldere. Syn heit kaam ier te ferstjerren en hy waard troch syn pake grutbrocht. Keizer Hadrianus learde him al jong kennen en wie ûnder de yndruk fan syn dwaan en litten.

Doe't hy 15-jier âld wie, regele Hadrianus it sà dat Markus fersein waard oan de dochter fan syn adopsjesoan en takomstige opfolger, Aelius. Aelius stoar lykwols te gau dat sadwaande moasten syn plannen oanpast wurde. Hadrianus bepaalde yn 138, krekt foar syn dea, dat Markus troch syn opfolger, Antoninus Pius adoptearre wurde moast. Lusius Ferus, de soan fan Aelius, moast dêrby ek adoptearre wurde.

Ien jier letter 139 krige Markus de titel Caesar en waard syn fersizzing oan de dochter fan Aelius ûntbûn en nei in arranzjearre fersizzen fersein oan Faustina de Jongere, de dochter fan Antonius Pius. Dit houlik fûn plak yn 145. Sy krigen 13 bern wêrfan't mear as de helt yn 'e bernejierren stjerre soe. Lang om let soe mar ien fan syn soannen yn libben bliuwe, dat wie Kommodus. Yn syn jeugd, mar ek letter doe't er al keizer wie, bestege Markus Aurelius in soad tiid oan de filosofystúdzje. Hy wie in oanhinger fan de Stoïsynske lear fan Epiktetus. Markus waard oplieden yn de filosofy troch Apollonius fan Chalchedon en yn de retorika troch Fronto. Der is in korrespondinsje tusken learling en learmaster Fronto oerlevere en dit jout in goed byld fan Markus syn oplieding.

Nei de dea fan Antoninus Pius op 7 maart 161 krige Markus Aurelius de titel fan Augustus, (keizer). Syn earste keizerlike died wie om, neffens de wil fan Hadrianus, de keizerlike macht te dielen mei Lusius Ferus.

Al gau bruts der grutte rebûlje út oan de eastgrins, sadat Ferus yn 162 nei de eastlike provinsjes ta moast, wylst Markus Aurelius yn Rome efterbleau. Ferus kearde yn triomf werom mar syn troepen brochten ek de pestepidemy mei nei it westen, dy't grutte parten fan it keizerryk en ek Rome sels teheisterje soe. Bûtendat krigen sy te meitsjen mei in fijannige ynvaazje. Germaanske stammen, lykas de Markomannen en de Kwaden wienen de Alpen oerstutsen en Itaalje ynfallen. Beide keizers kamen yn aksje en twongen de Germanen tebek foarby de Alpen. Sy kearden yn 169 werom nei de haadstêd en ûnderweis krige Ferus in sykte-oanfal dêr't hy oan stjerre soe.

Nei in koarte perioade fan rêst yn Rome bruts der fannijs fijannigens út oan de grinzen en waard Markus Aurelius wer twongen om der mei it leger hinne te gean. In nije rige fan oarloggen soe him de folgende acht jier tsjinhâlde om foar in langere perioade nei Rome werom te gean. Yn dizze perioade kaam syn ferneamde filosofyske wurk Ta eis heauton (oersetten as Meditaties) ta stân.

Yn 175 wie hy sa slim siik dat it der op like dat hy stjerre soe. Syn frou ljochte de gouverneur fan Syria, Gaius Avidius Cassius, hjiroer yn, en dizze kaam yn opstân. Guon tinke dat sy ferhinderje woe dat har eigen soan Kommodus opfolger wurde koe, om't sy syn karakter as nimmen oars better koe en fermoede dat syn keizerskip jammerdearlik ôfrinne soe foar it Romeinske ryk. Markus Aurelius genies lykwols en sloech de opstân del. Faustina de Jongere soe in jier letter stjerre.

Yn 177 kearde Markus Aurelius werom nei Rome en ferhege Kommodus as Augustus. Oant syn dea, trije jier letter, soe de keizerlike macht troch beiden dield wurden.

Yn 178 bruts der wer oarloch út en wer gong Markus Aurelius nei it grinsgebiet.

Op 17 maart 180 stoar Markus Aurelius, op 59-jierrige leeftyd, ôfmêde troch jierren fan kriich, in natuerlike dea. Hy bruts mei de tradysje fan de adoptyfkeizers sûnt Nerva om in kapabele adoptyfsoan as opfolger te beneamen. Syn soan Kommodus folge him op. De klassike skiedkundigen, lykas yn de Historia Augusta skreaun, moasten neat hawwe fan Kommodus. Neffens harren optyk wie de beneaming fan syn eigen soan as opfolger de grutste misslach fan de oars sa wize Markus Aurelius. Mei de dea fan dizze keizer kaam ek in ein oan de gouden iuw fan it Ympearium. Troch de opfolgers fan Markus Aurelius soe it ryk hieltyd mear ferwurde ta in ûnbidich strang regele militêre diktatuer.

• Ta eis heauton better bekend as Meditaties
• fragmint út "Ta eis heauton" (Wikisource)