Turksk

Turksk (Türkçe) is ien fan de Turkske talen en de offisjele taal yn Turkije. It Turksk is ek ien fan de offisjele talen fan Syprus en inkele gemeenten fan Masedoanje. Der binne sa'n 81 miljoen Turksk-sprekkers. Bûten Turkije wurdt de taal sprutsen troch Turkse minderheden yn lannen fan de Balkan en de Kaukasus lykas Irak, Grikelân, Bulgarije, Kosovo, Bosnje, Syrje, Roemeenje, Moldaavje en Azerbeidzjan. Turksk wurdt ek sprutsen troch in soad ymmigranten yn oare lannen, lykas Nederlân, Belgje en Dútslân. It is in agglutinearjende taal mei fokaalharmony. Tige faak wurdt it Turksk as foarbyld neamd as der sprutsen wurdt oer agglutinearjende talen.

It Turksk makket diel út fan de famylje fan Turkske talen, dy't ek sprutsen wurde yn in grut part fan Sintraal-Aazje, en dy't sa'n grutte ûnderlinge sibskip hawwe, dat se foar it meastepart ûnderling fersteanber binne. De Turkske talen wurden op harren beurt rekkene ta de Altayske talen, dy't hegerop gearkomme mei de Oeraalske talen. Teminsten neffens guon akademisy lykas de Eastenrykske taalkundige Dr. Phil. Hermann F. Kvergić. It hege fersteanberheidsgehalte tusken de ûnderlinge talen, lykas it Altayske Turksk en it Oeraalske Finsk spilet hjiryn ek in grutte rol.

It Turksk wurdt skreaun mei it Turksk alfabet: in, in bytsje oanpast Latynsk alfabet. Hjiryn binne ûnder oaren de letters x, q en w net opnomd yn it alfabet, wylst der wol oare letters ekstra taheakke binne lykas ç, ğ, ı, ö, ş en ü. Dit alfabet, dat yn it Turksk Türk alfabesi hjit (Turksk alfabet), waard yn 1928 yn it ramt fan de Kemalistyske herfoarmings yn Turkije ynfierd.

It Turksk alfabet hat 29 letters. De letters Ç, Ğ, I, Ö, Ü en Ş komme net foar yn it Fryske alfabet.

 a - A 

 b - B 

 c - C 

 ç - Ç 

 d - D 

 e - E 

 f - F 

 g - G 

 ğ - Ğ 

 h - H 

 ı - I 

 i - İ 

 j - J 

 k - K 

 l - L 

 m - M 

 n - N 

 o - O 

 ö - Ö 

 p - P 

 r - R 

 s - S 

 ş - Ş 

 t - T 

 u - U 

 ü - Ü 

 v - V 

 y - Y 

 z - Z 

Foar 1928 waard foar de taal in, ek in bytsje oanpast, Arabysk alfabet brûkt. De taal skreaun yn dat alfabet wurdt ornaris Osmaansk neamd (Turks: Osmanlıca).

Hoewol't it eigentlik deselde taal is, gean de ferskillen tusken it hjoeddeiske Turksk en it Osmaansk fierder as allinnich it skrift. It Osmaansk is ôfmakke mei in hiel soad Arabyske en Perzyske lienwurden en troch taalsuvering hat men dy ynfloed yn it hjoeddeiske Turksk drastysk redusearre. Hjirtroch is der in grut ferskil yn wurdskat ûntstien. Wylst it Osmaansk as elitetaal foar de eallju, de geastlikheid en de riken foar it folk ûnfersteanber wie, waard it puristyske Öztürkçe, wat as reaksje yn opdracht fan Kemal Atatürk ûntwurpen waard, likemin troch folle minsken begrepen. Nei in oantal tige kontroversjele taalherfoarmings, net selden lykop geand mei (gewelddiedige) rezjymwikselings, is de hjoeddeiske Turkske skriuwtaal ûntstien, dy frij aardich by de sprektaal oanslút.

Dit is de útspraak fan inkele letters út it Turkske alfabet.

Hjirûnder in pear útdrukkings yn it Frysk mei harren Turkske ekwifalint.

• Osmaansk

• Webstee Elsevier oer it Turksk
• Wikiwurdboek-side - Turksk

• Dr. Phil. Hermann F. Kvergić La Psychologie de Quelques Éléments des Langues Turques (Wenen 1935)