Norn

Norn ; Norn, Yealtmol, Dansk
Tosað í:	Hetlandi Orkonyum Katanesi og Suðuroyum.
Tosandi íalt:	0 (útdeytt í 18. øld)
Málætt:	Indo-evropeiskt; Germanskt; Norðurgermanskt; Vesturnorrønt; Norn; ; .
Málkotur
ISO 639-1:	none
ISO 639-2:	—
ISO 639-3:	nrn .

Tungumálið norn var ein grein av fornnorrønum. Tað varð tosað av norðbúgvum í Hetlandi, Orknoyum, Norðurskotlandi og norðast í Suðuroyum (við síðuna av gæliskum) meðan hesi øki vóru undir norskum yvirvaldi, annars var upprunamálið í økinum piktiskt. Eftir at hesi øki høvdu verið undir norskum valdi í meir enn 500 ár, vórðu tey aftur løgd undir skotska kongsríkið í 15. øld; norn bleiv tá mótvirkað av stjórn og kirkju, og skotskt mál kom í staðin eina tíð og síðani enskt.

Ikki er greitt júst nær norn doyði út. Tað kann hava verið tosað í pørtum av londunum báðum til 18. øld. Smáir partar av málinum og tøkuorð yvirlivdu og komu inn í lokalt skotskt enskt eftir at høvuðsmálið sjálvt doyði.

Ymisk bygdamál vórðu eisini tosað á meginlandinum í Skotlandi. T.d. á Katanesi (Caithness á enskum), men doyðu út mangar øldir áðrenn í Orknoyum og Hetlandi. Tískil tosa summir frøðingar um katanesnorn, meðan aðrir ikki gera tað. Man veit minni um katanesnorn enn um norn í Orknoyum og Hetlandi.

Fragment

Lutfalsliga lítið av skrivaðum norni hevur yvirlivað. Tað, sum er til, umfatar bønina Faðir vár.

Matteus 6:9-13 ella Faðir vár á ymsum tungumálum.

Orknoyanorn (Avskriving eftir Wallace; 1700) Favor i ir i chimrie, Helleur ir i nam thite, gilla cosdum thite cumma, veya thine mota vara gort o yurn sinna gort i chimrie, ga vus da on da dalight brow vora Firgive vus sinna vora sin vee Firgive sindara mutha vus, lyv vus ye i tumtation, min delivera vus fro olt ilt, Amen.	Hetlandsnorn (Avskriving eftir Low; 1774) Fy vor or er i Chimeri. Halaght vara nam dit. La Konungdum din cumma. La vill din vera guerde i vrildin sindaeri chimeri. Gav vus dagh u dagloght brau. Forgive sindorwara sin vi forgiva gem ao sinda gainst wus. Lia wus ikè o vera tempa, but delivra wus fro adlu idlu. For do i ir Kongungdum, u puri, u glori, Amen
Norrønt (mál): Faþer vár es ert í himenríki, verði nafn þitt hæilagt Til kome ríke þitt, værði vili þin sva a iarðu sem í himnum. Gef oss í dag brauð vort dagligt Ok fyr gefþu oss synþer órar, sem vér fyr gefom þeim er viþ oss hafa misgert Leiðd oss eigi í freistni, heldr leys þv oss frá öllu illu.	Føroyskt: Faðir vár, Tú, sum ert í Himli. Heilagt verði navn Títt. Komi ríki Títt. Verði vilji Tín, sum í Himli, so á jørð. Gev okkum í dag okkara dagliga breyð. Og fyrigev okkum syndir okkara, so sum vit eisini fyrigeva teimum, ið móti okkum synda. Leið okkum ikki í freistingar, men frels okkum frá tí illa.
Íslendskt (Þorvaldur Bjarnarson, 1878) Faðir vor, þú sem ert á himnum. Helgist þitt nafn, til komi þitt ríki, verði þinn vilji, svo á jörðu sem á himni. Gef oss í dag vort daglegt brauð. Fyrirgef oss vorar skuldir, svo sem vér og fyrirgefum vorum skuldunautum. Og eigi leið þú oss í freistni, heldur frelsa oss frá illu. Því að þitt er ríkið, mátturinn og dýrðin að eilífu, amen.	Norskt Fader vår, du som er i himmelen! Lat namnet ditt helgast. Lat riket ditt koma. Lat viljen din råda på jorda så som i himmelen. Gjev oss i dag vårt daglege brød. Forlat oss vår skuld, som vi òg forlèt våre skuldmenn. Før oss ikkje ut i freisting, men frels oss frå det vonde. For riket er ditt, og makta og æra i all æve. Amen.

Ein hetlendsk "guddick" (gáta) á norn, sum Jakob Jakobsen, skrivaði niður á norðastu oynni í Hetlandi, Unst.

Hetlands norn (Jakob Jakobsen)

Fira honga, fira gonga,

Fira staad upo "skø"

Twa veestra vaig a bee

And een comes atta driljandi.

Føroyskt

Fýra hanga, fýra ganga,

Fýra standa uppí ský

Tvey vísa veg á bø

Og eitt darlar aftast

Svarið er ein kúgv. Fýra júgur hanga, fýra bein ganga, tvey horn og tvey oyru standa uppí ský, tvey eygu vísa veg á bø og ein hali darlar aftast.

Foula 1774

Tá G. Low vitjaði á Foula í 1774, skrivaði hann Hildinakvæðið, Faðir vár bønina og ein orðalista við norn orðum niður.

Norn orðalisti Foula 1774

Keldur

Bøkur

Barnes, Michael P. "Orkney and Shetland Norn". In Language in the British Isles, ed. Peter Trudgill, 352-66. Cambridge: Cambridge University Press, 1984.
Michael P. Barnes: The Norn Language of Orkney & Shetland. Lerwick: Shetland Times 1998. ISBN 1-898852-29-4 (72 s.)
Jakobsen, Jakob. An Etymological Dictionary of the Norn Language in Shetland. 2 vols. London/Copenhagen: David Nutt/Vilhelm Prior, 1928-32 (reprinted 1985).
Low, George. A Tour through the Islands of Orkney and Schetland. Kirkwall: William Peace, 1879.
Marwick, Hugh. The Orkney Norn. London: Oxford University Press, 1929.
Rendboe, Laurits. "The Lord's Prayer in Orkney and Shetland Norn 1-2". North-Western European Language Evolution 14 (1989): 77-112 and 15 (1990): 49-111.
Wallace, James. An Account of the Islands of Orkney. London: Jacob Tonson, 1700.

Útvortis ávísing

Norn í Hetlandi og Orknoyum