نیسابا
| نیسابا | |
|---|---|
ایزدبانوی کشت و برداشت، نوشتن و شمارش | |
| نماد | گندم, قلم زررین |
| والدین | آنو و اوراش (اوما ) انلیل و نینلیل (لاگاش) |
| همسر | هایا |
| همتایان | |
| همتای بابلی | نبو |
| همتای مصری | سشات |
| بخشی از اسطوره‌شناسی میان‌رودان دربارۀ |
| مذهب میان‌رودان باستان |
|---|
 |
|
نیسابا ایزدبانوی سومریِ نوشتن، یادگیری و کشت و برداشت است. او در پرستشگاه‌ها و پناهگاه‌های اوما و ارس پرستیده می‌شد، و بیشتر توسط نویسندگان سومری مورد ستایش بود. او نگهبان نویسندگان فانی و همچنین نویسنده خدایان به شمار می‌آمد. در زمان بابل، پرستش او بیشتر به سوی خدای نیبو رهنمون می‌شد، که وظیفه‌های او را بر دوش گرفت.
شمایل‌نگاری و پرستش
[ویرایش]
پرستش نیسابا در شهر اوما، جایی که او در واقع ایزدبانوی جو و گندم بود و در دوره آغازین سلسله نخست، ۲۹۰۰ تا ۲۷۰۰ سال پیش از میلاد[۱] آغاز شد. به عنوان ایزدبانوی کشت، او با نماد یک ساقه نشان داده می‌شد.[۱] تکه‌ای از یک گلدان سنگی، که احتمالاً در گیرسو یافت شده و در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، ایزدبانویی را نشان می‌دهد که بیشتر به عنوان نیسابا شناخته می‌شود (اگرچه ممکن است بابا یا اینانا هم باشد). او با چهار دسته موی فر پیچیده نگاریده می‌شده که لباسی با تاجی شاخدار و هلال ماه در پشت و دسته خرمایی در آن بوده‌است.[۲] پس از اینکه او به عنوان ایزدبانوی نوشتن شناخته شد، در استوانه‌های گودئا (حدود ۲۱۲۵ پیش از میلاد) او دارای قلم طلایی و لوح سفالی است که تصویر بهشت پرستاره را حمل می‌کند.[۱][۳]
دگرگونی نیسابا از منحصراً ایزدبانوی دانه به ایزدبانویی که به عنوان پشتیبان نوشتن و شمارش مورد پرستش قرار می‌گرفت، احتمالاً با افزایش اهمیت شیوه‌های نوشتاری برای خرید و فروش گندم و جو و دیگر کالاهای اساسی، رخ داده‌است. خط میخی خود به عنوان هدیه ای از سوی ایزدبانو به‌شمار می‌رفته‌است.[۴] همانگونه که خود نوشتن از نوشتارهای ساده، به شکل‌های پیچیده‌تری مانند ثبت قراردادها، قوانین، تاریخ و ادبیات رشد کرد، پرستش نیسابا نیز این وظایف را دربرگرفت.[۱] پرستش او به اِرش، جایی که پرستشگاه او و دیگر خدایان بود، گسترش یافت، هرچند که به نظر نمی‌رسد که او هیچ پرستشگاه اختصاصی تنها برای خود داشته باشد. به نظر می‌رسد پرستش او در درجه نخست از راه هنر نوشتن انجام می‌شده‌است و هر نوشته‌ای به عنوان هدیه ای برای ایزدبانو در نظر گرفته می‌شده‌است.[۱] بسیاری از لوح‌های گلی با عبارت " سومری: 𒀭𒉀𒍠𒊩 AN.NAGA.ZAG.SAL AN.NAGA.ZAG.SAL AN.NAGA.ZAG.SAL AN.NAGA.ZAG.SAL؛ D nisaba za 3 -mi 2)[۵] به احترام او ساخته شده‌اند. سرودی بر نیسابا در زمان سلسله دوم اور آغاز می‌شود: "بانویی مانند ستارگان رنگ آمیزی شدهٔ آسمان با لوح لاجوردی در دست. "[۱][۶]
به نظر می‌رسد پرستش نیسابا در زمان بابل و پادشاهیی حمورابی در سده ۱۸ پیش از میلاد کاهش یافته‌است. در این دوره ایزدبانوها به نفع خدایان مرد کمتر پرستش می‌شدند. در پایان سلسله سوم اور، به نظر می‌رسد پرستش او بیشتر با نبو، خدای مرد نویسندگی جایگزین شده‌است، که در برخی منابع نسباً را همسر خود می‌دانسته‌است. اگرچه نیسابا همچنان در پرستشگاه‌های خود در کنار او مورد احترام بود. به نظر می‌رسد پرستش نیسابا در میان‌رودان تا پس از فروپاشیپادشاهی سلوکی در سال ۶۳ پیش از میلاد ادامه داشته و سپس از میان رفته‌است.[۱]
افسانه‌شناسی
[ویرایش]نقش
[ویرایش]نیسابا در افسانه‌های سومری و سپس میان‌رودان به عنوان نویسنده دربار خدایان کار می‌کرده‌است. انکی، خدای فرزانگی، که جهان را پس از آفرینش سازماندهی کرد، به هر خدایی نقشی در سامان جهانی داد. او نیسابا را نویسنده خدایان نامید و سپس مدرسه ای برای او ساخت تا بتواند بهتر به نیازمندان خدمت کند. او می‌بایست پرونده‌ها را ثبت می‌کرد، رویدادها و رخدادها را شرح می‌داد و وظایف گوناگون دیگر مربوط به نوشتن را برای خدایان انجام می‌دهد.[۷]
او نویسنده اصلی نانشه بود. در نخستین روز از سال جدید، او و نانشه با همکاری هم سعی می‌کنند تا ناسازگاری‌های میان انسان‌ها را چاره‌اندیشی کرده و به نیازمندان کمک کنند. نیسابا فهرستی از کسانی که درخواست کمک کرده‌اند تهیه کرده و سپس آنها را در صف قرار می‌دهد تا در مقابل نانشه بایستند تا آنها را داوری کند. نیسابا همچنین به عنوان کلیددار پرستشگاه نین‌هورساگ در کش هم هست.
خانواده
[ویرایش]مانند بسیاری از خدایان سومری، مکان دقیق نیسابا در پانتئون و میراث او تا حدودی مبهم به نظر می‌رسد. در کانون اصلی پرستش او، در اما، او دختر اون و اوراش،[۸] و خواهر نینسون، مادر گیلگمش است. بر پایه آیین اِرِش، گفته می‌شود که او دختر انلیل و نینلیل است.[۱] در منابع دیگر، او مادر نینلیل است که مادر شوهر انلیل می‌شود.
در منابعی که از نخستین سلسله بابل (حدود ۱۸۳۰ پیش از میلاد - ۱۵۳۱ پیش از میلاد) آمده‌است، نیسابا همسری به نام هایا داردکه در درجه نخست خدای نویسندگان است، با این وجود به نظر می‌رسد که هایا در اصل بازتاب مردانه نیسابا است.[۹]
پانویس
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ Mark, Joshua J. "Nisaba", Ancient History Encyclopedia. 23 January 2017. Accessed online at https://www.worldhistory.org/Nisaba/
- ↑ Maxwell-Hyslop, K. (1992). The Goddess Nanše an Attempt to Identify Her Representation. Iraq, 54, 79-82. doi:10.2307/4200355
- ↑ Kramer, S.N. 1971. The Sumerians: Their History, Culture, and Character. University of Chicago Press.
- ↑ Shlain, L. (1999). The Alphabet Versus the Goddess: The conflict between word and image. Penguin.
- ↑ Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses – Nidaba (goddess)
- ↑ Black, Literature, 293
- ↑ Alster, B. (1976). On the Earliest Sumerian Literary Tradition. Journal of Cuneiform Studies, 28(2), 109-126. doi:10.2307/1359501
- ↑ From Sumerian texts, the language used to describe Urash is very similar to the language used to describe Ninhursag. Therefore, the two goddess may be one and the same. If Urash and Ninhursag are the same goddess, then Nisaba is also the half sister of Nanshe and (in some versions) Ninurta.
- ↑ Glassman, R. M. (2017). The Status and Role of Women in Ancient Sumer. In The Origins of Democracy in Tribes, City-States and Nation-States (pp. 325-347). Springer, Cham.
منابع
[ویرایش]- Archi, Alfonso (2004). "Translation of Gods: Kumarpi, Enlil, Dagan/NISABA, Ḫalki". Orientalia. GBPress- Gregorian Biblical Press. 73 (4): 319–336. ISSN 0030-5367. JSTOR 43078173. Retrieved 2022-02-03.
- Archi, Alfonso (2009). "Orality, Direct Speech and the Kumarbi Cycle". Altorientalische Forschungen. De Gruyter. 36 (2). doi:10.1524/aofo.2009.0012. ISSN 0232-8461. S2CID 162400642.
- Asher-Greve, Julia M.; Westenholz, Joan G. (2013). Goddesses in Context: On Divine Powers, Roles, Relationships and Gender in Mesopotamian Textual and Visual Sources (PDF). Academic Press Fribourg. ISBN 978-3-7278-1738-0.
- Braun-Holzinger, Eva A. (1998), "Nisaba B. Archäologisch", Reallexikon der Assyriologie, retrieved 2022-02-03
- Cavigneaux, Antoine; Krebernik, Manfred (1998), "Nišba", Reallexikon der Assyriologie (به آلمانی), retrieved 2022-05-15
- Civil, Miguel (2017). Studies in Sumerian Civilization. Selected writings of Miguel Civil. Publicacions i Edicions de la Universitat de Barcelona. ISBN 978-84-9168-237-0. OCLC 1193017085.
- Focke, Karen (1998), "Nin-Imma", Reallexikon der Assyriologie, retrieved 2022-02-02
- Frayne, Douglas (2011), "Simurrum", Reallexikon der Assyriologie, retrieved 2022-05-15
- George, Andrew R. (1993). House most high: the temples of ancient Mesopotamia. Winona Lake: Eisenbrauns. ISBN 0-931464-80-3. OCLC 27813103.
- George, Andrew R. (2005). "Review: The God Ninurta in the Mythology and Royal Ideology of Ancient Mesopotamia by Amar Annus". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. Cambridge University Press, School of Oriental and African Studies. 68 (2): 307–309. doi:10.1017/S0041977X0518015X. ISSN 1474-0699. JSTOR 20181920. S2CID 161094024. Retrieved 2022-02-04.
- Lambert, Wilfred G. (1999). "Literary Texts from Nimrud". Archiv für Orientforschung. Archiv für Orientforschung (AfO)/Institut für Orientalistik. 46/47: 149–155. ISSN 0066-6440. JSTOR 41668445. Retrieved 2022-02-03.
- Lambert, Wilfred G. (2017). "Appendix. Further Notes on Enlil and Ninlil: the Marriage of Sud". Studies in Sumerian Civilization. Selected writings of Miguel Civil. Publicacions i Edicions de la Universitat de Barcelona. pp. 452–454. ISBN 978-84-9168-237-0.
- Lambert, Wilfred G. (2013). Babylonian creation myths. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-861-9. OCLC 861537250.
- McEwan, Gilbert J. P. (1998), "Nanibgal", Reallexikon der Assyriologie, retrieved 2022-02-02
- Maxwell-Hyslop, Kathleen R. (1992). "The Goddess Nanše: an Attempt to Identify Her Representation". Iraq. British Institute for the Study of Iraq. 54: 79–82. doi:10.2307/4200355. ISSN 0021-0889. JSTOR 4200355. Retrieved 2022-02-04.
- Michalowski, Piotr (1998), "Nisaba A. Philological", Reallexikon der Assyriologie, retrieved 2022-02-03
- Pomponio, Francesco (1998), "Nabû A. Philological", Reallexikon der Assyriologie, retrieved 2022-02-02
- Robson, Eleanor (2007). "Gendered literacy and numeracy in the Sumerian literary corpus". Analysing literary Sumerian: corpus-based approaches. London Oakville, CT: Equinox. ISBN 978-1-84553-229-1.
- Veenhof, Klaas R. (2018). "The Family God in Old Babylonian and Especially in Old Assyrian Sources". Revue d'assyriologie et d'archéologie orientale (112): 49–90. doi:10.3917/assy.112.0049. ISSN 0373-6032. Retrieved 2022-02-04.
- Wiggermann, Frans A. M. (2011). "Agriculture as Civilization: Sages, Farmers, and Barbarians". Oxford Handbooks Online. Oxford University Press. pp. 662–689. doi:10.1093/oxfordhb/9780199557301.013.0031. ISBN 978-0199557301.