Xipri Arbelbide
Xipri Arbelbide Mendiburu (Heleta, Nafarroa Beherea, 1934ko abenduaren 17a) euskal idazle, kazetari eta apaiza da. 1981ean Gure Irratiaren sorreran parte hartu zuen eta haren garapenean gero hainbat urtez. Ipar Euskal Herriko euskara hutsezko lehen irratia izan zen hori.[1] Eliza, euskara eta euskalduntasuna izan ditu bere bizitzako ardatz nagusi.[2]
| Xipri Arbelbide | |
|---|---|
 (2010) | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Heleta, 1934ko abenduaren 17a (89 urte) |
| Herrialdea |  Nafarroa Beherea, Euskal Herria |
| Familia | |
| Familia | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Lyongo Unibertsitate Katolikoa Gizarte Zientzietako Goi Mailako Ikasketen Eskola |
| Hizkuntzak | euskara gaztelania frantsesa Baouléa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | poeta, idazlea, kazetaria, ekintzailea, apaiza eta irrati-esataria |
| Lan nabarmenak | ikusi
|
| Jasotako sariak | ikusi
|
  | |
Euskaltzain urgazlea (1987tik) eta ohorezkoa (2014tik) ere bada.
Biografia
aldatuHaurtzaroan Heletan bizi izan zen. 2. Mundu Gerraren garaian eta alemanen okupazioan ere bai. Ikasketak misionistekin egin zituen gero; hamar urterekin Heleta utzi eta Tarnosera joan zen ikastera, artean gerra garaia zela.[3] 1957-1958an hamalau hilabete eman zituen Aljerian; han ikusitakoa Gerlako tresna bizidunak lanean jaso zuen. 1961ean Teologian lizentziatu zen Lyonen (Lyoneko Unibertsitate Katolikoa); Naoned (Bretainia) eta Belgikan ere ikasketak egin zituen. Boli Kostan 1964 eta 1975 artean ibili zen misiolari eta irakasle; hango esperientziaz frantsesez (Les Baoulés d'après leurs Dictons et Proverbes) zein euskaraz (Afrikako "Salbaien" zuhurtzia) idatzi zuen. 1976an Parisen École des Hautes Études en Sciences Sociales diploma atera zuen. 1977 eta 1982 artean Uharte Garaziko apaiz ibili zen eta 1998an Aiherra-Izturitzekoa izendatu zuten.
Kazetaria
aldatu1981etik kazetari lanetan ari da, nahiz eta Teologian lizentziatu baino lehen dagoeneko Herrian kolaboratzen zuen. Gure Irratiaren sortzaileetakoa da eta beste Euskal Irratietan kolaboratzailea da. Herriz Herri (1981ean jaioa eta 10 urtez iraun zuena) eta Fededunak aldizkarien sortzailea ere izan zen.
Bere kolaborazioak (kazetaritza, iritzia, ikerketa...) hainbeste hedabidetan idatzi ditu: Argia, ASJU, Deia, Diario Vasco, Egan, Egin, Eguna, Euskaldunon Egunkaria, Gazte, Euskera, Eusko Ikaskuntza, HABE, Hemen, Herria, Herriz Herri, La Semaine du Pays Basque...
1991ean Rikardo Arregi sariaren barruan ohorezko aipamena eman zioten bere urte luzeetako lanagatik. 1998an bere apaiz lanetan gehiago zentratzeko kazetaritza lana utzi zuen, kolaborazioak egiten segitzen badu ere.
Euskaltzaina (1987etik)
aldatuEuskaltzaindiak euskaltzain urgazle izendatu zuen 1987ko uztailaren 24an, eta ohorezko , 2014ko maiatzaren 30ean. Lexiko Ebazpenen Finkapena batzordean (LEF) aritu zen 1993 eta 1995 urteen artean.[4]
| « | - Zein izan dira zu markatu zaituzten erreferenteak, eta Ipar Euskal Herria markatu dutenak?
- Lehena Piarres Xarriton. Euskal Munduan sartu nintzen berari esker, eta gaur egun ezagutzen dugun Euskal Herriaren zati bat horrelakoa da berari esker. Ekonomia arloan inportantea izan zen Jean Errekart, barnealdeko laborantza munduarentzat. Politikan, Mixel Labegerie, euskal nortasuna pizten lagundu zuelako. Kulturan, Piarres Lartzabal, abertzale ez ziren anitz abertzaletu zirelako haren antzerkiei esker. Laurek lagundu zuten jendeen mentalitatea aldatzen. Badira ere gehiago: Piarres Lafitte, Marc Legasse, Telesforo Monzon, Mixel Berhokoirigoin... |
» |
Idazlanak
aldatuEleberria
aldatu- Barrabasen Ebanjelioa. 2006, Etor-Ostoa.
- Requiem (2008, Elkar).
Narrazioa
aldatu- Gerlako tresna bizidunak (1986, Elkar; Xalbador saria, 1986).
- Afrikako "Salbaien" zuhurtzia (1983, GAK; Irun Hiria saria, 1982).
Kronika
aldatuSaiakera
aldatu- Piarres Lafitte. Bere bizia (1986), Elkar. ISBN 84-7529-344-1.
- Piarra Topet Etxahun. 1786-1862 (1987, Elkar.
- Enbata (Irun Hiria saria, 1995); mugimendu abertzale honen historia.
- Jean Pierre Goytino: "Californiako Eskual Herria" (2003, Euskaltzaindia - BBK; Euskaltzaindiaren saiakera saria, 2002).
- Zoriona. 31 eta esku (2005, Labayru).
- Janpierre Arbelbide (2005, Egan).
- Xuri-gorriak, 2007, Elkar
- Sorginak (lehen eta orain, Afrikan eta hemen). 2011, Elkar.
- Gogoetak (Maiatz, 2014)
- 14eko gerla 14 lekuko (Maiatz, 2016)
- Garapena gelditu (Maiatz, 2017)
Poesia
aldatu- Irri solas (1983, IAK; Xalbador saria, 1981). Idatzitako euskarazko lehena.
Kronika
aldatuItzulpenak
aldatu- François Mauriacen Terexa Desqueyroux (1989, Elkar).
- Wentworth Websterren Ipuinak (1993, Kriselu).
- George C. Pipkinen Pete Aguereberry.
Beste lan batzuk
aldatu- Garazi (Xalbador saria, 1984)
- Lupua eta mika (1987).
- Iraultza Heletan (1993).
- Besta Berri (Lasarte-Oria, 2001, Ostoa); ISBN 84-88960-67-0.
- Euskal Elizaren Historia (2014).
Frantsesez
aldatu- Les Baoulés d'après leurs Dictons et Proverbes (1975). Boli Kostako baule herriaren atsotitzak.
Sariak
aldatu- 2008: Sarako Idazleen Biltzarreko saria
- 2002: Euskaltzaindiaren saiakera saria. Jean Pierre Goytino: "Californiako Eskual Herria".
- 1991: Rikardo Arregi sariaren barruan ohorezko aipamena eman zioten bere urte luzeetako lanagatik.
- 1986: Narratibazko Xalbador saria. Gerlako tresna bizidunak.
- 1982: Narratibazko Irun Hiria saria. Afrikako "Salbaien" zuhurtzia.
- 1981: Poesiazko Xalbador saria, Irri solas liburuarengatik.
Erreferentziak
aldatu- ↑ Enzunza Mallona, Olatz. (2023-08-04). «Xipri Arbelbide idazlearen ibilbidea du ardatz nagusi 'Jakin'-en 254. zenbakiak» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
- ↑ Agirre, Lorea. (2023-01-01). «Zuzendariaren hitzak» www.jakin.eus (jakin): 7-8. (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
- ↑ Aizpuru Ostolaza, Jose Luis. (2023-01-01). «Xipri Arbelbideri elkarrizketa - Jakin.eus» www.jakin.eus: 11-66. (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
- ↑ «Arbelbide Mendiburu, Xipri» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
- ↑ Aizpuru Ostolaza, Jose Luis. (2023-01-01). «Xipri Arbelbideri elkarrizketa - Jakin.eus» www.jakin.eus: 11-66. (Noiz kontsultatua: 2023-08-03).
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu- Xipri Arbelbide literaturaren zubitegian.
- Arbelbide EIEren webgunean.
- Elkarrizketa Labayru ikastegian.
- (Gaztelaniaz) Arbelbide Euskomedian.
Datuak: Q12269087
Multimedia: Xipri Arbelbide / Q12269087