Tony Curtis

Tony Curtis Hell's Kitchen jaio zen, New Yorken, 1925eko ekainaren 3an, baina haurtzaroa Bronxen igaro zuen. Gurasoak, Emanuel Schwartz eta Helen Klein, hungariar jatorriko juduak ziren, aita Ópályikoa eta ama Nagymihálykoa. 5 edo 6 urte bete arte ez zuen hungariera besterik ikasi.^[1] Aita jostuna zen eta sendia denda atzean bizi zen, gurasoak alde batean eta Julius, Robert eta Tony anaiak bestean. Amari eskizofrenia diagnostikatu zioten geroago, eta anaia Robert ere instituzio batean sartu behar izan zuten gaixotasun berak jota.^[2]

Oso familia behartsua zen. Zortzi urte zituenean, hilabete bat pasatu zuen umezurztegi batean Juliusekin batera, gurasoek jatekorik ere ez zutelako. Lau urte geroago, Julius hil zen kamioi batek harrapaturik. Garai hartan Tony auzoko bandan ibiltzen zen, eskolara joan beharrean lapurreta txikiak egiten, eta eraso antisemitak ere pairatu zituen.^[2] 11 urte zituenean, bizilagun baten ahaleginari esker, Boy Scouten udaleku batera joan zelarik, gainerako haurrak aho zabalik uzten zituen bere bizitzari buruzko kontakizun fantastikoekin. Seward Park High Schoolera joan zen, eta bertan egin zuen lehenbiziko aktore lan txikia, 16 urterekin, eskolako antzerkian.^[3]

1944an, AEBetako itsas armadan izena eman zuen, eta Ozeano Bareko itsaspekoen ontzidian ibili zen Bigarren Mundu Gerra amaitu arte, USS Proteus-en zehazki. 1945eko irailaren 2an, japoniarren errenditzearen lekukoa izan zen, Tokioko badian baitzegoen gerraontzi horretan.^[4]

Gerra ostean, soldadu ohientzako egokitutako ikasketak egin zituen New Yorkeko City Collegen, eta interpretazioa ikasi zuen Greenwich Villagen, Erwin Piscatorrek zuzendutako The New School-en. Besteak beste, Elaine Stritch, Harry Belafonte, Walter Matthau, Beatrice Arthur eta Rod Steiger izan zituen ikaskide. Artean eskolan zegoela, Joyce Selznick talentu-ehiztariaren arreta erakarri zuen.

1948an, 23 urte zituela, Hollywoodera iritsi zen. Universal Picturesek izena aldatu zion eta, Bernard Schwartz beharrean, Tony Curtis izan zen handik aurrera. Saiatu ziren aktore gazteari esgrima eta ekitazioa irakasten baina, berak esan zuenez, garai hartako interesak emakumeak eta dirua zituen. Criss Cross (1949) filmean egin zuen debuta, kredituetan agertu gabe. Ondoren, City Across the River (1949), Woman in Hiding (1950) eta Winchester '73 (1950) westerna etorri ziren.

Tonyk miresleen eskutitz anitz jasotzen zuenez, 1951n Universalek rol protagonista eman zion The Prince Who Was a Thief filmean, eta arrakasta handia izan zuen. Harrezkero, oso ibilbide luze eta oparoa izan zuen, baina 1950eko eta 1960ko hamarkadetan egin zituen lanik hoberenak: Houdini (1953), Sweet Smell of Success (1957), The Defiant Ones (1958, Gizonezko aktore onenaren Oscar sarirako izendapena lortu zuena), Some Like It Hot (1959), Spartacus (1960), Who Was That Lady? (1960), The Great Impostor (1961) edota The Boston Strangler (1968).

1970eko hamarkadatik aurrera, zinemako eta telebistako lanak tartekatu zituen. Besteak beste, Elia Kazanen The Last Tycoon-en (1975), Ken Hughesen Sextette komedia musikalean (1978) eta Guy Hamiltonen The Mirror Crack'd-en (1980) parte hartu zuen. Bestalde, gero eta denbora gehiago eskaini zion pinturari, eta haren margolanak aintzat hartuak izan ziren; 2007tik, The Red Table New Yorkeko Metropolitan Museum of Arteko bilduma iraunkorrean dago.^[5]

1995ean, Frantziako Kultura Ministerioak Arte eta Letretako Ordenako zaldun izendatu zuen.^[6] 2006an, Sony Ericsson Empire saria eman zioten, eta 1960tik Hollywoodeko ospearen pasealekuko izarra zuen; hala ere, Oscar saririk ez irabaztearen desilusioa zeukan.

2010eko irailaren 29an hil zen, Las Vegasen, bihotzekoak jota.^[7] Urriaren 4an eman zioten lur, Nevadako Green Valleyko Palm Memorial Park Cemeteryn. Hiletan, besteak beste, Jamie Lee Curtis eta Kelly Curtis alabak, Arnold Schwarzenegger, Ron Jeremy, Rich Little, eta Vera Goulet, Robert Gouleten alarguna, Kirk Kerkorian, Kirk Douglas eta Phyllis McGuire egon ziren.

Sei aldiz ezkondu zen. Lehenbiziko emaztea Janet Leigh antzezlea izan zen. 1951n ezkondu eta 1962an bereizi ziren. Bi alaba izan zituzten, Jamie Lee Curtis eta Kelly Curtis, biak aktoreak. Ondorengo emazteak hauek izan ziren:

• Christine Kaufmann, 1963-1968 bitartean. Bi alaba izan zituzten, Alexandra eta Allegra.
• Leslie Allen, 1968-1982 bitartean. Bi seme izan zituzten: Nicholas Bernard eta Benjamin.
• Andrea Savio, 1984-1992.
• Lisa Deutsch, 1993-1994.
• Jill Vandenberg, 1998tik aurrera.

• 1958an Gizonezko aktore onenaren Oscar sarirako izendatu zuten The Defiant Ones-en egindako lanarengatik.

• (Ingelesez) Tony Curtis, imdb.com