Metodo zientifiko

Platon edo Aristotelesek iada ohartarazi zuten metodoa axiomekin edo arau multzo batekin jarraitu beharraren inguruan. Sokrates, Platon edo Aristotelesek, beste hainbat filosofo grekoren artean, proposatu zituzten arrazonamendu filosofiko, matematiko, logiko eta teknikoarentzat lehenengo metodoak. 

Erdi Aroan islamiar munduko filosofo, fisikari, matematikari, astronomilari eta medikuek garatu eta zabalduko dute greziar filosofoen oinordekotasuna (hala nola Alhazen, Al-Biruni eta Avicena). Honez gain, hau Europan zabaldu zutenei ere egin behar zaie aitortza; hala nola, Roberto Grosseteste eta Roger Bacon bezalako irudiei Toledoko Itzultzaileen Eskolakoei batera.

Hala eta guztiz ere, Aro Modernoan finkatuko da filosofía natural berri bat. Descartesek (1596 – 1650) bere Metodoaren Diskurtsoan definituko ditu lehenengo aldiz metodoaren arauak “arrazoia ondo gidatu eta egia bilatzeko zientzian”.

Egun metodo zientifikoa ulertzen den ikuspegi enpiriko edo zientifikoaren arabera, honen aitzindari bezala hartu behar ditugu Leonardo da Vinci (1452-1519),  Nikolas Koperniko (1473-1543), Johannes Kepler (1571-1630) eta Galileo Galilei (1564-1642) zeinak arau metodiko eta sistematiko batzuk aplikatzen zituzten egia eskuratzeko. Honez gain, metodo zientifikoaren inguruan hitz egitean, ezin ditugu ahaztu lehen aipatutako Descartes eta Francis Bacon (1561-1626) zeinak metodo induktiboa finkatu zuen enpirismoari ateak irekiz, Pascal (1623-1662), Spinoza (1632-1677), Locke (1632-1704), Malebranche (1638-1715), Newton (1643-1727), David Hume (1711-1776), Kant (1724-1804) eta Hegel (1770-1831).

Filosofiak hainbat metodo bereizten ditu; metodo zientifikoa, klasifikatorioa, estadistikoa, hipotetiko-deduktiboa, neurtze metodoa etab. baina metodo zientifikoari erreferentzia egiten diogunean ezagumena lortzeko eta bilakaera historikoen menpe dagoen teknika eta taktika multzoei deritzogu.

Metodo zientifikoa modu ziurrean ezagutza baliagarri berriak eratzeko pausu jakin batzuen jarraipen ordenatua da. Metodoaz hitz egitean hori lortzeko igaro behar diren etapen inguruan ari gara hitze egiten eta zientifikoa aipatzean, berriz, jakintzaren produkzioari eta hau lortzeko erabiltzen diren teknika eta prozedura multzoaren inguruan ari gara. Lan zientifiko batean metodoan arauen estrukturek eta koherenteki kateatutako printzipioek laguntzen dute subjektibotasuna murrizten, honela lanaren emaitzen balioa eta beraz, lortutako ezagutza indartuz.

Beraz, “metodo zientifikoak” komunitate zientifikoak bere teoriak azaldu eta onartzean beharrezkotzat jotzen dituen praktikek osatzen dute. Teoria zientifikoak, behatzen ditugun fenomenoak modu batean edo bestean azaltzea izanez helburu, hauen baliozkotasuna frogatzeko esperimentuetan oinarritu daitezke. Hau da, esperimentuen erabilera hutsa ez da metodo zientifikoaren erabileraren sinonimo. Horregatik, Francis Baconek honela definituko du metodo zientifikoa:

1. Behaketa: errealitatean nola agertzen diren ikertzeko, zentzumenak objektu edo fenomeno bati jartzean datza. Nohizbehinkakoa edo kausazkoa izan daiteke.
2. Indukzioa^[1]: behaketa edo esperientziatik oinarrizko printzipioa ateratzea.
3. Hipotesia: behaketa edo esperientzien behin-behineko azalpena eta izan daitezkeen kausak lantzea
4. Hipotesia esperimentazio bidez frogatzea
5. Hipotesiaren frogapena edo gezurtatzea.
6. Tesia edo teoria zientifikoa

Hauxe da, beraz, normalean metodo zientifikotzat ulertzen duguna, hau da, gizartean metodo zientifikoak duen errepresentazioa. Hala eta guztiz ere, definizio hau positibismoaren korrontearen barnean kokatuko genuke. Izan ere zientziaren modalitate batzuetan ezinezkoa da esperimentazioa aplikatzea, hala nola, astronomia edo fisika teorikoan; kasu hauetan nahikoa da naturalki gertatutako fenomenoen behaketa. Honez gain, metodo zientifikoa eredu txikiagoen ikerketetan aplika daiteke modu zuzen edo ez-zuzen batean.

Bestalde, badaude zientzia naturaletan sartzen ez diren zientziak, batez ere giza eta gizarte zientziak, non fenomenoak kontrolaturik eta artifizialki ezin errepikatzeaz gain, bere esentziagatik errepikaezinak diren fenomenoak daude, hala nola, historia. Hau da, ezin dugu zientzia naturaletako metodo zientifikoa arlo guztietara esportatu, izan ere, badaude errepikaezinak diren fenomeno edo gertaerak, antropologia edo historian behatzen direnak kasu.

Beraz, metodo edo prozesu zientifiko bezala ulertzen dira komunitate zientifikoak bere teoriak azaldu eta baieztatzean onartzen dituen praktikak, esaterako Kochen postulatuak mikrobiologian. Teoria zientifikoak, modu batera edo bestera behatzen ditugun fenomenoak azaltzera bideratuta; hala eta guztiz ere, bere egiazkortasuna baliozkotu dezakeen experimentuetan oinarritu daitekeen edo ez.

Metodo zientifikoen sistematizazioa arlo zail eta konplexua da. Ez da hau klasifikatzeko modu bakarra existitzen; hala eta guztiz ere, datorrenean komunitate zientifikoan adostasun nahikoa duen klasifikazioa plazaratuko da. Honez gain, garrantzitsua da aipatzea metodo hutsezinik ez dagoela jakintza eskuratzean: metodo guztiak dira proposamen arrazionalak jakintzaren lorpenerako.

Giza-gizarte zientzietan eta zientzia naturaletan da ohikoena. Zientzia deskriptiboak ezaugarritzen ditu. Orokorrean gehien erabiltzen den metodoa da; logika enpirikoan oinarritzen da. Honen barruan hainbat metodo jakin ezberdindu ditzakegu, bakoitza bere teknikekin. Fenomeno baten elementuak ezberdindu eta banan-banan berrikusten dira.

Metodo esperimentala

Batzuek metodo enpirikotik independente bezala ikusten dute duen garapen eta garrantziagatik. Era berean, bere oinarri den logika esperimentaletik ere independente dela kontsideratua da. Honez gain, hauek ere barnebiltzen ditu:

Metodo hipotetiko-deduktiboa

Metodo esperimentala independente moduan hartuz gero, metodo hipotetiko-deduktiboa metodo enpiriko analitikoaren metodo espezifikoa izango litzateke.

Behaketa zientifikoaren metodoa

Zientzia deskriptiboetan da ohiko.

Neurketaren metodoa

Honetatik abiatuz sortzen da gune enpiriko-estadistiko guztia.

Metodo zientifikoaren beste adar garrantzitsu bat da, oso klasikoa da eta ez da horren fidagarria. Metodo enpirikoarekin bateratzean metodo hipotetiko-deduktiboa sortuko da, egungo metodorik fidagarrienetako bat.

Juzguen lotura batzuetatik abiatuz, aditzera emandako printzipioak kasu partikularretara aplikatzen dira. Estrapolazioaren metodoa da nabariena. Honakoetan banatzen da

Berehalako ondorioaren zuzeneko metodo deduktiboa

Premisa bakar batetik lortzen da burubidea, hau da, bitartekaririk gabe lortzen da ondorioa.

Zuzenekoa ez den metodo deduktiboa edo berehalakoa ez den ondorioa

Premisa nagusiak proposizio unibertsala edukiko du, nagusia ez den premisak proposizio partikularra; bi hauen arteko konparaketarekin lortzen da ondorioa. Silogismoak erabiltzen ditu.

Kasu partikularretatik abiatuz ondorio orokorretara iristen da. Interpolazioaren metodoa da bere erabileran ezaugarria.

Indukzio osoaren metodo induktiboa

Ondorioa ikerketa objektua osatzen duten elementu guztien azterketatik dator, hau da, ikerketa objektua osatzen duten elementu guztiak ezagutzen baditugu soilik izan daiteke aplikagarri metodo hau. Gainera jakinda ikerketa objektuaren elementu guztiei dagokie jakintza orokorra.

Indukzio osatugabearen metodo induktiboa

Ikerketa objektuari dagozkion elementuak ezin dira kuantifikatu eta orokortasunean ikertuak izan. Beraz, ikertzailea errepresentatzeko lagin bat hartzearen beharretan geldituko da honetatik orokortuz. Era berean bi metodo hauek osatuko dute:

Zerrendaketa sinplezko edo izan daitekeen ondorioaren metodo induktiboa

Elementu oso handi edo infinituak dituzten ikerketa objektuetan erabilia izango da. Ondorio unibertsal bat eragingo du izaera berdin bat ikerketa objektuari dagozkion elementu homogeneo batzuetan errepikatzen dela behatzean. Errepikapen hauetan ez da kontraesankorra den kasurik gertatuko edo ez da ikertu diren ezaugarri komunak ez dituen kasurik agertuko. Aztertuko diren kasuen araberakoa izango da metodo honen aplikagarritasuna. Bere ondorioak ezin dira zerbaiten froga bezala agertu baizik eta egiazkotasun posible bezala. Nahikoa da ondorioa ezeztatzen duen kasu bat agertzea hau okertzat hartzeko.

Indukzio zientifikoaren metodoa

Ikerketa objektuaren izaera edo lotura beharrezkoak ikertzen dira, kausalitate erlazioak, hala nola. Erlazio handia du metodo enpirikoarekin.

Bi objektuen arteko antzekotasunetik ondorioztatzean datza, gainerako ezaugarriak ere antzekoak izango diren probabilitatean. Arrazoiketa analogikoak ez dira beti balizkoak.

Metodo hermeneutikoa

Testuen arteko koherentzien metodoa da, filologiarena, liburu sakratuen exegesiarena eta arau eta printzipioen koherentziarena.

Metodo dialektikoa

Materialismo historikoari hasiera eman zion metodoa da; bere ezaugarri nagusia fenomeno historiko eta sozialak mugimendu iraunkorrean hautematen dituela da.

Metodo fenomenologikoa

Jakintza metatzailea da eta ez horren autozuzentzailea.

Metodo historikoa

Objektuak euren segida kronologikoan dituzten etapa ezberdinen ezagutzara bideratzen da. Ikertzen ari den objektu edo fenomenoaren eboluzio eta garapena ezagutzeko bere historia, etapa nagusi eta lotura historiko nagusiak ezagutzera eman behar dira.

Metodo sistemikoa

Objektua moldatu nahi da bere ezaugarrien zehaztapen eta hauen arteko elkarrekintzaren bitartez. Erlazio hauek alde batetik, objektuaren estruktura, eta bestetik bere dinamika determinatuko dute.

Metodo sintetikoa

Ustezko egitate isolatuak erlazionatu eta elementu ezberdinak bateratuko dituen teoriak formulatuko dituen prozesua da. Elementu ugariren bateratze arrazionalean datza osotasun berri bat sortuaz. Ohikoena da metodo hau hipotesien planteamenduan garatzea.