Krimeako Errepublika Autonomoa

Krimea
	Автономная Республика Крым; Автономна Республіка Крим; Qırım Muhtar Cumhuriyeti
	Ereserkia: Krimearen ereserkia
	Goiburua: Процветание в единстве
; Krimeako bandera	; coat of arms of Crimea (en)
	Crimea in Ukraine.svg
Geografia
Hiriburua; eta hiri handiena	Simferopol; 44°56′54″N 34°6′0″E
Azalera	26.100
Punturik altuena	Roman-Kosh (en)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Khersongo oblasta, Sebastopol, Krasnodar kraia, Itsaso Beltza eta Azoveko itsasoa
Administrazioa
Gobernu-sistema	parliamentary system (en)
Legebiltzarra	Krimeako Kontseilu Gorena
Demografia
Biztanleria	1.957.801
Dentsitatea	75,07 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi ukrainera ; errusiera ; Krimeako tatarera ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Krimeako tatarera;
Historia
	Sorrera data: 1991ko otsailaren 12a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+380
Ordu eremua	ikusi Ekialdeko Europako Ordua ; : UTC+02:00 ; Udako ordutegi: UTC+03:00 ;
	rada.crimea.ua

Ez nahasi Errusiako eskualdea den Krimeako Errepublikarekin edo egun bateko iraupena izan zuen Krimeako Errepublikako herrialdearekin.

Krimeako Errepublika Autonomoa^[1] (errusieraz: Крым; ukraineraz: Крим; eta Krimeako tatareraz: Qırım) Ukrainako penintsula eta autonomia errepublika bat da. Errusiako zati izan eta gero, 1922an herrialde independentea izatera iritsi zen. Sobietar Batasunaren garaian, baina, Krimea lehenik Errusiako Sobietar Errepublika Sozialista Federatiboaren parte eta gero Ukrainako Sobietar Errepublika Sozialistaren parte bilakatu zen, eta 1991n Ukrainak independentzia lortzean haren parte bihurtu zen. 2014ko martxoaren 11n Krimeako Parlamentuak independentzia aldarrikatu zuen, berriz ere Errusiarekin bat egiteko asmoz.^[2]

Ukrainaren hegoaldean dago, Itsaso Beltzaren iparraldeko ertzean. 26.200 km² ditu, eta 2007an 1.973.185 biztanle zituen. Hiriburua Simferopol du, eta beste udalerri ezagunen artean Sebastopol dugu. Iparraldean estepa erdi elkorra dago (garia, artoa eta kotoia hazten dira), eta hegoaldean, berriz, mendi-basoa. Itsaso Beltzaren tropikopeko ertza turismogunea da. Krimeako industria nagusiak altzairugintza, mekanika, kimika industria dira.

Krimeako tatariarrak, 2001ean biztanleen % 12,1 ziren gutxiengo etniko bat,^[3] Krimean sortu ziren Erdi Aroaren bukaeran, Krimeako khanerria sortu eta gero. Krimeako tatariarrak indarrez Erdialdeko Asiara kanporatu zituen Iosif Stalinen gobernuak. Sobietar Batasuna erori eta gero, Krimeako tatariarrak eskualdera itzultzen hasi ziren.^[4] Ukrainako 2001eko biztanleria zentsuan, etniari dagokionez, Krimeako biztanleen % 58,5 ziren errusiarrak, eta % 24,4 ukrainarrak.^[3]

Historia

Antzina tauri izeneko zimeriar herri bat bizi zen Krimean. Eszitiarrek bota zituzten (K.a. VIII. mendea), eta K.a. V. mendean Bosforoko Zimeriar erreinua sortu zen. Greziarren eta erromatarren mende egon zen gero. K. o. III. mendetik XIII. mendera godoak, hunoak, khazarrak, kumanak eta mongolak ibili ziren lurralde haietan, eta XV. mendean tatariar erreinu burujabe bihurtu zen: Krimeako khanerria. 1783an Errusiak beretu zuen. Penintsula osoan liskarrak izan ziren Krimeako Gerran (1853 - 1856), Errusiako Iraultzan eta bi mundu gerretan.

Krimeako gerra

Krimeako Gerra Erresuma Batua, Frantzia, Otomandar Inperioa eta Piemonte-Sardiniaren eta Errusiako Inperioaren arteko gerra, 1853tik 1856ra bitarteko urteetan gertatu zen. Otomandar inperioan ziren kristau ortodoxoak babesteko aitzakiarekin, Nikolas I.a Errusiakoak Danubio aldeko otomandar lurraldeei eraso egiteko agindua eman zion Errusiako gudarosteari. Erresuma Batua eta Frantzia turkiarren alde jarri ziren Errusiaren zabalkundea gelditzeko. Krimeako gerrako borroka nagusia Balaklavakoa izan zen, aliatuek galdua. Gerra Parisko Itunarekin amaitu zen eta gerraren ondorioz ez zen muga aldaketarik izan.

2014ko Krimeako krisia

Ukrainako Euromaidan mugimenduaren ondotik emandako estatu-kolpeak gatazka sortu zuen Krimean. Haren ondorioz 2014ko Krimeako krisia gertatu zen, Errusiaren eta Ukrainaren arteko tentsio militarrarekin. 2014ko martxoaren 14an Krimea eta Sebastopolen independentzia adierazpena eman zen, eta martxoaren 17n Krimeako herritarren gehiengoak Errusiarekin batzea onartu zuen erreferendumean. Martxoaren 18an Vladimir Putin Errusiako presidenteak emaitza hori onartu zuen, Krimea berriro ere Errusiar Federazioaren barruan sartuz.

Ikus, gainera

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .
↑ Jon OLANO: «Krimeak independentzia aldarrikatu du», Berria, 2014-03-11.
↑ ^a ^b (Ingelesez) Krimeako nazionalitateen 2001eko zentsua.
↑ (Ingelesez) Pohl, J. Otto. The Stalinist Penal System: A Statistical History of Soviet Repression and Terror. Mc Farland & Company, Inc, Publishers. 1997. 23.

Kanpo estekak

Datuak: Q756294
Multimedia: Autonomous Republic of Crimea / Q756294

[1] Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .

[2] Jon OLANO: «Krimeak independentzia aldarrikatu du», Berria, 2014-03-11.

[2001Census-3] (Ingelesez) Krimeako nazionalitateen 2001eko zentsua.

[4] (Ingelesez) Pohl, J. Otto. The Stalinist Penal System: A Statistical History of Soviet Repression and Terror. Mc Farland & Company, Inc, Publishers. 1997. 23.

[1]

[2]

[3]

[4]