Fernando Magallaes

Fernando Magallaes Portugaleko iparraldean jaio zen 1480ko udaberrian, familia noble batean. Ez dago argi zein den bere jaioterria, eztabaida dago zenbait lekuren artean; hala nola: Sabrosako Vila, Oportoko Se-ko fregesia, Vila Nova de Gaia eta Ponte de Barca-ren artean. Ruy de Magalhaes eta Ines Vaz Moutinho-ren semea zen. Zenbait anai-arreba zituen ere: Duarte de Sousa, Isabel de Magalhaes, Genebra de Magalhaes eta Aires de Magalhaes. Haren aita Ruy de Magalhães-ek lortu zuen bere semea Joan II.a Portugalgoaren alarguna zen Leonor erreginaren gortean morroi izan zedin. Fernando Magallaesek bi ume izan zituen: bata Rodrigo zen, oso gazte hil zena 1522an, eta bestea Carlos zen, jaiotzerakoan hil zena. Ama, berriz, Beatriz de Barbosa zen.

Beraz, bere lehen urteak Portugalgo gortean eman zituen, baina, abenturaren irrikaz, Ekialde Urrunerantz zihoan espedizio batean hartu zuen parte. Garai hartan, portugaldarrek entzute handia zuten gaur egungo Malasia, Indonesia eta Filipina aldeko lurrekiko harremanetan.

1505eko martxoan, Indiako Armadan sartu zen 25 urte zituela. Nahiz eta bere izena kroniketan ez azaldu, bertan zortzi urte igaro zituela jakina da, baita Goan, Cochinen eta Quiloan ere. Ekintza militar ugaritan parte hartu zuen, baita Cananorren ere, non zauritua izan zen, eta Diuko gudu erabakigarrian ere. Fernandok Espezieriararako (Molukak) espedizio bat proposatu zion Portugalgo erregeari, mendebaldetik joango zen bidaia bat, alegia, baina ezetza jaso zuen, Tordesillasko Itunak zioenez uharte haiek Gaztelaren eremukoak baitziren, eta Portugalek ez baitzuen gerra pizterik nahi. Tordesillasko Ituna 1494an Gaztelak eta Portugalek aita santuaren baimenarekin sinatutako akordio bat zen, mundua bitan banatu zuena: alde bat Gaztelarentzat eta bestea Portugalentzat izango ziren. Alfonso Albuquekoa gobernadore berriaren zerbitzura, 1511an Malakaren konkistan parte hartu zuen, bere lagun eta lehengusu zenaren Francisco Serraoren eskutik. Hiriaren konkistaren ondoren, adiskideen bideak banatu egin ziren: Magallaes, harrapatutako ondasun guztiekin eta Sumatran erositako esklabu batekin, Enrique Malakakoarekin hain zuzen ere, Europara itzuli zen.

Magallaesek Azamorreko Guduan (Maroko) parte hartu ostean, jada hiri horretan zerbitzatzen ari zela, moroekin ilegalki salerostea leporatu zioten. 1515ean, itsasontzi portugaldar baten tripulazioan parte hartzeko eskaintza egin zioten, baina ezeztatu egin zuen. Lisboara itzuli zenean, karta berrienak ikasi zituen, eta Rui Faleiro kosmografoarekin batera Atlantiko-tik Ozeano Bare-ra joateko pasaia bat aztertu zuen.

1517an, Sevillan, Fernando Juan de Arandarekin, Kontratazio Etxeko faktorearekin, jarri zen harremanetan. Rui Faleirorekin batera eta Arandaren laguntzaz, Karlos I.ari, Gaztelara iritsi berria zen erregeari, aurkeztu zioten proiektua. Proposamenak arrakasta handia lortu zuen, Portugalekin haserretzeko beldurrik gabe, Espezieriara joateko aukera zabaltzen baitzion Gaztelari eta horrek, seguruenik, aberastasun eta ohore handiak ekarriko baitzizkion monarkiari.

1518ko martxoaren 22an, Karlos I.ak Magallaesekin eta Faleirorekin kapitulazioak egin zituen Valladoliden; bi portugaldarrek Espezieriarako espedizioa zuzenduko zuten, betiere Tordesillasko Itunak zioenaren barnean. Erregeak, trukean, hau eskaini zien:

• 10 urterako monopolioa deskubrituko zuten bide horretan.
• Aurreratu eta gobernadore izendapenak, aurkitutako uharte edo lurralde horietatik ateratako irabazien %5 beraientzako izango zelarik.
• Bidaiaren irabazi garbiaren %5.
• Ondorengo bidaietan, merkaderietan 1.000 dukat eramateko aukera, ateratako %5 soilik ordainduko zutelarik.
• Bakoitzak uharte bana izango zuen, aurkitutako 6 aberatsenak kanpo geratzen zirelarik, baina horietan ere onuren hamabosten bat jasoko zuten.

Horrela zioen akordioak. Espedizioa Gaztelako Koroak finantzatuko zuen, eta bi urterako hornitutako bost ontzi joango ziren.

Koroak gogo handiz hartu zuen proposamena, 1500ez gero, Espezietarako Uhartetara joateko ahalegina egitekotan baitzebilen.

Mila arazo izan ziren prestaketan: diru falta, espedizioa bertan behera utz zezaten Portugalgo erregeak egin zituen ahaleginak (erregeak espedizioko partaideak kartzelaratzea nahi zuen), Faleiroren eta Magallaesen arteko haserreak... Hala ere, espedizioak aurrera egin zuen. Juan Rodríguez de Fonseca gotzainak Kristobal de Haro merkatariak kostuaren bostena jartzea lortu zuen, eta Faleiro, haserre haien ondorioz, ez zen orduko hartan joango. Faleirorekin harremana hautsi ostean, Magallaesek Sevillara joateko erabiliko zituzten itsasontziak prestatzen joan zen. Tripulazioan jatorri anitzeko marinelak zeuden, eta horietako asko portugaldarrak eta euskaldunak ziren. Lehenengoen artean, honako hauek zeuden: Mezkitako Alvaro, Magallaesen lehengusu-anaia zena; Duarte Barbosa, Magallaesen emaztearen lehengusua zena; Juan Serrano, Francisco Serraoren anaia edo lehengusua zena eta Esteban Gomez. Horietaz gain, Magallaesen esklabu zen Enrique Malakakoa ere bertan egon zen. Antonio Pigafettak, geografo eta kronista veneziarrak, bidaiaren eguneroko oso bat idatzi zuen, eta honen arrazoia zera izan zitekeen: Europara birizik itzuli zen bakarrenetarikoa izatea.

1519ko irailaren 20an, Sanlúcar de Barramedatik (Espainia) irten zen, 5 ontziz osatu espedizioan: Trinidad, Victoria, San Antonio, Concepción eta Santiago zuten izena eta Magallaes lehenengoan joan zen. Victoria izango zen itzultzea lortuko zuen bakarra.

 

Kanariar uharteetan gelditu ondoren, Cabo Verde eta Sierra Leona paretik pasatu eta, abenduaren 13an, gaurko Rio de Janeiro ukitu zuten. Hegoalderantz jarraitu zuten, Rio de Platatik pasa (1516an, Juan Díaz de Solisen aurkituta zuen hau) eta, 1520ko martxoan, San Julian badiara iritsi ziren, pasabideren bat aurkituko zuelakoan esploratzeari emanez. Negua gerturatzen ari zitzaiela eta, Fernandok bertan geratzea pentsatu zuen udaberrira arte. Ez ziren Moluketara iritsi, ingurua desatsegina zen eta nabegazioaren baldintzak ez ziren onak, beraz, honek guztiak tripulazioan atsekabea sortu zuen.

Paraje beldurgarria zen hura eta janaria neurriaren neurriz zegoen. Tripulazioa haserre zegoen eta itzultzeko nahia nabaria zen. Concepcióneko kapitaina zen Gaspar de Quesada eta Juan de Cartagena, San Antonioko buru izandakoak Magallaesen aurkako konspirazio bat zuzendu zuten. Hiru ontzitan zabaldu zen mutina, baina Magallaesek lortu zuen itzaltzea. Kapitainetako bat hil egin zuten eta besteak, berriz, epaitu egin zituzten; Quesadari heriotza-zigorra esleitu zioten eta Juan de Cartagena kostan abandonatu zuten.

 

Gertaera horren ondoren, 1520an, Magallaes itsasartea izango zenera ailegatu ziren. Arrisku galanta izan zen hura, eremu hori oso korapilatsua baitzen. Ontzi bat zihoan aurrean biderik hoberena aurkitu nahian; ondoren, besteen bila itzultzen zen eta ezaguna zuen bide hori erakusten zien. Azkenean, lortu zuten laberinto hartatik ateratzea eta Ozeano Barerantz joan ziren; horrela deitu zion eta inongo ekaitzik ez zutelako aurkitu jarri zioten izen hori. Pixkanaka, Hegoaldeko Itsasoa, aurrez eman zitzaion izen zaharra, ahazten joan zen.

Magallaes itsasartearen eta Moluka uharteen bitarteko bidea egiten emandako hiru hilabetean, ez zuten lur izpirik aurkitu eta gosea eta eskorbutoa nagusitu zen tripulazioan. Ura usteldu egin zitzaien eta, penalidade hartan, arratoi bat ondare preziatua zen jakirik gabeko gizarte harentzako. Eskorbutoaren aiumak entzuten ziren nonahi eta gizonezko haiek biguindutako larrua edo zerrautsa jatera iritsi ziren.

Azkenean, 1521eko martxoan, Magallaesen zori txarrak atseden hartu zuen, uharte bat aurkitu zuenean. Neka-neka egindako marinelek deskantsatzeko eta jakiak biltzeko aprobetxatu zuten gune hura eta, harrituta geratu ziren bertako indigena ugari gerturatu zitzaizkienean, bisitarientzako opariak ekarriz.

Moluketan, Ekialde Urrunera iritsi zirela ohartu ziren, Kristobal Kolonen proiektua burutuz. Zoritxarrez, Filipinetako Maktan irlan Lapu-Lapu buruzagiaren indigenekin izandako borroka batean, Magallaes hil zen.

Magallaesen heriotzaren ostean, expedizioko kideek Concepcion erretzea erabaki zuten, geratzen ziren bi itsasontzietan banatuz. Trinidad itsasontziko kapitain Gonzalo Gomez de Espinosa izendatu zuten, eta Victoria itsasontziarena aldiz, Juan Sebastian Elkano.

Juan Sebastian Elkano gipuzkoarra jarri behar izan zuen espedizioaren buru eta, bere agindupean, Borneoko indigenekin harreman ona izan zuten eta biltegi bat ezartzea lortu zuten. Baliabiderik gabe eta barku bakar batekin, itsasgizonek itzultzeko bidaiari ekin zioten, portugaldarren bidetik, hori baitzen bide ezagunena; haien ihesi ibili behar izan zuten, ezkutuan jana aurkituko zuten lurrak bilatuz eta portugesen portu eta flotei alde eginez. Ozeano Indikoa gurutzatu eta Afrikari itzulia eman ostean, Juan Sebastian Elkanok globoaren lehen zirkumnabegazioa gauzatu zuen. Hau garai hartan lorpen handia zen.

1522ko uztailean, espedizioa Sevillara iritsi zen ontzi bakar batekin: Victoria. Sevillara iristeko gogo handia zuenez, ez zen gelditu ere egin Sanlucar de Barramedan. Denera, 216 gizon hil ziren bidaian eta 18 bakarrik itzuli ziren. Haietako bat zen Elkano. Trinidad ontziko tripulazioko 55 kideetatik, berriz, 4 biziraun zuten eta 1525an iritsi ziren, beste bide batetik.

• 1480: Fernando Magallaes Portugalen jaio zen; Trás-os-Montesen, beharbada.
• 1505: Magallaes Francisco de Almeida armadarekin Indiarantz joan zen.
• 1509: López Sequeira kapitainaren agindupean, Moluketarako espedizioan parte hartu zuen eta amistade handia egin zuen Francisco Serranorekin.
• 1511: Malakaren konkistan parte hartu zuen Alfonso de Albuquerqueren agindupean.
• 1512: Iberiar penintsulara itzuli zen.
• 1514: Marokoko Azamorren izan zen borroka batean zauritua izan zen.
• 1517: Sevillara joan zen Karlos I.ari Espezieriara medebaldetik joateko proiektua aurkeztea.
• 1519: Ekialdeko Indietara mendebaldetik joateko bidearen bila abiatu zen eta Guanabarako badiara iritsi zen.
• 1520. Rio de la Platako estuariora iritsi zen; negua San Julianeko badian pasatu zuen; mutina menperatu zuen; Magallaes itsasartea izango zena aurkitu eta zeharkatu zuen, eta Ozeano Bareraino iritsi zen.
• 1521: Lapurren uharteak eta Filipinak deskubritu zituen eta borrokaldi batean hil egin zen.
• 1522: Magallaesek hasi zuen bidaia Juan Sebastian Elkanok bukatu zuen, munduari bira emanda.

• Stefan Zweig, Magallanes: El hombre y su gesta, Editorial Debate, Madril 2005, ISBN 84-8306-610-6