[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Alkaloide

Alkaloideak jatorri naturaleko oinarrizko konposatu organikoak dira, gutxienez nitrogeno atomo bat dutenak. Talde horretan, propietate neutroekin[2] edo azido ahulekin lotutako konposatu batzuk ere badaude[3]. Antzeko egitura duten konposatu sintetiko batzuei alkaloide ere dei dakieke[4]. Karbonoaz, hidrogenoaz eta nitrogenoaz gain, alkaloideek oxigenoa edo sufrea izan dezakete. Are arraroagoa, fosforoa, kloroa eta bromoa bezalako elementuak izan ditzakete.

Friedrich Sertüner alemaniarrak bakartu zuen lehen aldiz morfina alkaloidea lo-belarretik, 1803an[1].

Alkaloideak hainbat organismok sortzen dituzte, hala nola bakterioek, onddoek, landareek eta animaliek[5]. Organismo horien estraktu gordinetatik purifikatu daitezke, azido-base erauzketaren bidez edo disolbatzaileak erauziz, eta, ondoren, silize-gelezko zutabean kromatografia eginez[6]. Alkaloideek jarduera farmakologiko ugari dituzte, hala nola antipaludikoak (adibidez, kinina), antiasmatikoak (adibidez, efedrina), minbiziaren aurkakoa (adibidez, homoharringtonina)[7], kolinomimetikoak (adibidez, galantamina)[8], basodilatadoreak (binkamina), antiarritmikoak (kinidina), analgesikoa (morfina), antibakterialak (keleritrina)[9] edo antihipergluzemikoak (berberina)[10][11]. Medikuntza tradizionalean edo modernoan erabili izan dira asko, edo botiken aurkikuntzarako abiapuntu gisa. Beste alkaloide batzuek jarduera psikotropikoak (adibidez, psilozibina) eta estimulatzaileak (adibidez, kokaina, kafeina, nikotina, teobromina) dituzte[12], eta erritual enteogenikoetan edo droga gisa erabili izan dira. Alkaloideak ere toxikoak izan daitezke (adibidez, atropina eta tubokurarina)[13]. Alkaloideek gizakietan eta beste animalia batzuetan sistema metabolikoen aniztasunean eragiten duten arren, ia uniformeki zapore mingotsa dute[14].

Alkaloideen eta nitrogenoa duten beste konposatu natural batzuen arteko muga ez dago ondo zehaztuta[15]. Peptido aminoazidoak, proteinak, nukleotidoak, azido nukleikoak, aminak eta antibiotikoak bezalako konposatuei ez zaie alkaloide deitzen. Nitrogenoa egoera exoziklikoan duten konposatu naturalak (meskalina, serotonina, dopamina, etab.) amina gisa sailkatu ohi dira, eta ez alkaloide gisa[16]. Hala ere, alkaloideak aminen kasu berezi bat direla uste dute zenbait autorek[17][18][19].

Izendapena

aldatu

Alkaloide izena 1819an sortu zuen Carl Friedrich Wilhelm Meissner alemaniar kimikariak. Latinezko alkali hitzetik eta grezierazko -οειδής ('itxura duena') hitzen elkarketatik dator. Hala ere, terminoa ez zen gehiegi erabili harik eta Albert Ladenburgen kimika hiztegian Oscar Jacobsenen argitalpen bat zabaldu zen arte[20][21].

Ez dago modu bakar bat alkaloideak izendatzeko. Alkaloide gehienen izenek "ina" daukate amaieran, eta ateratzen den landarearen generoaren edo espeziearen izena. Adibidez, atropina Atropa belladonna landaretik isolatzen da; estriknina Strychnos nux-vomica zuhaitzetik ateratzen da. Beste alkaloide batzuk landare berberetik ateratzen dira, eta kasu horietan bariazioak erabiltzen dira, hala nola "idina", "anina", "alina" eta "inina". Badaude beste 86 alkaloide "vin" aurrizkia dutenak, guztiak Vinca generotik hartzen direnak. Hauei "vinca alkaloide" deritze[22][23][24].

Sailkapena

aldatu

Gainerako konposatu natural mota gehienekin alderatuta, alkaloideek egitura-aniztasun handia dute. Ez dago sailkapen uniformerik. Hasieran, egitura kimikoak ezagutzen ez zirenean, konfiantza zuten jatorrizko landareen sailkapen botanikoan. Gaur egun, sailkapen hori zaharkitutzat jotzen da[20].

Sailkapen berrienak karbono-eskeletoaren (adibidez, indol, isokinolina eta piridina motakoen) edo prekurtsore biokimikoaren (ornitina, lisina, tirosina, triptofanoa eta abarren) antzekotasunean oinarritzen dira. Hala ere, mugako kasuetan konpromisoak behar dituzte; adibidez, nikotinak nikotinamidatik datorren piridina zati bat eta ornitinatik datorren pirrolidina zati bat ditu, eta, beraz, bi motei eslei dakieke[25].

Alkaloideak talde nagusi hauetan banatzen dira[20][26]:

Alkaloide batzuek ez dute beren taldearen karbono-eskeleto bereizgarria. Hala, galantaminak eta homoaporfinek ez dute isokinolina zatirik, baina, oro har, alkaloide isokinolinikoei egozten zaizkie.

Ezaugarriak

aldatu

Alkaloide gehienek oxigenoa dute beren egitura molekularrean; konposatu horiek kristal kolorgeak izan ohi dira giro-baldintzetan. Oxigenorik gabeko alkaloideak, nikotina edo zikutina kasu, likido lurrunkorrak, kolorgeak eta oliotsuak izan ohi dira. Alkaloide batzuek badute kolorea, hala nola berberina (horia) eta sanginarina (laranja).

Alkaloide gehienak base ahulak dira, baina batzuk, teobromina eta teofilina kasu, anfoterikoak dira[28]. Alkaloide asko gaizki disolbatzen dira uretan, baina oso erraz disolbatzaile organikoetan, hala nola dietil eterrean, kloroformoan edo 1,2-dikloroetanoan. Kafeina[29], kokaina[30], kodeina[31] eta nikotina[32] ez dira oso disolbagarriak uretan (≥1 g/L-ko disolbagarritasunarekin); beste batzuk, morfina[33] eta yohimbina, adibidez, oso gutxi disolbatzen dira uretan (0,1-1 g/L). Alkaloideek eta azidoek potentzia desberdineko gatzak osatzen dituzte. Gatz horiek libreki disolbagarriak izaten dira uretan eta etanoletan, eta disolbagarritasun txikikoak disolbatzaile organiko gehienetan. Salbuespenak eskopolamina bromhidratoa (disolbatzaile organikoetan disolbagarria) eta uretan disolbagarria den kinina sulfatoa dira.

Alkaloide gehienek zapore mingotsa dute, edo pozoitsuak dira irensten direnean. Landareetan alkaloideak ekoizteak eboluzionatu egin duela dirudi, animalia belarjaleek elikatzeari dagokionez; hala ere, animalia batzuek alkaloideak desintoxikatzeko gaitasuna garatu dute. Alkaloide batzuek garapen-akatsak eragin ditzakete alkaloide horiek kontsumitzen dituzten animalien kumeetan, baina ezin dituzte desintoxikatu[34]. Adibide bat ziklopamina alkaloidea da, Veratrum californicum hostoetan sortutakoa. 1950eko hamarkadan, Veratrum californicum bazkatu zuten ardiengandik jaiotako arkumeen % 25ek aurpegiko deformazio larriak zituzten. Masailezur deformatuetatik ziklopiaraino zihoazen. Hainbat hamarkadatako ikerketaren ondoren, 1980ko hamarkadan identifikatu zen deformazio horien erantzulea zen konposatua: 11-deoxijervina alkaloidea, geroago ziklopamina deitua[35].

Banaketa naturan

aldatu
 
Strychnos_nux-vomica zuhaitzaren haziek estriknina eta bruzina ugari dute.

Alkaloideak hainbat organismo bizidunek sortzen dituzte, batez ere goiko landareek (horien %10-25ek alkaloideak dituzte). Horregatik, iraganean «alkaloide» terminoa landareekin lotzen zen.

Landareen alkaloide edukia ehuneko puntu gutxi batzuetakoa izaten da, eta ez da homogeneoa landare-ehunetan. Landare motaren arabera, gehienezko kontzentrazioa hostoetan (adibidez, erabelarrean), fruituetan edo hazietan (estrikninaren zuhaitza), sustraian (Rauvolfia serpentina) edo azalean (kinina) ikusten da. Gainera, landare berdinen ehun ezberdinek alkaloide ezberdinak izan ditzakete.

Landareetan ez ezik, alkaloideak onddo mota batzuetan ere aurkitzen dira, psilozibina, adibidez, Psilocybe generoko gorputz fruitugileetan, eta animalietan, bufotenina, adibidez, apo batzuen eta zenbait intsekturen larruazalean, batez ere inurrietan[36]. Itsas organismo askok alkaloideak ere badituzte. Amina batzuk, adrenalina eta serotonina, adibidez, oso garrantzitsuak dira goi-mailako animalietan, alkaloideen antzekoak dira egituran eta biosintesian, eta batzuetan alkaloide esaten zaie.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
  2. ↑ Chemistry (IUPAC), The International Union of Pure and Applied. «IUPAC - alkaloids (A00220)» goldbook.iupac.org  doi:10.1351/goldbook.a00220. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  3. ↑ (Ingelesez) Manske, R. H. F.. (2014-05-12). The Alkaloids: Chemistry and Physiology. Elsevier ISBN 978-1-4832-2200-4. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  4. ↑ (Ingelesez) Lewis, Robert Alan. (1998-03-23). Lewis' Dictionary of Toxicology. CRC Press ISBN 978-1-56670-223-2. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  5. ↑ (Ingelesez) Roberts, Margaret F., ed. (1998). Alkaloids: Biochemistry, Ecology, and Medicinal Applications. Springer US  doi:10.1007/978-1-4757-2905-4. ISBN 978-1-4419-3263-1. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  6. ↑ Gonçalves Paterson Fox, Eduardo; Russ Solis, Daniel; Delazari dos Santos, Lucilene; Aparecido dos Santos Pinto, Jose Roberto; Ribeiro da Silva Menegasso, Anally; Cardoso Maciel Costa Silva, Rafael; Sergio Palma, Mario; Correa Bueno, Odair et al.. (2013-04-01). «A simple, rapid method for the extraction of whole fire ant venom (Insecta: Formicidae: Solenopsis)» Toxicon 65: 5–8.  doi:10.1016/j.toxicon.2012.12.009. ISSN 0041-0101. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  7. ↑ (Ingelesez) Kittakoop, Prasat; Mahidol, Chulabhorn; Ruchirawat, Somsak. «Alkaloids as Important Scaffolds in Therapeutic Drugs for the Treatments of Cancer, Tuberculosis, and Smoking Cessation» Current Topics in Medicinal Chemistry 14 (2): 239–252.  doi:10.2174/1568026613666131216105049. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  8. ↑ (Ingelesez) Russo, P.; Frustaci, A.; Bufalo, A. Del; Fini, M.; Cesario, A.. «Multitarget Drugs of Plants Origin Acting on Alzheimer's Disease» Current Medicinal Chemistry 20 (13): 1686–1693.  doi:10.2174/0929867311320130008. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  9. ↑ Cushnie, T. P. Tim; Cushnie, Benjamart; Lamb, Andrew J.. (2014-11-01). «Alkaloids: An overview of their antibacterial, antibiotic-enhancing and antivirulence activities» International Journal of Antimicrobial Agents 44 (5): 377–386.  doi:10.1016/j.ijantimicag.2014.06.001. ISSN 0924-8579. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  10. ↑ (Ingelesez) Singh, Sukhpal; Bansal, Abhishek; Singh, Vikramjeet; Chopra, Tanya; Poddar, Jit. (2022-06-01). «Flavonoids, alkaloids and terpenoids: a new hope for the treatment of diabetes mellitus» Journal of Diabetes & Metabolic Disorders 21 (1): 941–950.  doi:10.1007/s40200-021-00943-8. ISSN 2251-6581. PMID 35673446. PMC PMC9167359. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  11. ↑ (Ingelesez) Behl, Tapan; Gupta, Amit; Albratty, Mohammed; Najmi, Asim; Meraya, Abdulkarim M.; Alhazmi, Hassan A.; Anwer, Md Khalid; Bhatia, Saurabh et al.. (2022-01). «Alkaloidal Phytoconstituents for Diabetes Management: Exploring the Unrevealed Potential» Molecules 27 (18): 5851.  doi:10.3390/molecules27185851. ISSN 1420-3049. PMID 36144587. PMC PMC9501853. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  12. ↑ (Ingelesez) «Chemistry» HowStuffWorks 2007-12-18 (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  13. ↑ Robbers, James E.; Speedie, Marilyn K.; Tyler, Varro E.; Tyler, Varro E.. (1996). Pharmacognosy and pharmacobiotechnology. Williams & Wilkins ISBN 978-0-683-08500-6. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  14. ↑ Rosenthal, Gerald A., ed. (1979). Herbivores, their interaction with secondary plant metabolites. Academic Press ISBN 978-0-12-597180-5. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  15. ↑ Meyers, Robert Allen. (2002). Encyclopedia of physical science and technology. (3th ed. argitaraldia) Academic press ISBN 978-0-12-227410-7. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  16. ↑ (Ingelesez) Cseke, Leland J.; Kirakosyan, Ara; Kaufman, Peter B.; Warber, Sara; Duke, James A.; Brielmann, Harry L.. (2016-04-19). Natural Products from Plants. CRC Press ISBN 978-1-4200-0447-2. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  17. ↑ (Ingelesez) Johnson, Alyn William. (1999). Invitation to Organic Chemistry. Jones & Bartlett Learning ISBN 978-0-7637-0432-2. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  18. ↑ (Ingelesez) Bansal, Raj K.. (2003). A Textbook of Organic Chemistry. New Age International Limited ISBN 978-81-224-1459-2. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  19. ↑ Aniszewski, Tadeusz. (2007). Alkaloids--secrets of life: alkaloid chemistry, biological significance, applications and ecological role. (1st ed. argitaraldia) Elsevier ISBN 978-0-444-52736-3. (Noiz kontsultatua: 2024-10-11).
  20. ↑ a b c Hesse, Manfred. (2002). Alkaloids: nature's curse or blessing?. Verlag Helvetica Chimica Acta ; Wiley-VCH ISBN 978-3-906390-24-6. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  21. ↑ (Alemanez) Ladenburg, Albert. (1882). Handwörterbuch der Chemie. E. Trewendt (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  22. ↑ (Ingelesez) Heijden, Robert van der; Jacobs, Denise I.; Snoeijer, Wim; Hallard, Didier; Verpoorte, Robert. «The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology» Current Medicinal Chemistry 11 (5): 607–628.  doi:10.2174/0929867043455846. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  23. ↑ (Ingelesez) Cooper, Raymond; Deakin, Jeffrey John. (2016-02-22). Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World. CRC Press ISBN 978-1-4987-0430-4. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  24. ↑ (Ingelesez) Ravina, Enrique. (2011-04-18). The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs. John Wiley & Sons ISBN 978-3-527-32669-3. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  25. ↑ Dewick, Paul M.. (2002). Medicinal natural products: a biosynthetic approach. (2nd ed. argitaraldia) Wiley ISBN 978-0-471-49640-3. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  26. ↑ Aniszewski, Tadeusz. (2007). Alkaloids--secrets of life: alkaloid chemistry, biological significance, applications and ecological role. (1st ed. argitaraldia) Elsevier ISBN 978-0-444-52736-3. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  27. ↑ (Ingelesez) Gournelis, Dimitris C.; Laskaris, Gregory G.; Verpoorte, Robert. (1997-01-01). «Cyclopeptide alkaloids» Natural Product Reports 14 (1): 75–82.  doi:10.1039/NP9971400075. ISSN 1460-4752. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  28. ↑ (Ingelesez) Spiller, Gene A.. (2019-04-23). Caffeine. CRC Press ISBN 978-1-4200-5013-4. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  29. ↑ (Ingelesez) «Caffeine» go.drugbank.com (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  30. ↑ (Ingelesez) «Cocaine» go.drugbank.com (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  31. ↑ (Ingelesez) «Codeine» go.drugbank.com (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  32. ↑ (Ingelesez) «Nicotine» go.drugbank.com (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  33. ↑ (Ingelesez) «Morphine» go.drugbank.com (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  34. ↑ Fattorusso, Ernesto; Taglialatela-Scafati, Orazio. (2008). Modern alkaloids: structure, isolation, synthesis and biology. Wiley-VCH ISBN 978-3-527-31521-5. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  35. ↑ (Ingelesez) Acamovic, Thomas; Stewart, Colin S.; Pennycott, T. W.. (2004). Poisonous Plants and Related Toxins. CABI ISBN 978-1-84593-358-6. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).
  36. ↑ (Ingelesez) Touchard, Axel; Aili, Samira R.; Fox, Eduardo Gonçalves Paterson; Escoubas, Pierre; Orivel, Jérôme; Nicholson, Graham M.; Dejean, Alain. (2016-01). «The Biochemical Toxin Arsenal from Ant Venoms» Toxins 8 (1): 30.  doi:10.3390/toxins8010030. ISSN 2072-6651. PMID 26805882. PMC PMC4728552. (Noiz kontsultatua: 2024-10-12).

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Alkaloide&oldid=9934703"(e)tik eskuratuta