Pastora Imperio

Pastora Imperio
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Pastora Rojas Monje
Jaiotza	Sevilla, 1880(e)ko hamarkada
Herrialdea	Espainia
Lehen hizkuntza	gaztelania
Heriotza	Madril, 1979ko irailaren 14a (89/99 urte)
Hobiratze lekua	San Justoren hilerria
Familia
Aita	Víctor José Rojas Teresa
Ama	La Mejorana
Ezkontidea(k)	Rafael Gómez Ortega (en) (1911ko otsailaren 20a - 1934)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Ikaslea(k)	ikusi Matilde Coral;
Jarduerak
Jarduerak	flamenko-dantzaria eta aktorea
Kidetza	Elisabet Katolikoaren Ordena

Pastora Imperio, benetako izena Pastora Rojas Monje (Sevilla, 1887eko apirilaren 13a – Madril, 1979ko irailaren 14a), Espainiako dantzaria edo "bailaora gitana" izan zen, folklore flamenkoaren irudirik adierazgarrienetako bat.

Biografia

1889an jaio zen Sevillan.^[1] Ama Rosario Monje flamenko-dantzari cadiztarra (La Mejorana) zen eta aita Víctor Rojas toreatzaile handien jostuna zen, eta neba aitaren izen bereko gitarra-jolea zen. Hamar urte besterik ez zituela hasi zuen karrera artistikoa eta bi urte geroago Pastora Monje deitzen zioten. Ondoren, Pastora Rojas deitu zioten, eta, azkenik, Pastora Imperio. Izen horrekin ezagutzen da, Margarita la Retoñarekin "Hermanas Imperio" izenarekin osatu zuen bikotearen ondorioz. Bere izen artistikoaren jatorria Jacinto Benaventeren esaldi famatuaren ondorio ere izan daiteke: "La Pastora vale un imperio (Pastorak Inperioa balio du)". Pastora Imperio, bere errepertorio zabal eta osoagatik, garaiko artista onenetakotzat jo zen.^[2]^[3]

Pastora Imperioren karikatura *Madrid* Cómico aldizkarian (1912)

Bere nortasun nahastezina zela eta, bere ikusleak zirela eta, garaiko mundu intelektual eta artistikoaren mirespena ere irabazi zuen. Margolari, poeta eta beste artista batzuen musa bihurtu zen, hala nola Romero de Torres, erretratua margotu zuena, edo Benlliure, bere irudian inspiratu zena bere eskulturetako bat sortzeko. Besteak beste, Ramón Díaz Mirete, Ramón Pérez de Ayala, Tomás Borrás eta Álvarez Quintero anaien tankerako literatoak berari buruz, idatzi zituzten. Denek nabarmendu zituzten beren ezaugarriak eta artista handi gisa goretsi zuten. Sari asko jaso zituen bere ibilbide artistikoagatik; besteak beste, Isabel Katolikoaren Ordenako Damaren Begizta eta 1964an Malagan egindako Flandesko Ikasketen Bigarren Asteko urrezko lehen domina. Gainera, Victoria Eugenia erreginaren laguna izan zen eta Alfontso XIII.aren argazkia zuen.^[2]^[3]

Urte batez egon zen ezkonduta Rafael Gómez, El Gallo garaiko zezen-hiltzaile famatuarekin —ezkontza 1911ko otsailaren 20an egin zen Madrilgo San Sebastian elizan—, eta hark Rosario Gómez Rojas alaba (berea izan ez arren) errekonozitu egin zuen, 1920an jaioa, eta Fernando Borbón eta Madánen alaba baitzen, Dúrcaleko dukearena. Rosario 1937an Rafael Vega de los Reyesekin, Trianako Gitanilloarekin, ezkondu zen eta bost biloba izan zituzten: Curro, Carmen, Pastora, Rafael eta Charo.^[2]^[3]

Ibilbide profesionala

"Garrotina" eta "soleareak" izan ziren Pastora Imperiok bere ibilbide profesionalean gehien interpretatu zituenak. Besoak eta eskuak mugitzeko estiloa, bira eta marra biribilduekin, historiara igaro zen flamenko onaren paradigma gisa, eta batez ere dantzari gisa nabarmendu zen. Pastora Imperiok, gainera, modan jarri zuen bata "luzea", dantza horretako jantzi tipiko gisa.^[2]^[3]

Pastora Inperio, Julio Romero de Torresek egina (1913)

1905 inguruan, zarzuelaren generoko izarren artean aritu zen, La Fornarina, La Bella Chelito eta Amalia Molinaren lagun gisa. 1912an Romea Antzokian eta La Latina Antzokian lan egin zuen. 1914an Parisera joan zen eta ondoren Atlantikoa zeharkatuta, besteak beste, Kuban, Argentinan eta Mexikon lan egin zuen.^[2]^[3]

Manuel de Fallaren El amor brujo filmaren estreinaldian, 1915eko apirilaren 15ean, Madrilgo Lara antzokian, lehen artista-gisa aritu zen, eta hori guztia Jacinto Benaventeri esker, Manuel de Fallarekin harremanetan jarri baitzen.^[2]^[3] 1917ko otsailaren 14an Espainiako erregeen aurrean lan egin zuen Gurutze Gorriaren aldeko festa batean.

Ilunaldi baten ondoren, 1934an Pastora Imperio eszenatokietara itzuli zen. Madrilgo Coliseumean berriro agertu zen Álvaro Retana eta José Casanovaren Retrato lírico pasodoble-a interpretatuz. Leku horretan bertan, El amor brujo lanaren beste bertsio bat estreinatu zen, eta La Argentina, Vicente Escudero eta Miguel de Molina artista handien aurpegiak ere ikusi ahal izan ziren. La nieta de Carmen, El color de mis ojos eta ¡Viva Madrid! pasodoblea izan ziren Pastora Inperiok interpretatu zituen beste lan zoragarri batzuk, bere uztaren parte bihurtuz.^[2]^[3]

1942 eta 1954 bitartean, 1946an Pilar López flamenko-dantzariarekin lankidetza labur bat izan ezik, La Capitana Bentaren buru izan zen, izatez Trianako Gitanillo toreatzailearena zen. Hainbat artista ibiltzen ziren han. 1957an, Luca de Tenaren Dónde vas Alfonso XIIren estreinaldian parte hartu zuen, Lara antzokian, eta 1958an Luis Escobar-en Te espera en Eslava ikuskizunean parte hartu zuen.^[2]^[3]

1959an behin betiko erretiratu zen, Bartzelonan hainbat emanaldi egin ondoren. Erretiratutakoan, El Duende izeneko tablaoa sortu zuen Madrilen, suhiarekin batera, eta 1964an beste bat ireki zuen Marbellan (Malaga), Los Monteros izenarekin.^[2]^[3]

Hainbat filmetan parte hartu zuen bere ibilbidean zehar: La danza fatal (1914); La reina de una raza (1917); María de la O (1936); La marquesona (1940); Canelita en rama (1943); El amor brujo (1949); eta Duelo en la cañada (1959).^[2]^[3]

Sariak eta aintzatespenak

Sari asko jaso zituen bere ibilbide artistikoagatik; besteak beste:

Isabel Katolikoaren Ordenako Damaren Begizta
1964an Malagan egindako Flandesko Ikasketen Bigarren Asteko urrezko lehen domina.
Madrilen Pastora Imperio izeneko eraikina^[4]
Madrilen, Malagan, Aljamarren... Pastora Imperio kalea ^[4]^[5]

Heriotza

Pastora Imperiori eskainitako monumentua Sevillan

Pastora Imperio 1979ko irailaren 14an hil zen Madrilen, laurogeita hamabi urte zituela. Pastora Vega aktore espainiarraren birramona izan zen.^[6]Albako dukesak omenezko monumentu bat finantzatu zuen, 2006an Sevillan, bere jaioterrian, inauguratu zena. Luis Álvarez Duarte irudigileak egin zuen artista besoekin airean dantzan irudikatzen duen eskultura. Sevillako Velázquez eta O'Donnell kaleen erdigunean dago. Monumentuaren inaugurazio-ekitaldian, haren senideek eskerrak eman zizkioten monumentua kokatzeko aukeratu zuten lekuari, handik «Pastorak urtero ikus zezakeelako Gran Poder izeneko hermandadea pasatzen».^[7]^[2]^[3]