Azken arbaso komun unibertsala

Azken arbaso komun unibertsala edo ingelesez LUCA (last universal common ancestor), egungo organismo bizidun guztien arbaso komun berriena da. Lurra duela 4.500 milioi urte sortu zen arren, LUCA duela 3.700-3.800 milioi urte inguru sortu zela dago onartuta, gaur egun ezagutzen ditugun bizidunei oinarria eskainiz^[1]. Duela gutxi egindako ikerketa batek, LUCA duela 4.320-4.520 milioi urte agertu zela ondorioztatu da^[2], baina berriki egindako aurkikuntza bat da eta pil pilean dagoen gai bat denez, eztabaida dago.

Bizitzaren zuhaitz filogenetiko onartuena, rRNA molekulen araberakoa da, Carl R. Woese eta George E. Fox-ek 1977an proposatutakoa^[3]. Zuhaitz honetan, oinarrizko 3 domeinuak sailkatzen dira, "Eubacteria", "Archaea" eta "Eukaryota". Bertan, rRNA molekularen azterketaren ondorioz, Achaea-k eta Eukaryota-k ardatz filogenetiko berdinetik datozela frogatu zen, Eubacteria domeinua ez bezala eta ebolutiboki, Archaea-k, Eukaryota-k baino primigenioagoak direla ikusi zen. Ondorioz, argazkian azaltzen den moduan, LUCA izan zen Eubacteria eta Archaea filogenetikoki banatzean existitzen zen biziduna eta bertatik sortu ziren ebolutiboki aurreratuagoak diren bizidun guztiak^[1].

LUCA-k izen ezberdinak har ditzake, "Progenote", Azken arbaso unibertsala (LUA, last universal ancestor), azken arbaso komuna (LCA, last common ancestor) edota soilik arbaso unibertsala.

Charles Darwin-ek "Espezieen Jatorria"-ren amaierara (1859) honakoa idatzi zuen: «Beraz, ondorioztatzen dut Lurrean bizi izan diren izaki organiko guztiak bizitza taupadaka hasi zen funtsezko moduren batetik jaitsi egin direla». Modu honetan, ezagutzen dugun bizitzaren forma nagusi edo arbaso komun hori Biologia Ebolutiboaren funtsa da^[4].

Gainera, 1960ko hamarkadan kode genetikoaren aurkikuntzak, unibertsala zela aitortu zuen eta beraz, arbaso unibertsal bakarra existitu behar zela ondorioztatu daiteke^[5]. Kode genetikoa bizi-forma guztientzat unibertsala izateak guztiak erlazionatuta daudela adierazten du.

Bizitzaren jatorria argitzea izan da eta oraindik ere bada, gizakiaren erronka handienetako bat. Nor garen eta nondik gatozen jakitea da gure ezagutza osoaren funtsezko helburua. Horregatik zientziak etengabe bilatu du izaki bizidun guztien "Azken Arbaso Komun Unibertsala", noiz bizi izan zen, nolakoa zen, zer girotan garatu zen edota bere energia nondik lortzen zuen.

Hala ere, urteetan zehar ikerketa asko egin ostean, zientzialari gehienak ondorengo ideiarekin bat datoz. Hasteko, espezie zelulabakarra eta nukleorik gabea zen, agian gaur egungo prokariotoen antzekoa konplexutasunari dagokionez eta bizitzarako oinarrizko 3 ezaugarriak konbinatzea lortu zuen^[6]:

1. Bere buruaren kopiak egiteko gai den material genetikoa.
2. Gorputz konparimentatua, mintz lipidiko batekin definitutakoa.
3. Bere inguruko materia eta energia atzemateko eta eraldatzeko metabolismoa.

Beraz, esan daiteke, DNA, RNA eta proteinak inguratzen zituen mintzarekin konpartimentatutako biziduna zela LUCA.

Sortu zen giroari dagokionez, 90 ºC-tik gorako urmael geotermikoetan bizi zela pentsatzen da, ozeanoen hondoan dauden iturri hidrotermal antzekotan. Bertan, pitzadurak baitdaude, eta horietatik ur beroa isurtzen da Lurraren barrutik. Hala ere, duela gutxi egindako ikerketa baten arabera, LUCAren jatorriko giroa askoz freskoagoa zela ikusi zen. Frantziako Pasteur Institutuko zientzialari talde batek analisi genetikoak eta ebolutiboak egin ostean, LUCA ez zela hain ur beroetan bizi ondorioztatu zuten^[7].

Egoera honek erakusten duen gauza bakarra da oraindik asko dagoela aurkitzeko eta azterlan asko egiteko, LUCAren jatorri zehatza zientziaren enigma bat baita oraindik.

Bizidunen zuhaitz filogenetikoari dagokionez, RNA erribosomalaren araberako sailkapen bat dela aipatu da jada^[8]. RNA erribosomala edo rRNA zelula guztietan aurki dezakegun azido erribonukleiko (RNA) mota bat da, proteinen sintesian parte hartzen duena. Molekula hauek, erribosomen parte dira eta erribosomak 2 azpiunitatez osatuta daude, azpiunitate handia eta apiunitate txikia. Aldi berean, azpiunitate bakoitza, hainbat azpiunitate txikiagotaz osatuak daude eta azpiunitate txikiaren unitate baten arabera egiten da zuhaitz filogenetikoaren sailkapena. Zelula prokariota eta eukarioak erribosoma ezberdinak dituzte eta beraz, ezberdin izendatzen dira. Baina zuhaitz filogenetikoaren sailkapena egiteko aipatutako azpiunitate txikiaren unitate aztergaiak, 16S zelula prokariotoen kasuan eta 18S zelula eukariotoen kasuan dira.

Horrela lortzen dan lehen irudian ikusi dugun zuhaitza eta LUCA zuhaitz horren oinarrian dago. Hala ere, ebolutiboki aurrera goazen heinean, LACA (last archeas common ancestor) edo Archaea-en Azken Arbaso Komuna azaltzen da eta amaitzeko, LECA (las eukaryotic commo ancestor) edo Eukaryotoen Azken Arbaso Komuna^[9].