Notación musical

Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde xaneiro de 2016.)

A notación musical é un sistema de signos para escribir música. Ó longo do tempo e das diferentes culturas desenvolvéronse diferentes sistemas de notación musical. O sistema de máis uso actualmente xurdiu dun proceso que se desenvolveu na cultura occidental. O uso sistemático da notación musical posibilita a conservación dun amplo repertorio musical ao tempo que evita que o músico teña que aprender as pezas de memoria, liberándoo da parte máis mecánica da súa tarefa, co que se pode concentrar na creación de estruturas máis complexas.

O elemento básico de calquera sistema de notación musical é a nota, que representa un único son e as súas características básicas: duración e altura. Os sistemas de notación tamén permiten representar moitas outras características, tales como variacións de intensidade, expresión ou técnicas de execución instrumental.

Emprégase unha pauta de cinco liñas, chamada pentagrama. O conxunto da pauta e os demais símbolos musicais, representando unha peza musical, denomínase partitura.

Tempo e compás - regulan cantas unidades de tempo deben existir en cada compás. Os compases están delimitados na partitura por liñas verticais e determinan a estrutura rítmica da música. O compás escollido está directamente asociado ao xénero musical. Un valse por exemplo ten o ritmo 3/4 e o rock tipicamente usa o compás 4/4.

Nunha fracción de compás, o denominador indica en cantas partes se ten que dividir unha semibreve para obter unha unidade de tempo (na notación actual a redonda é a maior duración posible e por iso todas as duracións están tomadas en referencia a ela). O numerador define cantas unidades de tempo ten o compás. No exemplo de abaixo aparece un tempo de "catro por catro", é dicir, a unidade de tempo ten unha duración de 1/4 de semibreve e o compás ten 4 unidades de tempo. Neste caso, unha redonda ocuparía todo o compás.

Figuras musicais ou rítmicas - valores simbólicos que representan o tempo de duración das notas musicais. Son tamén chamados valores positivos. Os símbolos das figuras úsanse para representar a duración a ser executada. As notas móstranse na figura de abaixo, por orde decrecente de duración. Son: redonda, branca, negra, corchea, semicorchea, fusa e semifusa.

Antigamente existía tamén a breve, como o dobre da duración da semibreve, a longa, como o dobre da duración da breve e a máxima, como o dobre da duración da longa, mais esas notas xa non se adoitan usar na notación actual. Cada nota ten a metade de duración que a anterior. Se pretendéramos representar unha nota dun tempo e medio (por exemplo, o tempo dunha negra sumado co dunha corchea) faise uso dun punto, chamado puntiño, seguido da nota.

A duración real (medida en segundos) dunha nota depende da fórmula do compás e do andamento utilizado. Iso significa que a mesma nota pode ser executada con duración diferente en pezas diferentes ou incluso dentro da mesma música, como nunha mudanza de andamento.

Redonda Branca Negra Corchea Semicorchea Fusa Semifusa

Pausas - representan o silencio, isto é, o tempo no que non se produce ningún son, sendo chamados valores negativos. As pausas subdivídense ao igual que as notas en niveis de duración. Cada pausa dura o mesmo tempo relativo que a súa nota correspondente, ou sexa, a pausa máis longa corresponde exactamente á duración dunha redonda. A correspondencia faise na seguinte orde:

Clave - clave de sol, clave de fa, clave de dó. Traspoñen toda a representación musical a unha que se adecúe mellor ao instrumento que se vai reproducir. Por exemplo, as voces graves usan xeralmente a clave de fa, en tanto que as máis agudas usan a clave de sol. Adóitase dicir que a clave de fa comeza onde remata a de sol. A clave é, pois, quen define que nota ocupará cada liña ou espazo no pentagrama.

Alturas - a altura de cada nota represéntase coa súa posición na pauta en referencia á nota definida na clave utilizada, como se amosa abaixo:

Alteracións, dislocacións ou accidentes de ton: a díese, o bemol, a dobre díese e o dobre bemol. Represéntanse sempre antes do símbolo da nota modificando a súa altura e despois do nome das notas, cifras e tonalidades. Unha díese disloca a nota medio ton arriba (na escala), unha dobre díese disloca o son un ton cara a arriba, un bemol disloca a nota medio ton abaixo e o dobre bemol disloca o son un ton para abaixo. Por exemplo, pódese dicir que un "fa díese" (fa#) é a mesma nota que un "sol bemol" (sol♭).

Unha vez que unha díese ou bemol foi aplicado a unha nota, todas as notas da mesma altura manterán a alteración até a fin do compás. No compás seguinte, todos os accidentes perden o seu efecto, polo que en caso de necesitalos haberá que colocalos outra vez. Se desexamos anular o efecto dun accidente aplicado inmediatamente antes dunha clave de tonalidade, debemos usar un becuadro, que devolve á nota o seu ton natural. No exemplo visto arriba podemos notar que a terceira nota do primeiro compás tamén é díese, pois o accidente aplicado á nota anterior segue válido e só é anulado polo becuadro que fai que a cuarta nota sexa novamente un La normal. O segundo compás é similar, coa diferenza de que o accidente aplicado é un bemol. No terceiro compás, un sol, un la dobre bemol e un fa dobre díese. Aínda que teñan nome diferente e ocupen distintas posicións na clave, os accidentes aplicados fan que as tres notas sexan exactamente iguais.

Clave ou tonalidade, que non é máis que a asociación de díeses ou bemois representados xunto á clave, indicando a escala na que a música será expresada. As díeses ou bemois aplicados na clave duran toda a peza ou até que unha nova clave sexa definida (modulación). Por exemplo, unha representación sen díeses ou bemois, será a escala de dó maior. Na figura vemos a clave de tonalidade dunha escala de la maior. Nesta escala todas as notas fa, dó e sol deben ser díeses, por iso lle aplicamos os accidentes na clave.

Certos símbolos e textos indícanlle ao intérprete a forma de executar a partitura, incluíndo as variacións de volume (dinámica) e tempo (cinética), así como a maneira correcta de articular as notas e separalas en frases (articulación e acentuación).

A intensidade das notas pode variar ao longo dunha música. Iso chámase dinámica. A intensidade indícase baixo o pentagrama con siglas que veñen de expresións en italiano.

• pp - pianíssimo. Execútase con intensidade moi baixa.
• p - piano. Execútase con intensidade baixa.
• mp - mezzo piano. Execútase con intensidade moderada.
• mf - mezzo forte. Execútase con intensidade moderadamente forte.
• f - forte. Execútase con intensidade forte.
• ff - fortissimo. Execútase con intensidade moi forte.

Excepcionalmente empréganse outros símbolos derivados dos anteriores:

• ppppppp - quasi sine toccare. A intensidade é tan baixa como lle permita ao músico interpretar o instrumento. En notación coñécese un caso, o Concerto para violonchelo de Ligeti, que comeza con esta dinámica.
• ppppp - molto pianississimo. É moi miúda a intensidade.
• pppp e ppp - pianississimo. O primeiro adóitase chamar molto pianissimo.
• ffff e fff - fortississimo. O segundo adóitase chamar molto fortissimo.
• fffff - molto fortississimo. A intensidade é moi forte, como o seu nome indica.
• fffffff - quasi comme un inferno. Indica interpretar o instrumento ao nivel máis alto posible. En notación particular, só se coñece un caso, que é o da Sinfonía da Sorpresa de Haydn.

Símbolos de variación de volume ou intensidade: crescendo e diminuendo, en forma de sinais de maior (>) e menor (<) para suxerir o aumento ou diminución de volume, respectivamente. Estas deben comezar onde se inicia a alteración e estirarse até a zona onde a alteración se vai cesar. O volume debe permanecer no novo nivel até que unha nova indicación sexa dada. A variación tamén pode ser brusca, con que só unha nova indicación (p, ff etc.) sexa dada.

Os andamentos, que indican a velocidade de execución, son os seguintes:

• Grave - É o andamento máis lento de todos
• Largo - Moi lento, pero non tanto como o Grave
• Larghetto - Un pouco menos lento que o Largo
• Adagio - Moderadamente lento
• Andante - Moderado, nin rápido nin lento
• Andantino - Semellante ao andante, pero un pouco máis acelerado
• Allegretto - Moderadamente rápido
• Allegro - Andamento lizgairo
• Vivace - Un pouco máis acelerado que o Allegro
• Presto - Andamento moi rápido
• Prestissimo - É o andamento máis rápido de todos

Algúns exemplos de combinacións de andamento con expresións:

• Allegro moderato - Moderadamente rápido.
• Presto con fuoco - Extremadamente rápido e con expresión intensa.
• Andante Cantabile - Velocidade moderada e entoando as notas.
• Adagio Melancólico - Lento e melancólico

Notacións de variación de tempo:

• rallentando - Indica que a execución se debe volver gradualmente máis lenta.
• accelerando - Indica que a execución se debe volver cada vez máis rápida.
• A tempo ou Tempo primo - Volve ao andamento orixinal.
• Tempo rubato - Indica que o músico pode executar con pequenas variacións de andamento baixo o seu criterio.

Commons ten máis contidos multimedia sobre:  Notación musical