Literatura teorio

La teorio de literaturo ekzistas plej malfrue ekde la tagoj de la du historie gravaj verkaĵoj "Poetiko" de Aristotelo tra la "Ars Poetiko" de Horacio ĝis la tagoj de Romantikismo, kaj ĝis ĝenerala. Tamen, la plej multaj el la teorioj kiuj antaŭis la 20-a jarcento estis pli normigaj ol priskribaj, kaj traktis pli la demandon de kiel verki kaj ne kia literaturo kaj la mekanismoj funkciigantaj en kaj ekstere de ĝi estas.

La unua duono de la dudeka jarcento alportis sub ĝiajn flugilojn serion de skoloj kiuj traktis la teorion de literaturo en priskriba signifo. Ĉi tiu tendenco komencis ŝanĝiĝi kun la pliiĝo de la poststrukturisma fluo kaj la esplorskoloj kiuj eliris el ĝi. Hodiaŭ, la esprimo literatura teorio estas uzata por kovri diversajn skolojn kaj fenomenojn kun malsama teoria orientiĝo (kaj eĉ deklarita ne-teoria orientiĝo). Estas do malfacile, kaj eble eĉ neeble, marki la limojn de literatura teorio.

Estas kutime atribui la komencojn de la moderna literatura teorio al rusaj formalistoj, kiuj funkciis komence de la 20-a jarcento kaj provis establi sciencan teorion de literaturo. Samtempe kun la formalistoj, Nova kritikismo ekestis en Anglio, kiu ankaŭ provis produkti teorion de literaturo. Kaj la formalistoj kaj la nova kritiko provis karakterizi la literaturon, eĉ nur por limigi sian studkampon. La rusaj formalistoj argumentis ke kio apartigas literaturon estas la mekanismo de malfamiliarigo (kaj en pli postaj stadioj, Roman Jacobson argumentis ke kio apartigas poetikon estas analogaj ŝablonoj kaj rilato aŭ "referenco" al si mem), dum la nova kritiko procedis de la kondiĉo ke kio apartigas literaturon estas semantika kunpremado, multsenchavigo.

Direkte al la mezo de la dudeka jarcento, novaj skoloj de literaturo formiĝis, inkluzive de la Strukturistoj - influa grupo kiu ankaŭ provis priskribi literaturon science. La ĉefa diferenco inter ili kaj la rusaj formalistoj estis ilia provo trovi profundajn strukturojn, kiuj ekzistas en ĉiu markadsistemo, kaj ne nur en literaturaj tekstoj. Strukturismo venis de la teorioj de la svisa lingvisto Ferdinand de Saussure.

De Saussure distingis inter la Lingvo kaj la Prolo. Tio estas, inter la reguloj kiuj produktas la frazojn (sintakso, mensa leksikono) kaj la frazoj mem. La strukturistoj uzis tiujn principojn por priskribi la strukturojn kiuj estigas la literaturaĵojn, same kiel aliajn kulturajn fenomenojn (de popolaj fabeloj ĝis restoraciomenuoj). Multaj argumentas ke la granda kontribuo de strukturismo estas en la evoluo de rakontscienco kaj semiotiko.

Roland Barthes, unu el la fondintoj de strukturismo, poste turnis sin kontraŭ tiu ĉi fluo. Barthes argumentis por diskuto de specifaj tekstoj, prefere ol ĝeneralaj principoj, kaj elstarigis la diferencojn inter la tekstoj (la turnopunkto estis, en esenco, de serĉo de la unuiganto ĝis serĉo de la nurunuigilo de tekstoj). Oni kutimas nomi la skolon kreitan de Roland Barthes poststrukturismo. Tiu ĉi skolo poste evoluis en diversajn skolojn, de la speco de dekonstruado de Jacques Derrida kaj Paul de Man ĝis postkoloniismo, kiu komenciĝis kun Edward Said kaj Michel Foucault.

La plej multaj aliroj de la mez-dudekajarcento estas plejparte rilataj al postmodernismo ("teorio kaj kritiko" sub alia nomo), kaj estas karakterizitaj aŭ per signifa filozofia kaj semiotika emfazo aŭ per forta politika emfazo.

En multaj kazoj la diferencoj inter unu skolo kaj alia estas tiom grandaj, ke estas preskaŭ neeble trovi komunan karakterizaĵon inter ili. Kvankam ĉiuj skoloj okupiĝas pri la studo de literaturo, ili eliras ne nur el malsamaj celoj sed ankaŭ el malsamaj supozoj pri la naturo de la literatura teksto kaj la naturo de la signoj mem. Eĉ skoloj proksimaj unu al la alia en spirito kiel ekzemple rusa strukturismo kaj formalismo diferencas unu de la alia en la maniero kiel ili rilatas al literaturaj tekstoj. Dum formalismo provis trovi la ĉefkarakterizaĵon de literaturo, strukturismo ofte ekzamenis kion literaturaj verkoj havis komune kun aliaj kulturaj fenomenoj. Ekzistas ankaŭ multaj diferencoj inter strukturismo kaj poststrukturismo, malgraŭ kelkaj komunaj fundamentaj supozoj. Strukturismo provis priskribi literaturon en sciencaj terminoj, kaj tiucele ankaŭ varbis la kampojn de matematiko kaj statistiko. Poststrukturismo, aliflanke, iris kontraŭ la struktura provo produkti ĝeneraligojn, argumentante por malsamaj legadeblecoj por la sama teksto mem. Roland Barthes en sia artikolo, "The Death of the Author" (La morto de la verkisto), argumentis ke ni devas "mortigi" la verkiston por ke la leganto povas naskiĝi. Tio estas, ke la leganto devas ignori la ekzistadon de la aŭtoro en aparta historia kunteksto, kiel rolulo, kiu kunigas la kreadon de literaturo, por ke potenciale senfinaj interpretaj eblecoj malfermiĝu antaŭ li.

Ekzistas ankaŭ konsiderindaj diferencoj inter skoloj de la dua duono de la dudeka jarcento. La ĉefa diferenco inter ili, oni povas argumenti, estas la grado de graveco, kiun ili atribuas al la politika flanko de la verkado. Kvankam skoloj kiel ekzemple Dekonstruismo analizas tekstojn ignorante sian politikan flankon (supozante ke ekzistas neniu ĝusta legado de teksto, ĉar la teksto krevas ĉe la kudroj, kaj ĉiu signo en ĝi "resonas" kun antaŭaj signoj al senfineco), tamen postkoloniismo, novmarksismo kaj feminismo "fiksas" la signifon de tekstoj, argumentante ke literaturaj tekstoj ofte produktas diskriminaciajn bildojn de malplimultoj (postkoloniismo, feminismo), aŭ establas dominan politikan hegemonion (novmarksismo).

Kio estas literatura teksto? Kiel oni interpretu la literaturan verkadon? Kio estas la naturo de lingvo? Kio estas la politika valoro de teksto? Ĉi tiuj estas kelkaj el la ĉefaj demandoj pri kiuj malsamaj pensskoloj estas dividitaj en literatura teorio. Respondo al unu demando ofte kondukas al certa speco de respondo al aliaj demandoj. La maniero kiel dekonstruismo vidas la lingvon, ekzemple, igas ĝin identigi literaturajn tekstojn kiel tekstojn kiuj ne estas aŭtonomaj kaj fermitaj, sed konservas intertekstajn rilatojn kun aliaj tekstoj, kiuj ne estas nepre literaturaj verkoj.

• Alter ego
• Harold Bloom
• Kritikismo (filozofio)
• Pierre Lepape
• Literaturscienco
• Rusa formalismo
• Tzvetan Todorov
• Kompara literaturscienco
• Filmscienco

• Peter Barry. Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory. ISBN 0-7190-6268-3.
• Jonathan Culler. (1997) Literary Theory: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-285383-X.
• Terry Eagleton. Literary Theory: An Introduction. ISBN 0-8166-1251-X.
• Terry Eagleton. After Theory. ISBN 0-465-01773-8.
• Jean-Michel Rabaté. The Future of Theory. ISBN 0-631-23013-0.
• The Johns Hopkins Guide to Literary Theory and Criticism. ISBN 0-8018-4560-2.
• Modern Criticism and Theory: A Reader. Eld. David Lodge kaj Nigel Wood. 2nd Ed. ISBN 0-582-31287-6