Londra

Londra
Vopna / bandiera	Posiziun
Datas da basa
Surfatscha	1572 km²; regiun metropolitana: 8382 km²
Abitants (2018)	8 908 081; regiun metropolitana: 14 187 146
Spessezza	5667 ab./km²; regiun metropolitana: 1675 ab./km²
Numer postal	E, EC, N, NW, SE, SW, TW, W, WC
Pagina web	www.london.gov.uk

Londra è la chapitala dal Reginavel Unì e da la part dal pajais Engalterra. La citad sa chatta a la Temsa en il sidost da l’Engalterra sin l’insla Gronda Britannia. Il territori d’administraziun odiern cun en tut 33 districts è sa furmà l’onn 1965 cun la fundaziun da Greater London. Là vivevan il 2018 radund 8,9 milliuns umans, da quai radund 3,3 milliuns en ils 13 districts municipals da Inner London.

Fundada l’onn 50 s.C. dals Romans sco colonia Londinium, è la citad daventada suenter la conquista normana dal 1066 la chapitala dal Reginavel da l’Engalterra e la sedia da la chasa roiala britannica. Gia en il temp medieval è Londra sa sviluppà ad in’impurtanta plazza commerziala en l’Europa. Sut il domini dad Elizabeth I en il 16avel tschientaner è la muntada sco citad da port en la Mar dal Nord anc creschida. Cun il cumenzament da l’industrialisaziun en il 18avel tschientaner è er la populaziun da Londra s’augmentada, uschia che la citad ha surpassà sco ina da las emprimas insumma il cunfin d’in milliun abitants. Fin il 1900 è la populaziun creschida sin 6 milliuns e Londra n’è betg be daventà en il 19avel tschientaner la chapitala da l’imperi mundial britannic, mabain ultra da quai la pli gronda citad dal mund, quai ch’ella è restada fin il 1925.

La citad è sa sviluppada ad in impurtant center da tecnica, industria e commerzi, da politica e da cultura e quinta fin oz tar las metropolas mundialas. Sper New York, Singapur e Hongkong è Londra en pli ina da las pli grondas plazzas da finanzas dal mund.^[1] Sper numerusas universitads, scolas autas, teaters e museums sa chattan a Londra er divers edifizis istorics sco il Palace of Westminster u il Tower of London che tutgan tar il Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO. Cun bundant 19 milliuns è Londra stà l’onn 2016 suenter Bangkok la citad cun la segund auta frequenza da turists da l’exteriur en tut il mund.^[2]

Las coordinatas geograficas dal center da la citad en vischinanza dal Trafalgar Square èn 51° 30′ grads da latituda meridiunala e 0° 8′ grads da longhituda occidentala. La posiziun datiers dal meridian nulla n’è nagina casualitad. Pertge che quel è vegnì fixà tras il Royal Greenwich Observatory e furma il punct da partenza dals grads da longhituda e tras quai da las zonas da temp.

La citad da Londra s’extenda sur ina lunghezza da radund 44,3 kilometers per lung da la Temsa navigabla e sa chatta en media 15 meters sur il nivel da la mar. Londra è sa sviluppà d’ina colonia situada a la riva settentriunala, la City of London odierna. Fin il 1739 è la London Bridge stada la suletta punt sur il flum.

Per quest motiv sa chatta la gronda part da la citad en il nord dal flum. Cun la construcziun d’ulteriuras punts en il 18avel tschientaner e la construcziun da la viafier en il 19avel tschientaner ha la citad cumenzà a s’extender en tuttas direcziuns. La cuntrada è planiva fin levamain ondulada, quai ch’ha pussibilità ina creschientscha quasi illimitada.

Pli baud era la Temsa bundant pli lada e pli pauc profunda che oz. En il fratemp vegn ella cunfinada quasi dapertut tras rempars e la gronda part dals 15 affluents culan sut terra. Il fluss e refluss da la Mar dal Nord sent’ins anc ferm en la citad; quella è perquai periclitada tras inundaziuns e mar burascusa. Sper Woolwich – en l’ost da Greenwich – han in erigì ils onns 1970 il Thames Barrier per minimar quest privel.

La structura geologica da l’Engalterra dal Sidost è segnada da sediments mesozoics ch’han laschà sa furmar ina cuntrada da stresas structurada generusamain. Nagliur tanschan las autezzas fitg ad aut, uschia che l’entira regiun profitescha dals avantatgs climatics dal sidost. Istoricamain ha Londra profità da sia posiziun amez ina regiun d’agricultura. Il sidost en vischinanza dal continent è stà da vegl ennà il center da l’imperi insular. Qua han ils conquistaders ch’èn vegnids nà da la terra franca – Romans, Saxons, Normans – fitgà pe sco emprim. Cun la scuverta da l’America ed il svilup da la navigaziun d’ultramar èn bain las varts exteriuras da l’insla sa sviluppadas dapli pervi da lur posiziun favuraivla; ma er da quel temp ha Londra pudì sa mantegnair sco vegl center cultural e politic ed è restà la porta vers l’insla.

Londra sa divida en 32 districts municipals (London Boroughs) e la City of London.

City of London City of Westminster Kensington and Chelsea Hammersmith and Fulham Wandsworth Lambeth Southwark Tower Hamlets Hackney Islington Camden Brent Ealing Hounslow Richmond upon Thames Kingston upon Thames Merton

Sutton Croydon Bromley Lewisham Greenwich Bexley Havering Barking and Dagenham Redbridge Newham Waltham Forest Haringey Enfield Barnet Harrow Hillingdon

L’Engalterra dal Sidost cun la chapitala Londra furma climaticamain la part da la Gronda Britannia ch’è protegida il meglier cunter las influenzas nà da l’Atlantic. Londra appartegna a la zona climatica temprada. Las stads èn chaudas, ma darar fitg chaudas; ils envierns èn bain frestgs, ma la temperatura croda be darar sut nulla. Il mais il pli chaud è il fanadur cun en media 16,3 °C, il pli fraid il schaner cun en media 3,9 °C. La gronda surfatscha bajegiada retegna la chalur e stgaffescha uschia in microclima. Magari èsi en la citad fin a tschintg grads pli chaud ch’en la cuntrada circumdanta.

La temperatura annuala munta en media a 9,7 °C e las precipitaziuns annualas a 611 millimeters. Ils mais october, november e december crodan las pli bleras precipitaziuns cun en media 57 millimeters ed il pli pauc il favrer cun en media 36 millimeters. Naiv datti be darar, tut il pli intgins centimeters ad onn. Eveniments sco la catastrofa da naiv dal 1978 èn ina raritad. Il 2009 hai dà il pli grond caos da naiv dals ultims onns, cur ch’èn crudads 15 centimeters naiv nova. Nagina raritad furman però inversiuns termicas. Ina da quellas ha manà il 1952 ad ina gronda catastrofa da smog.

L’existenza d’ina colonia preromana dals Celts sin il territori da la City of London n’ha betg sa laschà cumprovar. Probablamain l’onn 47 s.C. han ils Romans fundà la citad Londinium. L’onn 60 u 61 s.C. han ils Icens sut lur regina Boudicca destruì la colonia. Londinium è vegnì reconstruì ed ha destituì a l’entschatta dal segund tschientaner Camulodunum (Colchester) sco chapitala da la Britannia. A partir da 197 s.C. ha Londinium furmà la chapitala da la provinza Britannia Superior, a partir da ca. 300 s.C. da la provinza Maxima Caesariensis. Enturn l’entira citad han ins erigì rempars. Las restanzas da l’amfiteater roman ch’è vegnì a la glisch pir il 1988 en il quartier da finanzas odiern han ins rendì accessiblas a la publicitad il 2002.

L’onn 410 s.C. han ils Romans retratg lur legiuns e la populaziun è stada exposta pli e pli a las expediziuns da sblundregiada dals Germans. Suenter la conquista da l’Engalterra tras ils Angles e Saxons, è Londinium scrudà enfin la fin dal 5avel tschientaner ad ina citad da ruinas nunabitadas.

Ils Anglosaxons han l’emprim guntgì la proxima vischinanza da la citad destruida. Vers la fin dal 7avel tschientaner han els fundà en il vest da quella l’abitadi Lundenwic ch’ha l’emprim appartegnì al Reginavel da Mercia, pli tard al Reginavel d’Essex. Sut Alfred il Grond, il retg da Wessex, han ils Anglosaxons reconquistà l’onn 878 dals Danais la cuntrada a la sbuccada da la Temsa. Ils proxims onns è la regiun puspè vegnida colonisada entaifer ils mirs romans da la citad. La citad ch’è sa furmada da nov purtava il num Lundenburgh.

L’onn 1066 han ils Normans conquistà l’Engalterra e Londra ha substituì Winchester sco chapitala. Il nov regent William I ha confermà ils dretgs spezials da Londra. Richard Cor da Liun ha nominà l’onn 1189 l’emprim Lord Mayor (burgamester), il qual è alura vegnì elegì dapi il 1215 directamain da las corporaziuns da commerziants che daventavan adina pli pussantas. L’onn 1209 è vegnida terminada l’emprima punt erigida or da crappa, la London Bridge, che dueva restar fin il 1750 la suletta punt en il center da la citad odierna. Pliras giadas ha Londra stuì supportar sblundregiadas en rom da sullevaziuns da purs, uschia per exempel il 1381 durant la Peasants’ Revolt ed il 1450 durant la Jack-Cade-Rebellion.

Durant la Guerra da rosas, ch’è ida a fin l’onn 1485 cun la curunaziun da Henry Tudor sco Henry VII, è la citad stada sin la vart dals Yorks. La refurmaziun ha rut la pussanza da la baselgia che possedeva fin là radund la mesadad dal terren; la redistribuziun dals bains ecclesiastics a partir dal 1535 ha manà ad in’èra da fluriziun economica e Londra è avanzà ad ina da las pli impurtantas citads da commerzi.

En il decurs da si’istorgia variada ha Londra stuì vegnir a frida cun baininqual temp da crisa. Suenter che la fundaziun da las emprimas grondas cumpagnias da commerzi e da la Royal Exchange avevan fatg avanzar en il 16avel tschientaner il svilup economic, è la citad vegnida tutgada il 1664/65 da la pesta gronda ch’ha chaschunà bundant 70 000 unfrendas. Ed il settember 1666 ha in grond incendi devastà vastas parts da la citad; radund 13 000 chasas e 89 baselgias èn daventadas l’unfrenda da las flommas.

Suenter l’incendi desastrus han ins reconstruì la citad. Ils plans per ina restructuraziun cumpletta han però fatg naufragi pervi dals auts custs, uschia ch’ins ha pli u main erigì las novas chasas per lung da las veglias vias cun lur blers chantuns. L’architect responsabel per la reconstrucziun è stà Christopher Wren. Da quel temp han bunamain tut ils abitants nobels bandunà definitivamain il vegl center da la citad ed han laschà eriger en il West End che sa chattava en cumplain svilup novas chasas d’abitar represchentativas. Las classas socialas las pli povras da l’autra vart èn vegnidas stgatschadas en l’East End, nua ch’ellas stuevan gudagnar lur da viver en il port en plaina expansiun. La fin dal 17avel tschientaner è Londra avanzà al pli impurtant center da finanzas dal mund.

En il decurs dal 18avel tschientaner è la citad creschida sur ils cunfins istorics or. Novas punts sur la Temsa han purschì la pussaivladad d’extender quella vers sid. L’onn 1780 han gì lieu a Londra ils Gordon Riots, cur che protestants fanatics èn sa defendids cunter l’egualitad dals dretgs per ils catolics.

En il decurs dal 19avel tschientaner è il dumber d’abitants s’augmentà fermamain. La construcziun da numerusas viafiers d’aglomeraziun e da metros ha pussibilità d’extender svelt il territori surbajegià. Durant l’epoca victoriana ha Londra cuntanschì gronda muntada sco chapitala da l’imperi mundial britannic. L’onn 1851 era Londra tenor dumbraziun dal pievel cun 2 651 939 abitants la pli gronda citad da l’Europa ed il center dal mund industrialisà. Qua ha gì lieu il medem onn cun la Great Exhibition l’emprima exposiziun mundiala.

L’aglomeraziun che creschiva en gronds pass era sparpagliada en numerus circuls da dretgira e plaivs. Sco emprim consorzi han ins fundà l’onn 1829 la Metropolitan Police, l’onn 1855 è suandà il Metropolitan Board of Works sin il sectur dals fatgs da construcziun. Il sistem d’aua persa da Londra, erigì sut l’egida da Joseph Bazalgette, vala sco pli grond project da construcziun da l’entir 19avel tschientaner. L’onn 1889 han ins stgaffì cun la County of London per l’emprima giada ina regiun d’administraziun unitara per l’entira zona d’aglomeraziun.

L’emprima mesadad dal 20avel tschientaner è stada segnada da l’extensiun dal territori surbajegià en dimensiuns sco anc mai. Ils novs lieus suburbans sa chattavan quasi tuts ordaifer la County of London: en l’entir Middlesex, en il vest dad Essex, en il nord da Surrey, en il nordvest da Kent ed en il sid da Hertfordshire. Durant la Segunda Guerra mundiala, surtut ils onns 1940/41, hai dà a Londra numerusas attatgas or da l’aria da vart dal Reich tudestg (las qualas èn vegnidas enconuschentas en l’istorgia da la citad sut il num ‹The Blitz›). A grondas destrucziuns han quellas surtut manà en las zonas industrialas situadas en l’ost da la citad. Ina segund’unda d’attatgas è suandada il 1944/45 en rom da l’interpresa Capricorn sco er cun rachetas dal tip V1 e V2. Bunamain 30 000 abitants han pers la vita, tschientmillis èn daventads senza tetg.

Suenter la fin da la guerra è il dumber d’abitants da Londra sa reducì considerablamain, damai che bleras persunas èn idas a star en novas citads satellit. L’onn 1965 han ins stgaffì la regiun administrativa Greater London, la quala cumpigliava er ils quartiers suburbans ch’eran sa furmads en il decurs dal 20avel tschientaner. A medem temp ha Londra pers sia rolla sco impurtant port; ils implants en ils Docklands èn ids en decadenza.

L’onn 1981 ha inizià in program da svilup urban cumplessiv, dieschmillis plazs da lavur dal sectur da servetschs èn vegnids transferids da la City of London sin l’Isle of Dogs u stgaffids da nov. En la Canary Wharf han ins erigì in vast cumplex da chasas autas. Suenter il punct il pli bass dals onns 1980 è il dumber d’abitants puspè creschì. Ils proxims onns ha Londra pudì consolidar sia posiziun sco ina da las pli impurtantas citads per l’industria da finanzas globalas.^[3]

L’onn 2011 è la populaziun creschida sin bundant 8 milliuns, quai che munta in nov maximum. L’onn 2012 han gì lieu a Londra ils gieus olimpics da stad.

Gia l’onn 140 s.C. vivevan a Londra 30 000 umans, enturn il 1300 eran quai 100 000 e l’onn 1801 ha il dumber d’abitants da la citad surpassà il cunfin dad in milliun. Tranter il 1825 ed il 1925 era Londra la citad cun la pli gronda populaziun en tut il mund, alura è ella vegnida surpassada da New York. Tar la dumbraziun dal pievel dal 2001 han ins registrà 7 172 091 abitants, il 2011 8 173 900. Pervi da la creschientscha cuntinuanta vegn prognostitgà ch’il dumber d’abitants pudess crescher fin l’onn 2040 sin bundant 10 milliuns.

Londra è da vegl ennà ina metropola ch’attira differentas naziunalitads, culturas e religiuns. Entant ch’arrivavan a l’entschatta dal 20avel tschientaner surtut Irlandais, Polonais, Talians e gidieus da l’Europa da l’Ost, èn immigrads dapi la mesadad dal 20avel tschientaner en emprima lingia umans da las anteriuras colonias britannicas, sco per exempel da l’India, dal Pakistan, da Bangladesch u da la Nigeria.

Tar la dumbraziun dal pievel dal 2011 eran 6,6 % da la populaziun residenta naschids sin il Subcontinent Indic, 4,9 % en ulteriuras parts da l’Asia. 7 % dals abitants derivavan da l’Africa e 4,2 % da la Caribica. Tut en tut eran 37 % naschids ordaifer il Reginavel Unì.

L’aglomeraziun da Londra s’extenda sur il territori da la citad da Greater London or e cumpiglia radund 9 milliuns abitants (situaziun dal 2010). Quai è dapli che la Scozia e la Valisia ensemen. Londra furma uschia ina da las pli grondas aglomeraziuns da l’Europa.^[4]

Il cuntrast d’antruras areguard la situaziun d’abitar e da viver tranter la populaziun da naziunalitad britannica cun autas entradas en il Westend e d’immigrants cun bassas entradas en l’East End vegn surpostà actualmain tras tendenzas da svilup cuntrarias.

Ils pretschs d’immobiglias èn en general sa dublegiads en la Gronda Britannia tranter il 2000 ed il 2011; a Londra sez vegn anc vitiers ch’ina immobiglia è en media dubel uschè chara sco en las ulteriuras parts dal pajais. Il 2015 ha il dumber d’abitaziuns dadas en locaziun surpassà per l’emprima giada en l’istorgia moderna da la citad il dumber d’abitaziuns da proprietad. Sco motiv vegn surtut inditgà il dumber da la populaziun che crescha fitg svelt.^[5]

Tenor la dumbraziun dal pievel dal 2011 vivevan en la citad 48,5 % cristians, 12,4 % muslims, 5 % hindus, 1,8 % gidieus, 1,5 % sikhs, 1 % budists e 0,6 % aderents d’autras crettas. 20,7 % n’appartegnan a nagina religiun ed 8,6 % da la populaziun n’han fatg nagin’indicaziun.

La maioritad dals cristians tutga tar la baselgia anglicana da l’Engalterra. La baselgia principala e la sedia da l’uvestg da la diocesa da Londra è la St Paul’s Cathedral. La baselgia da la chasa roiala è Westminster Abbey. La baselgia principala catolica da la Valisia e da l’Engalterra e sedia da l’archuvestg da Westminister è la Westminster Cathedral. Suenter che la chasa roiala englaisa ha gì surpiglià la cretta protestanta (baselgia anglicana) n’hai dà plirs tschientaners naginas baselgias catolicas a Londra. Pir en il decurs dal 19avel tschientaner èn puspè s’etablidas cuminanzas catolicas. Ulteriuras cuminanzas religiusas cristianas èn l’United Reformed Church, l’armada dal salit, ils quechers e la baselgia ortodoxa.

La citad furma il center da l’islam en la Gronda Britannia. Radund 38 % dals 2,7 milliuns muslims brits vivan tenor la dumbraziun dal 2011 a Londra. La pli gronda moschea da la citad è la Bait ul-Futuh. Dals var 817 000 hindus britannics viveva il 2011 radund la mesadad a Londra. Il Neasden Temple a Londra ed il Shri Venkateswara (Balaji) Temple a Tividale (West Midlands, Engalterra Centrala) èn ils pli gronds tempels hinduistics ordaifer l’India. Dals 267 000 gidieus britannics vivevan il 2001 var 56 % en la chapitala.^[6]

L’onn 1965 han ins stgaffì la regiun administrativa Greater London, in’uniun da la veglia County of London cun Middlesex e parts dals contadis Essex, Hertfordshire, Kent e Surrey. Greater London è sutdividì en 32 London Boroughs e la City of London. Ils Boroughs èn responsabels per l’administraziun autonoma locala e per il manaschi da la gronda part da las instituziuns publicas sin lur territori. La City of London vegn per motivs istorics administrada da la City of London Corporation.

La Greater London Authority (GLA) coordinescha la collavuraziun tranter ils singuls Boroughs, è responsabla per la planisaziun strategica e maina instituziuns publicas ch’èn preschentas en l’entira citad; tar quellas tutgan la London Fire Brigade, la polizia ed il traffic public. La GLA consista dal Mayor of London (president da la citad) e da la London Assembly (parlament municipal cun 25 sezs) ch’han omadus lur sedia en la City Hall. Il Lord Mayor of London, il burgamester da la City of London, ademplescha be funcziuns ceremonialas.

Ulteriuras autoritads administrativas èn stads la Metropolitan Board of Works (1855–1889), il London County Council (1889–1965) ed il Greater London Council (1965–1986). Quest ultim ha la primministra Margaret Thatcher schlià suenter dispitas tranter la regenza ed il parsura dal GLC da lez temp. 14 onns a la lunga n’ha Londra gì nagin’administraziun surordinada; la gronda part da las incumbensas eran vegnidas delegadas als Boroughs, intginas exequidas directamain da la regenza centrala. Questa mesira ha manà a gronds problems da coordinaziun. Er suenter ch’è vegnida installada il 2000 la GLA disponan ils Boroughs d’ina pli gronda autonomia che dal temp da la GLC.

Il Metropolitan Police Service è l’autoritad da polizia dals 32 London Boroughs. La City of London dispona d’ina atgna autoritad da polizia, la City of London Police.

La citad da Londra porscha ina vasta paletta d’occurrenzas culturalas. En il West End sa chatta ina buna dunsaina da teaters. Preschentà vegn qua tut da la classica fin la moderna. Tranter auter han er gì là lur primaudiziun divers musicals dad Andrew Lloyd Webber (‹Cats›, ‹The Phantom of the Opera›) ed – en il Theatre Royal Drury Lane – producziuns sco ‹42nd Street›, ‹Miss Saigon› e ‹My Fair Lady›. Dal reminent: En il Her Majesty’s Theatre, situà al Haymarket, vegn il musical ‹The Phantom of the Opera› preschentà dapi ils 9 d’october 1986 mintga di, e quai fin oz.

Il Royal National Theatre da la National Theatre Company a South Bank ed il Barbican Centre da la Royal Shakespeare Company tutgan tar ils blers centers dal teater professiunal. Ina tribuna professiunala cun ina lunga tradiziun furma tranter auter il Royal Court Theatre.

Il Royal Opera House a Covent Garden è la pli impurtanta opera da la Gronda Britannia. Igl è quai il dachasa da la Royal Opera e dal Royal Ballet.

Ulteriurs teaters populars èn il London Palladium, enconuschent tranter auter pervi da Sunday Night at the London Palladium che vegniva emess pli baud live a la televisiun. Ubain il St Martin’s Theatre en il West End, nua che vegn dà dapi il 1974 il toc ‹The Mousetrap› dad Agatha Christie; quest toc da teater era vegnì preschentà avant 21 onns (dapi il 1952) en l’Ambassador Theatre avant ch’el ha midà senza interrupziun en ses lieu odiern – ‹ The Mousetrap› furma uschia il toc da teater ch’è vegnì preschentà il pli ditg senza interrupziun en tut il mund.

Il Globe Theatre a la riva meridiunala da la Temsa è ina reconstrucziun dal teater al liber ch’era vegnì concepì l’onn 1599 e per il qual William Shakespeare aveva scrit numerus da ses famus dramas.

Il London Dungeon n’è nagin teater en il senn classic. En quests tschalers sutterrans, concepids sco stanzas da sgarschur, preschentan acturs als visitaders enconuschents eveniments or da l’istorgia da la citad sco la muria gronda, il grond brischament, Jack the Ripper e Sweeney Todd.

A Londra existan en tut tschintg orchesters sinfonics professiunals, numnadamain il London Symphony Orchestra, il London Philharmonic Orchestra, il Royal Philharmonic Orchestra, il Philharmonia Orchestra ed il BBC Symphony Orchestra. Punct culminant è mintg’onn la Last Night of the Proms or da la Royal Albert Hall che la BBC emetta en tut il mund.

Enconuschentas salas da concert èn la Wigmore Hall, la Barbican Hall, la Royal Festival Hall e la Saint John’s Church en il Westminster. Al Trafalgar Square sa chatta la baselgia St Martin-in-the-Fields che vegn medemamain savens duvrada per concerts, saja quai da chors-baselgia, d’orchester u da jazz.

En la City of Westminster sa chattan ils Abbey Road Studios. L’edifizi en la via da medem num ha EMI cumprà il 1929, ils studios èn vegnids averts il 1931. A chaschun da la ceremonia d’avertura ha Sir Edward Elgar dirigì en il studio 1 il London Symphony Orchestra e fatg la famusa registraziun istorica da ‹Land of Hope and Glory›. Sper ils Beatles (cf. lur album ‹Abbey Road› dal 1969) han per exempel Pink Floyd registrà qua durant ils onns 1970 lur albums (t.a. ‹The Dark Side of the Moon›). Dapi ils onns 1980 vegn il studio 1 er duvrà sco studio da registraziun per musica da film orchestrala. Cumenzà ha quai cun la registraziun da la musica da John Williams tar il film ‹Raiders of the Lost Ark›; ed er la musica da ‹The Lord of the Rings› e dals films da ‹Harry Potter› è vegnida registrada qua.

L’arena O₂, numnada pli baud Millennium Dome, furma in cumplex da divertiment cun in’enconuschenta halla da concert, tranter auter han famus artists da rock e pop dà qua concert sco Britney Spears, Justin Timberlake u ils Spice Girls.

Tar ils pli gronds e pli enconuschents museums en tut il mund tutga il British Museum a Bloomsbury. Quel cumpiglia bundant sis milliuns objects d’exposiziun. Famus è er il Reading Room, ina sala da lectura radunda, en la quala gia Karl Marx e Mahatma Gandhi han studegià. Il Queen Elizabeth II Great Court, erigì sin l’onn 2000 (‹millennium›) tenor plans da l’architect Norman Foster, è la pli gronda curt interna cuverta cun tetg da l’Europa.

Il Victoria and Albert Museum a South Kensington dat suttetg ad ina collecziun da stgazis d’art da tut il mund, tranter auter sculpturas, vestgadira e costums, vaschs da porcellana e da vaider custaivels, mobiglias ed instruments da musica. En vischinanza sa chattan il museum da la scienza (Science Museum) ed il museum da l’istorgia natirala (Natural History Museum).

Il Science Museum preschenta sin tschintg auzadas objects dals champs astronomia, meteorologia, biochemia, electronica, navigaziun, aviatica e fotografia. Tar ils classichers tranter ils objects d’exposiziun tutgan telescops da Galileo Galilei ed in microscop da George Adams, l’emprima locomotiva a vapur Puffing Billy, l’emprim telefon dad Alexander Graham Bell, in Rolls-Royce da l’onn 1909, in apparat da sgular dad Otto Lilienthal e la capsla da commando da la nav spaziala Apollo 10.

Il Natural History Museum cumpiglia var 40 milliuns differents objects or da la flora e fauna, tranter quels divers skelets da dinosaurs, fossils (t.a. in Archaeopteryx), in skelet da 30 meters d’ina balena blaua u il model da l’utschè dodo ch’è mort ora vers il 1690.

La National Gallery al Trafalgar Square posseda ina ritga collecziun da maletgs che tanscha dals emprims origins en l’Italia fin ad ovras da Cézanne e Seurat. Daspera sa chatta la National Portrait Gallery, en la quala èn exponids bundant 9000 purtrets. L’onn 1897 ha la Tate Gallery, situada a la riva tranter Chelsea e Westminster, avert sias portas. Quella cumpiglia la pli gronda collecziun da maletgs britannics dal 16avel tschientaner fin il temp modern. Visavi la St Paul’s Cathedral han ins avert l’onn 2000 la Tate Modern, ina filiala da la Tate Gallery. Art modern mussa la Saatchi Gallery ch’è situada en vischinanza dal Sloane Square; quella è vegnida averta l’onn 1985 da Charles Saatchi.

L’Imperial War Museum è in dals pli impurtants museums da guerra dal mund. Quel mussa en emprima lingia exponats or da las duas guerras mundialas, sco chanuns e vehichels. Ina da quatter etaschas s’occupa detagliadamain dal Terz Reich. Partiziuns pli pitschnas tractan intginas ulteriuras guerras dal 20avel tschientaner sco per exempel la Guerra dal Vietnam u la Guerra dal Falkland. Ultra da quai datti exposiziuns temporaras.

Il cabinet da figuras da tschaira Madame Tussauds è ina da las grondas attracziuns da la chapitala. Exponidas vegnan figuras da tschaira da persunas istoricas e da prominents contemporans (sportists, stars da film e.a.). Survegnir ina plazza en l’exposiziun da Madame Tussauds tutga tar las pli grondas onurs pussaivlas insumma. Fundatura dal museum ch’ha avert sias portas l’onn 1835 è stada Marie Tussaud (1761–1850).

Directamain en la City è situà il Museum of London che sa deditgescha al svilup da la citad da ses origins fin oz. Ulteriurs enconuschents museums ed exposiziuns èn ils Cabinet War Rooms (inclus il museum da Churchill), il London Transport Museum, Somerset House ed il Sherlock Holmes Museum en la 221B Baker Street.

Il Trafalgar Square è ina gronda plazza en il center da la citad che vala per blers sco center per propi da quella. Igl è quai la pli gronda plazza da Londra e dapi il temp medieval in lieu d’inscunter central. Amez la plazza sa chatta il monument che Londra ha tschentà sco engraziament per la victoria d’admiral Nelson cunter ils Franzos en la Battaglia da Trafalgar (1805). La pitga da Nelson (Nelson Column) dal 1842 cun la statua da l’admiral sisum ha in’autezza da 55 meters, quai che correspunda a l’autezza da la nav admirala da Nelson, la HMS Victory, da la carena fin il piz da l’arber.

Radund dus terzs dal tschancun tranter Trafalgar Square e Parliament Square sa numnan Whitehall, il terz restant Parliament Street. Il Cenotaf, il pli impurtant monument da guerra da la Gronda Britannia, sa chatta entamez la via e furma il lieu da las festas commemorativas annualas a chaschun dal Remembrance Day. La part centrala da la via vegn flancada d’edifizis militars, tranter quels il ministeri da defensiun britannic (Ministry of Defence) ed ils anteriurs quartiers generals da la British Army (oz Horse Guards) e da la marina (Royal Navy u Admiralty).

La Downing Street è la famusa via en il center da la citad, nua che sa chattan dapi bundant 200 onns la sedia uffiziala ed il lieu da domicil da dus dals trais pli impurtants commembers da la regenza britannica, numnadamain dal primminister dal Reginavel Unì e dal chancelier dal tresor. Il pli famus numer da chasa a la Downing Street è la nr. 10. Qua sa chatta la sedia ed il domicil uffizial dal primminister. La Downing Street è ina via laterala da la Whitehall, be paucs pass davent da l’edifizi dal parlament, e maina en direcziun dal Buckingham Palace.

La via Piccadilly tutga medemamain tar las pli enconuschentas vias dal center da la citad. Quella s’extenda dal Piccadilly Circus en il nordost fin al Hyde Park Corner en il sidvest. Attracziuns èn qua surtut il negozi spezialisà sin mangiativas Fortnum & Mason da l’onn 1707, il hotel Ritz cun si’architectura neoclassicistica dal 1906 e la Royal Academy of Arts da l’onn 1868 en il Burlington House. Il Piccadilly Circus è surtut famus pervi da sia funtauna d’Eros e la gronda paraid da reclama luminusa vi d’ina chasa da chantun. La plazza è vegnida erigida il 1819 per cumbinar la Regent Street cun la via da negozis Piccadilly. Pervi da sia posiziun centrala amez il West End, sia vischinanza tar impurtantas purschidas da cumpra e da divertiment sco er tar las pli impurtantas vias da traffic che sa cruschan qua, è quella in lieu d’inscunter fitg frequentà.

Tower Bridge

La Tower Bridge è ina punt da traffic sur la Temsa. Ella collià la City of London en il nord cun la part da la citad Southwark en il sid. I sa tracta d’ina punt plegabla erigida en il stil neogotic e da la punt da la Temsa la pli orientala. A la riva settentriunala sa chattan il Tower of London (dal qual deriva il num da la punt) ed ils St Katharine Docks, a la riva meridiunala è situada la City Hall.

La Tower Bridge ha ina lunghezza da 244 meters, l’autezza da las duas turs da la punt munta a 65 meters. Las duas mesadads da la via pon vegnir auzadas fin in angul da 83 grads per pussibilitar a navs pli grondas il passadi. La punt è vegnida terminada l’onn 1894.

Tower of London

A la riva settentriunala da la Temsa sa chatta il Tower da Londra, in cumplex ch’è vegnì erigì en il temp medieval. Quel sa cumpona da plirs edifizis fortifitgads situads per lung dal flum e serviva sco fortezza, chombra d’armas, palaz roial e praschun, surtut per praschuniers da la classa superiura. Ultra da quai sa chattavan là la munaidaria, l’archiv statal, l’arsenal d’armas e l’observatori.

1078 ha Guglielm il Conquistader ordinà d’eriger qua il White Tower. Quel dueva proteger ils Normans dals abitants da la City of London, ma er Londra en general. Ils proxims tschientaners han ins extendì cuntinuadamain la fortezza. Quella vegn circumdada d’in foss d’aua profund. In rempar exteriur protegia ils edifizis situads en la part interna. Entamez l’areal sa chatta la tur alva imposanta. Da lunsch para quella d’esser quadratica, ma trais dals chantuns na furman nagin angul dretg e tuttas quatter varts èn da differenta lunghezza.

Fin James I han tut ils retgs e reginas englais vivì intgin temp en il Tower. Igl era usità ch’il monarc durmiva qua la notg avant sia curunaziun e ch’el chavaltgava alura en in til festiv tras la citad fin a Westminster. Oz vegnan conservads en il Tower ils juvels da la curuna, ultra da quai ina ritga collecziun d’armas. Dapi il 1988 tutga il cumplex tar il Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO.

Palace of Westminster

La pli enconuschenta tur a Londra furma cun 98 meters l’Elizabeth Tower, en il qual sa chatta il Big Ben, cun 13 tonnas il pli grev dals tschintg zains che sunan l’enconuschenta battida da Westminister. Savens vegn er la tur sezza numnada a moda simplifitganta ‹Big Ben›. Il clutger fa part dal Palace of Westminster, in edifizi monumental erigì en il stil neogotic, en il qual sa raduna il parlament britannic che sa cumpona dal House of Commons e dal House of Lords. Il palaz sa chatta en la City of Westminster al Parliament Square, en proxima vischinanza da la Whitehall. Dapi il 1987 appartegna quel al Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO.

La pli veglia part dal palaz è la Westminster Hall da l’onn 1097. Oriundamain serviva quella sco residenza dals retgs englais, ma dapi il 1529 n’ha nagin monarc pli vivì qua. Da l’edifizi oriund è be sa mantegnì pauc, damai che quel è vegnì destruì quasi dal tuttafatg entras in grond incendi l’onn 1834. L’architect responsabel per la reconstrucziun è stà Charles Barry.

Ils pli impurtants edifizis dal palaz èn las salas da cussegl dal House of Commons e dal House of Lords. Daspera datti radund 1100 ulteriuras stanzas, tranter quellas stanzas da sesida, bibliotecas, lobbys, salas da mangiar, bars e hallas da sport.

St James’s Palace

Il St James’s Palace sa chatta en la City of Westminster. L’edifizi è stà fin l’onn 1837 la residenza uffiziala dal monarc britannic a Londra. Ozendi vegnan accreditads qua ils ambassadurs britannics. Er la proclamaziun d’in nov monarc ha lieu qua. L’edifizi è vegnì erigì tranter il 1532 ed il 1540 per incumbensa da Henry VIII.

Oz vivan qua il Prince of Wales ed auters parents da la regina. L’anteriura sedia da la mamma da la regina, Clarence House, sa chatta entaifer ils mirs dal palaz. Il palaz vegn be spartì tras il St James’s Park dal Buckingham Palace. In interessant spectacul è la midada da la guardia al palaz. Ils mais avrigl fin fanadur ha quella lieu mintga di, uschiglio mintga dus dis.

Buckingham Palace

Il Buckingham Palace en la part da la citad City of Westminster è la residenza uffiziala dal monarc britannic a Londra. Sper sia funcziun sco abitaziun dal retg Charles III serva quel er al stadi per occurrenzas uffizialas. Uschia vegnan per exempel retschavids qua ils schefs da stadi da l’exteriur tar lur visita en la Gronda Britannia. Daspera è il chastè in impurtant magnet per turists.

L’equipament interiur oriund era segnà da pictura ch’imitava marmel (‹scagliola›) en colurs traglischantas sco er da lapislazuli da colur blaua e rosa. Sut retg Eduard VII è il palaz vegnì concepì da nov en il stil da la belle époque, sa basond sin in concept da colurs che cumbinescha tuns crema cun aur. Bleras da las stanzas d’accoglientscha pli pitschnas èn tegnidas en il stil architectonic regency chinais. Quellas èn vegnidas equipadas cun mobiglias e decoraziuns ch’ins ha manà natiers suenter la mort da Georg IV or dal Royal Pavilion a Brighton sco er or dal Carlton House.

Hampton Court Palace

Hampton Court Palace è in chastè situà en la part da la citad Richmond upon Thames, gist sper il Bushy Park. L’edifizi ed il parc èn vegnids midads ed extendids cuntinuadamain sut ils differents abitants, uschia ch’èn mantegnids oz elements architectonics dal stil dals Tudors e dal baroc englais. Il chastè è stà il lieu da domicil da numerus retgs e reginas da la Gronda Britannia.

Dapi il temp da regenza da Georg III han ils monarcs britannics abità en auters chastels a Londra e regina Victoria ha avert il 1838 il palaz per la publicitad. Singulas parts dal palaz han ins affittà a veterans meritaivels. Il 1986 è rut ora en ina da questas abitaziuns in fieu ch’ha destruì parzialmain il palaz. Las lavurs da reconstrucziun han durà fin il 1995.

Kensington Palace

Il Kensington Palace sa chatta en la part da la citad Kensington and Chelsea. Il chastè furmava pli baud ina residenza da champagna privata ed è vegnì extendì l’onn 1689 sut Mary II e William III (architect: Sir Christopher Wren), per betg stuair supportar d’enviern l’umiditad da la Whitehall. Ils proxims 70 onns è il palaz daventà adina pli impurtant per l’auta societad e la vita politica dal pajais.

Dal temp da vita da George I e George II è il cumplex vegnì renovà a moda luxuriusa e munì cun ina collecziun da maletgs e da mobiglias pumpusa. Enconuschentas èn surtut las ritgas decoraziuns da palantschieu sura da William Kent. Suenter che George II è mort nunspetgadamain l’onn 1760, ha l’edifizi pers adina dapli muntada. Fin oz n’ha mai pli vivì in monarc regent lien. En parts dal palaz vivan percunter commembers da la famiglia roiala.

Sgrattatschiels

Dapi l’onn 2000 enconuscha Londra in veritabel boom da sgrattatschiels, quai che sa mussa tranter auter en il The Shard cun 310 meters, en il Pinnacle cun 288 meters ed en radund trenta ulteriurs sgrattatschiels d’ina autezza da bundant 150 meters. The Shard è stà l’onn 2012 per in temp il pli aut edifizi da l’Europa.

En l’ost dal center da la citad sa chattan dad omaduas varts da la Temsa ils Docklands, tar ils quals tutga er il quartier Canary Wharf cun il sgrattatschiel One Canada Square. Cun in’autezza da 236 meters e 50 auzadas è quel suenter The Shard il segund aut edifizi abità en la Gronda Britannia. (La tur da televisiun Emley Moor, il pli aut edifizi liber da l’entir pajais sa chatta sper Huddersfield e mesira 330 meters). L’edifizi vegn flancà da dus ulteriurs sgrattatschiels ch’èn vegnids erigids diesch onns pli tard e ch’han omadus in’autezza da 200 meters: HSBC Tower (8 Canada Square) e Citigroup Centre (25 Canada Square). Ulteriurs sgrattatschiels sa chattan en il center da Londra, tranter quels Tower 42 e 30 St Mary Axe.

London Eye

A la riva meridiunala da la Temsa, datiers da la Westminster Bridge, è situada la roda panoramica London Eye. Quella è vegnida averta l’onn 2000, ha in’autezza da bundant 135 meters ed è stada fin il 2006 la pli auta roda panoramica dal mund.

Il London Eye dispona da 32 capslas fatgas quasi dal tuttafatg da vaider, en las qualas han plaz mintgamai fin 25 persunas. La roda sa mova cun ina sveltezza da 0,26 m/s e dovra per in gir 30 minutas. È la visibilitad optimala, pon ins vesair davent da la roda fin en ina distanza da 40 kilometers, tranter auter fin al chastè Windsor situà in pau ordaifer la citad.

Battersea Power Station

Tar la Battersea Power Station sa tracti d’ina anteriura ovra d’energia da charvun en la part da la citad Wandsworth, la quala è stada en funcziun ils onns 1933 fin 1983. L’edifizi marcant cun quatter chamins sa chatta a la riva meridiunala en vischinanza da la Grosvenor Bridge.

La Battersea Power Station è perpetnisada sin ils albums da musica da diversas bands da rock e pop britannicas. Il pli enconuschent è il cover da l’album ‹Animals› da Pink Floyd (1977) che mussa l’implant electric cun in grond portg da plastic che sgola tranter ils chamins. Ulteriurs exempels èn l’album ‹Quadrophenia› da The Who (1973), ‹Adventures Beyond The Ultraworld› da The Orb u ‹Power Ballads› da London Electricity.

Thames Barrier

La Thames Barrier sin la Temsa è il pli grond rempar cunter inundaziuns movibel dal mund. La planisaziun ha cumenzà suenter la mar burascusa dal 1953 ch’aveva chaschunà la mort da 307 persunas. La construcziun sco tala è vegnida realisada a partir dal 1974 ed inaugurada il 1984 tras regina Elizabeth II.

L’ovra da bloccada consista da diesch portas moviblas. Per betg impedir la navigaziun, èn las portas sfundradas sin il fund da la Temsa cur ch’ellas na vegnan betg duvradas. Navs cun ina sfunsada da fin a 16 meters pon alura passar senza problems l’ovra da bloccada. Smanatscha ina mar burascusa, sa laschan las portas serrar entaifer 15 minutas. Las quatter portas centralas, tras las qualas sa splega la navigaziun, han mintgina ina ladezza da 60 meters, in’autezza da 10,5 meters e paisan mintgina 1500 tonnas. L’entira construcziun ha ina lunghezza da 523 meters.

Millennium Bridge

La Millennium Bridge cun si’architectura futuristica porscha dapi l’onn 2000 ina colliaziun directa tranter la St Paul’s Cathedral e la Tate Gallery of Modern Art.

St Margaret’s Church

La St Margaret’s Church è ina baselgia anglicana che sa chatta al Parliament Square gist sper la Westminster Abbey e visavi il Palace of Westminster. I sa tracta da la baselgia parochiala dal parlament britannic.

Remartgablas èn surtut las fanestras orientalas cun pictura sin vaider flama da l’onn 1509, fatga en regurdientscha dal spusalizi dad Arthur Tudor, il frar vegl da Henry VIII, cun Catarina d’Aragon. Autras picturas sin vaider regordan a William Caxton, l’emprim stampadur englais, Sir Walter Raleigh ch’è vegnì sepulì qua il 1618, ed al poet John Milton, in commember da la cuminanza parochiala. Tar las persunas ch’èn sepulidas qua tutga er il gravader d’arom boemais Wenzel Hollar. Numerusas persunalitads èn vegnidas ensinadas en questa baselgia, tranter quellas Samuel Pepys e sia dunna sco er Winston Churchill e Clementine Hozier. Dapi il 1987 tutga la baselgia tar il Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO.

Westminster Abbey

Medemamain dapi il 1987 tutga la Westminster Abbey tar il Patrimoni cultural mundial. Qua vegnan curunads e sepulids tradiziunalmain ils retgs da l’Engalterra. Questa baselgia da chapitel tutga tar la baselgia da l’Engalterra, n’appartegna però pervi da sia funcziun speziala a nagina diocesa, mabain furma in’atgna baselgia (royal peculia) da la monarchia britannica.

L’entrada principala sa chatta da vart occidentala. Il portal vegn enramà da represchentaziuns da las quatter virtits cristianas vardad, giustia, misericordia e pasch sco er da martirs dal 20avel tschientaner. En la nav centrala sa chatta la fossa dal schuldà nunenconuschent. En terra dals champs da battaglia beltgs ruaussa là in schuldà nunenconuschent da l’Emprima Guerra mundiala «entamez ils retgs, perquai ch’el ha servì a ses Dieu ed a sia patria», sco che sa cloma l’inscripziun sin marmel nair. Dals crudads dad omaduas guerras mundialas vegn er regurdà en la chaplutta da St Georg.

En la nav traversala sanestra (settentriunala) èn sepulids divers enconuschents politichers britannics sco William Pitt, Palmerston, Benjamin Disraeli e William Gladstone. Nà da la vart settentriunala da la nav traversala arriv’ins davos l’altar grond en la Chapella dad Eduard il Confessur. Entamez sa chatta la fossa dal retg ch’è mort l’onn 1066.

Davosvart è situada la sutga da curunaziun, en la quala sa chattava fin il 1996 il crap da Scone. Sin quel èn vegnids curunads tschientaners a la lunga ils retgs da la Scozia, fin che Edward I ha prendì davent quel l’onn 1297. Da Nadal 1950 è il crap vegnì engulà e pir puspè vegnì a la glisch suenter lungas retschertgas. L’onn 1996 è el vegnì returnà uffizialmain a la Scozia e sa chatta dapi lura en il chastè dad Edinburgh. Il crap vala sco simbol per l’unitad dals reginavels da l’Engalterra e da la Scozia.

En questa chapella sa chattan ultra da quai las fossas da Henry III, Edward I, Edward III, Richard II e Henry V.

Westminster Cathedral

La Westminster Cathedral furma la baselgia catolica principala da la Valisa e da l’Engalterra. Ella è medemamain situada en la City of Westminster. Cumenzà a collectar per l’erecziun da la baselgia aveva l’archuvestg Nicholas Wiseman (1802–1865) – l’emprim cardinal ed archuvestg catolic-roman en l’Engalterra dapi la refurmaziun. La finala han las lavurs da construcziun pir pudì cumenzar l’onn 1895; l’avertura da la catedrala ha gì lieu l’onn 1903.

Architectonicamain èn ins sa decidì per il stil bizantin. Da dadora dat l’edifizi en egl tras sia fatschada da quadrels custaivla, l’auta cupla e betg il davos pervi dal clutger liber, quai ch’è dal tuttafatg atipic per quests grads da latituda. A l’intern fa la baselgia surstar tras l’effect spazial surprendent e surtut tras ils mosaics vi dals palantschieus sura e las paraids, ils quals vegnan cumplettads cuntinuadamain. En la Holy Souls Chapel en la nav laterala èn vegnidas elavuradas dapli che 100 differentas sorts da marmel.

St Paul’s Cathedral

En la City of London, radund 300 meters en il nord da la Temsa, sa chatta la St Paul’s Cathedral, la baselgia principala da la baselgia anglicana a Londra. La baselgia è vegnida concepida da Christopher Wren (1632–1723). Las lavurs d’entagl da las sutgas da chor derivan da Grinling Gibbons, il trapart da fier battì ha fatg Jean Tijou. Pir l’onn 1890 ha William Richmond terminà ils mosaics da vaider vi dal palantschieu sura sur il cor. L’altar grond, construì tenor plans da Wren, è l’ovra da Dykes Bower e Godfrey Allan ch’al han terminà l’onn 1958.

La catedrala ha in fund en furma da crusch orientà en direcziun ost-vest. En il center da questa crusch è situada ina cupla, sin la quala sa chatta ina laterna d’in pais da 750 tonnas che finescha en in’autezza da 111 meters. Per pudair purtar quest immens pais, sa chatta tranter la cupla exteriura e la cupla interiura ina construcziun da crappa conica che ruaussa sin quatter pilasters voluminus.

A la basa da la cupla, en in’autezza da ca. 30 meters, sa chatta en la baselgia in corridor circular cun in diameter da 34 meters, l’uschenumnada Whispering Gallery, la galaria da scutinar. Tras las paraids inclinadas vegn il tun adina puspè reflectà qua en l’intern dal rintg, uschia ch’in pled scutinà po vegnir purtà da l’autra vart da la cupla. Quella ha in’autezza da 365 pes, in pe per mintga di da l’onn.

Muntan ins fin al spitg, cuntanschan ins la Golden Gallery che porscha ina vista panoramica sur la citad da Londra. Sut la baselgia sa chatta ina vasta cripta, en la quala èn sepulidas numerusas impurtantas persunalitads da l’istorgia britannica.

Neasden Temple

Il Neasden Temple (Shri Swaminarayan Mandir) en la part da la citad Brent furma suenter il tempel a Tividale (West Midlands) il pli grond tempel hinduistic ordaifer l’India. Quel è vegnì erigì ils onns 1990 d’ina secta hinduistica, la Swaminarayan-Mission dad Ahmedabad (India). Las cuplas e pitschnas turs consistan da marmel da Carrara (Italia) e da crap da chaltschina da la Bulgaria; a l’intern èn ils altars munids cun ornaments da flurs e statuas da dieus hinduistics (Murtis). Mintgin dals 26 300 craps ch’èn vegnids elavurads porta in auter motiv.

L’edifizi è vegnì mess ensemen entaifer trais onns ed avert il 1995. En la construcziun han ins desistì da travs da fier, damai che fier irradiescha tenor chapientscha hinduistica undas magneticas che disturban il ruaus da meditaziun. En il tempel sa chatta er l’exposiziun permanenta Understanding Hinduism (‹chapir il hinduissem›) ed in center da cultura.

Moschea d’Aziziye

La Moschea d’Aziziye sa chatta en la part da la citad Stoke Newington. Quella vegn surtut utilisada da la cuminanza tirca.

Londra dispona d’in grond dumber da parcs luxurius. Ils Royal Parks eran oriundamain reservads als monarcs englais resp. britannics. A l’entschatta dal 19avel tschientaner han ins alura transfurmà quels en parcs publics. Bundant 200 zonas verdas sa derasan sin ina surfatscha da radund 220 kilometers quadrat.^[7]

Greenwich Park è in da quests parcs roials a Londra. El sa chatta en la part da la citad Greenwich situada en il sidost. L’onn 1997 èn il Greenwich Park ed ils edifizis che tutgan tar quel vegnids integrads en il Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO. A l’ur settentriunal da l’areal d’ina surfatscha da 73 hectaras sa chattan il National Maritime Museum ed il Queen’s House, in anteriur palaz roial. Sin ina collina amez il parc sa chatta il Royal Greenwich Observatory. La pitschna plazza davant l’observatori ornescha ina statua da general James Wolfe.

Il Hyde Park cun il Marble Arch ed il Speakers’ Corner, che cunfinescha cun ils Kensington Gardens, è vegnì designà sur lung temp sco ‹pulmun da Londra›. Flancà d’edifizis elegants ch’èn vegnids concepids per il prinzi regent è il Regent’s Park che sa chatta en il nord dal West End. En quest parc sa chatta er il curtin zoologic (London Zoo). Amez il center da la citad sa chattan il Green Park ed il St James’s Park.

Ils Royal Botanic Gardens (Kew Gardens) furman in parc extendì cun impurtants ierts sut vaider. Quels èn situads tranter Richmond upon Thames e Kew en il sidvest da Londra e tutgan tar ils pli vegls curtins botanics en tut il mund. Ins po vesair là plantas ch’i na dat uschiglio nagliur en l’Europa u schizunt en l’entira emisfera dal nord. Sper las serras victorianas enconuschentas en tut il mund hai a Kew Gardens er vasts parcs cun fitg vegls rododendrons. Il 2003 èn ils Royal Botanic Gardens vegnids recepids en la glista dal Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO.

Cun ina surfatscha da diesch kilometers quadrats è Richmond Park il pli grond parc roial. Quel sa chatta en las parts da la citad Richmond upon Thames e Kingston upon Thames en il sidvest da Londra. Oriundamain furmava Richmond Park il territori da chatscha da tschiervs da retg Edward I, oz è el en l’entira Europa il pli grond parc sin territori d’ina citad ch’è circumdà cun in mir. L’attracziun principala è ina scossa cun 650 vapitis e dams che pon sa mover libramain sco er l’Isabella Plantation, in territori cun diversas spezias da plantas raras.

L’onn 2001 è vegnì terminà il Thames Barrier Park; quel sa chatta tar ils rempars da la Temsa (Thames Barrier) al lieu da vegls docs. En las parts perifericas da la citad existan anc intginas ulteriuras zonas verdas extendidas, sco per exempel Bushy Park e Hampstead Heath.

A Londra existan bunamain 20 clubs da ballape professiunals. La gronda part da quels èn numnads suenter la part da la citad, en la quala els giogan lur partidas a chasa. Ils pli enconuschents èn – sper il FC Arsenal ch’è daventà las pli bleras giadas campiun naziunal insumma – il FC Chelsea, Crystal Palace, Fulham, Tottenham Hotspur e West Ham United.

A Wembley, en la part da la citad Brent, sa chatta il Stadion da Wembley legendar. Là ha mintgamai lieu il final da la cuppa naziunala da ballape. Medemamain èn vegnids giugads là il final dal campiunadi mundial da ballape dal 1966 e dal campiunadi europeic dal 1996. Sper numerusas ulteriuras occurrenzas da sport han er lieu qua concerts ed occurrenzas spezialas (p.ex. commemoraziuns). L’onn 2007 è vegnì inaugurà il nov stadion da Wembley.

Sports fitg populars a Londra, mintgamai cun squadras che tutgan tar las meglras dal mund, èn rugby e cricket. In’attracziun tradiziunala furma mintg’onn la cursa da remblar (Boat Race) tranter las duas pli renumadas universitads englaisas, Oxford e Cambridge, che vegn organisada il il mars u avrigl sin la Temsa.

A Wimbledon, en il nord da la citad, ha lieu mintg’onn il zercladur il pli impurtant dals turniers da tennis da Grand Slam. Mintgamai l’avrigl vegn manà tras il Maraton da Londra, in dals maratons ils pli populars en tut il mund.

Cun la surdada dals gieus olimpics da stad dal 2012 è Londra stà l’emprima citad insumma, nua ch’ils gieus olimpics han gì lieu – suenter il 1908 ed il 1948 – per la terza giada.

Il prim da schaner maina mintgamai la parada da Bumaun en direcziun dal Berkeley Square. La festa da Bumaun chinaisa ha mintgamai lieu tranter ils 21 da schaner ed ils 21 da favrer a Chinatown en la part da la citad Soho.

Cun deponer in tschupè davant il Banqueting House ed ina processiun davent dal St James’s Palace vegn regurdà la fin da schaner a l’execuziun da retg Charles I ils 30 da schaner 1649 (Commemoration of King Charles I.).

La midada da la guardia (Changing of the Guard) da la Queen’s Guard al Buckingham Palace tutga tar las pli veglias e pli enconuschentas ceremonias ed ha lieu quasi mintga di durant l’onn. La midada vegn accumpagnada da chapellas da militar che sunan marschs tradiziunals, tocs da famusas shows dal West End ed enconuschentas chanzuns da pop.

Tar la ceremonia da las clavs (Ceremony of the Keys), che duai esser 700 onns veglia, vegnan las portas principalas dal Tower of London serradas mintga saira dal guardian principal dal Tower (Chief Yeoman Warder) che vegn escortà da gardists.

Cun salvas vegn commemorà il di da l’ascensiun al tron (6 da favrer), l’anniversari da la regina (21 d’avrigl), il di da la curunaziun (2 da zercladur) e l’anniversari dal Duke of Edinburgh (10 da zercladur). Crodan ils termins sin ina dumengia, resunan las salvas l’auter di. A las 12 uras resunan 41 culps en il Hyde Park (entras la King’s Troop da la Royal Horse Artillery), a las 13 uras 62 culps sper il Tower of London (entras la Honourable Artillery Company). Salvas resunan er tar la parada da bandieras ed a chaschun da l’avertura dal parlament.

Las Shakespeare’s Birthday Celebrations sa splegan mintgamai a partir da la sonda enturn l’anniversari da Shakespeare ils 23 d’avrigl en il Shakespeare’s Globe Theatre. In festival da musica classic furma il Hampton Court Palace Music Festival ch’ha lieu durant l’emprima mesadad dal zercladur. Il City of London Festival vegn celebrà cun musica, teater e saut da la fin da zercladur fin mez fanadur en differents lieus. Concerts da promenada (The BBC Proms) vegnan dads dal fanadur fin il settember en la Royal Albert Hall.

Il Notting Hill Carnival, il pli grond carnaval sin via da l’Europa cun flair caribic, sa splega la fin d’avust. Il settember han lieu a chaschun dal Thames Festival occurrenzas d’art e da sport sin il flum tranter las duas punts Waterloo e Blackfriars. Mintg’onn l’emprima dumengia d’october vegn tegnida en la baselgia St Martin-in-the-Fields la festa d’engraziament per la racolta dals martgadants da fiera da Londra (Pearly Harvest Festival Service).

La Trafalgar Day Parade sin il Trafalgar Square regorda mintg’onn ils 21 d’october a la victoria da l’admiral Horatio Nelson en la Battaglia navala da Trafalgar (1805). La Bonfire Night è in fieu artifizial che regorda a la scuvrida da la conspiraziun da pulvra da sajettar (Gunpowder Plot) cunter il parlament englais e l’arrestaziun dal chau da quella Guy Fawkes ils 5 da november 1605. Quella ha mintgamai lieu la sonda enturn ils 5 da november en quasi tut las parts da Londra.

En la chapitala britannica datti dapli che 30 000 fatschentas. In’atgnadad da la citad è che tschertas branschas sa concentreschan en tscherts quartiers. Uschia chatt’ins en la King’s Road numerusas fatschentas da moda, en la Old e New Bond Street bleras butias da designer e galarias. Saville Row e Jermyn Street èn enconuschentas per cusunzs da vestgadira sin mesira, Oxford e Regent Street per lur fatschentas da vestgadira e gronds negozis sco per exempel Hamleys u Selfridges. HMV è la suletta fitg gronda fatschenta da CDs e plattas ch’è sa mantegnida a la Oxford Street.

En la Tottenham Court Road sa concentreschan surtut fatschentas d’electronica e da computer. La Charing Cross Road è enconuschenta per sias librarias. Waterstones, ina da las pli grondas librarias dal mund, sa chatta al Piccadilly Circus. Numerusas fatschentas da vestgadira e da chalzers sa chattan en la Neal Street. Covent Garden è il dachasa da bleras butias spezialas, cafés e stans cun objects d’art.

Grondas passaschas da cumpra èn il Leadenhall Market, la Burlington Arcade e la Piccadilly Arcade. Harrods, a la Brompton Road, è in dals pli enconuschents negozis gronds da la citad. Famusa è surtut la partiziun da victualias situada en il plaunterren cun sias uschenumnadas Food Halls en stil floreal. In’attracziun furma er l’illuminaziun da la fatschada che consista da radund 100 000 pairs electrics. Tar ils pli gronds centers da cumpra da l’entir’Europa tutgan Westfield en la part da la citad Shepherd’s Bush (ch’ha avert sias portas il 2008) e Westfield Stratford sper il parc olimpic (2011).

Cun visitar ils martgads da Londra pon ins emprender a conuscher la cultura locala. Menziun speziala meritan il martgà da la fin d’emna en la Chalk Farm Road (Camden Lock) ed il martgà da pileschs e d’antiquitads en la Portobello Road. Ils martgads da la dumengia en la Petticoat Lane e Brick Lane (East End) porschan quasi tut davent da fritgs e legums fin ad antiquitads e cliniez. In martgà da flurs è da chattar a la Columbia Road, martgads per antiquitads ed artisanadi sa chattan a Spitalfields ed en la Camden Passage (Islington). Il Brixton Market a la Electric Avenue porscha ina grond’elecziun da mangiativas or da la Caribica.

Tenor in studi da l’onn 2014 realisescha la regiun gronda da Londra in product interiur brut da 836 milliardas dollars. En la rangaziun da las regiuns metropolas cun la pli gronda prestaziun en tut il mund sa chatta ella sin il 5avel plaz davos Tokio, New York City, Los Angeles e Seoul.^[8]

A Londra han ils secturs industrials producents pers dapi blers onns cuntinuadamain muntada. Actualmain èn be pli var 10 % emploiads en quest sectur. Pudì mantegnair lur posiziun da pli baud han oravant tut l’industria da stampa e las chasas edituras; quellas cumpiglian in quart dals plazs da lavur numnads ed han ina cumpart d’in terz a l’entira producziun a Londra.

L’industria da hightec, ch’è spezialisada sin products electronics e farmaceutics, lavura cun success e generescha grondas svieutas. Blers dals manaschis industrials, che sa chattan per gronda part en ils districts da la citad perifers, tendeschan da sa retrair dal tuttafatg da Londra. En il sectur da l’industria leva èn represchentadas ovras da vestgadira e bierarias.

Sur il port da Londra sa splegan ozendi be pli 10  % dal commerzi intern e cun l’exteriur da la Gronda Britannia. Dapi il 1971 è la rata da creschientscha economica da la citad cun 1,4 % pli bassa che quella da l’entir pajais cun 1,9 %. Tuttina è la bilantscha commerziala da Londra positiva, quai ch’è surtut d’attribuir al sectur terziar e qua oravant tut als servetschs da finanzas ed al turissem. Mintg’onn visitan radund 16 milliuns turists la citad.

L’onn 2004 ha la chapitala contribuì ina cumpart da 19 % al product interiur brut.^[9] La cumpart da l’entira regiun metropolitana al product naziunal brut britannic ha muntà il 1999 var 30 %. Dapli che la mesadad dals 100 pli gronds concerns dal pajais e bundant 100 da las 500 pli grondas interpresas en l’Europa han lur sedia principala a Londra. La citad furma ultra da quai vinavant la pli gronda da las trais plazzas da finanzas globalas. Intginas da las pli impurtantas bancas dal pajais, sco per exempel la Bank of England, Barclays, la Barings Bank e HSBC han lur sedia en la chapitala. Pliras tschient bancas internaziunalas disponan da filialas a Londra. Medemamain sa chatta la bursa internaziunala dal Reginavel Unì e da la Republica da l’Irlanda en la City of London. Ulteriuras impurtantas bursas èn la London Stock Exchange e diversas bursas internaziunalas da materias primas (p.ex. metals prezius, petroli). In ulteriur sectur da servetschs fitg impurtant, al qual la citad ha d’engraziar ina buna part da sia bainstanza dals ultims bundant 300 onns, furman las assicuranzas. Lloyd’s of London è qua la pli impurtanta instituziun, betg sco societad d’assicuranzas per propi, mabain sco bursa per contracts d’assicuranza.

A Londra sa chatta la sedia principala d’impurtants emetturs da radio e televisiun (t.a. BBC, ITV, Channel 4, Five e Sky).

La BBC è vegnida fundada l’onn 1922 a Londra sco emettur da radio independent. Gia il 1926 l’han ins transfurmà en ina corporaziun da dretg public. Ozendi è la BBC il pli grond emettur da dretg public en tut il mund.

Tut las impurtantas gasettas dal di e gasettas emnilas dal pajais han lur sedia a Londra. La Fleet Street ha furmà dapi il 18avel tschientaner tradiziunalmain la patria da la pressa britannica.

Las gasettas da boulevard ‹The Sun›, ‹Daily Express›, ‹Daily Mail› (conservativ) e ‹Daily Mirror› (d’orientaziun socialdemocratica) tutgan tranter las pli grondas gasettas da la citad, per part cun ediziuns da milliuns.

Il ‹Daily Telegraph› è ina gasetta dal di conservativa ch’è vegnida fundada l’onn 1855. Anc pli veglia è la gasetta conservativa ‹The Times› ch’exista dapi l’onn 1785 (oriundamain sut il num ‹The Daily Universal Register›). D’orientaziun liberala-sanestra è ‹The Guardian› che cumpara dapi il 1821. E la quarta dals uschenumnads Quality Papers (las gasettas seriusas che sa distinguan dals tabloids, ils fegls da boulevard) è ‹The Independent›, ina gasetta medemamain d’orientaziun plitost sanestra ch’è vegnida fundada l’onn 1986. La ‹Financial Times› furma ultra da quai ina da las pli impurtantas gasettas d’economia en tut il mund.

Cun Reuters ha ina da las pli grondas agenturas da novitads sia sedia en la chapitala. L’interpresa è vegnida fundada da Paul Julius Reuter l’emprim l’onn 1850 ad Aachen, nua ch’el transmetteva cun agid da columbas da posta datas d’aczias tranter Aachen e Brüssel. Suenter ch’è vegnida installada ina colliaziun da telegrafia tranter las duas citads, è el emigrà a Londra, danunder ch’el transmetteva sur il cabel sutmarin tranter Dover e Calais curs da la bursa a Paris. Er oz realisescha l’interpresa 90 % da sia svieuta cun infurmaziuns da bursa e d’economia.

Londra è il center dal traffic sin via, traffic da viafier e traffic aviatic dal Reginavel Unì. Ils fatgs da traffic vegnan delegads dal Mayor of London a la societad da traffic Transport for London (TfL). Quella è responsabla per metro, bus, tram e viafier urbana, betg però per la viafier suburbana e per il traffic aviatic. Ultra da quai reglamentescha la TfL ils fatgs da taxi e mantegna las pli impurtantas vias principalas.

L’element central dal traffic public citadin furma la London Underground, la pli veglia metro dal mund, da la quala l’emprim tschancun è vegnì avert l’onn 1863. Mintg’onn vegn la metro duvrada da dapli ch’ina milliarda passagiers. Quella collia il center da la citad e la gronda part dals territoris situads en il nord da la Temsa. En il sid da la Temsa exista enstagl ina spessa rait da viafiers suburbanas.

Cun paucas excepziuns na mainan las viafiers suburbanas ed ils trens rapids interurbans betg tras il territori da la citad, mabain curseschan davent d’ina da las 14 staziuns dal tren principalas ch’èn gruppadas enturn il center da la citad. Ils trens Eurostar collian Londra tras il Channel Tunnel cun Paris e Brüssel.

La rait dals bus da Londra cumpiglia tut las parts da la citad. Mintga di vegnan transportadas sin bundant 700 lingias radund sis milliuns passagiers. Ils bus a duas auzads cotschens èn daventads in simbol internaziunal da la citad, gist tuttina sco ils taxis nairs.

Entant che la gronda part dals viadis en il center da la citad vegnan fatgs cun meds publics, dominescha en las parts exteriuras da la citad l’auto. Qua exista ina rait da vias circularas, las autostradas tanschan percunter be excepziunalmain fin en ils quartiers da la citad. Per reducir il traffic privat en il center da la citad han ins introducì l’onn 2005 ina taxa quotidiana (London Congestion Charge).

Heathrow è la plazza aviatica la pli frequentada da l’entira Europa. Ensemen cun ils tschintg ulteriurs eroports, Gatwick, Luton, Stansted, City Airport e London Southend Airport, è la metropola in impurtant center dal traffic aviatic internaziunal. L’onn 2006 han tut las plazzas aviaticas ensemen dumbrà 137 milliuns passagiers. Heathrow e City Airport sa chattan entaifer Greater London, ils ulteriurs en l’aglomeraziun. Divers trens e bus collian ils eroports cun il center da la citad. Heathrow dispona ultra da quai sco suletta plazza aviatica da Londra d’in access direct a la metro.

Las universitads e scolas autas a Londra pon guardar enavos sin ina lung’istorgia. Londra è er la citad cun ils pli blers students. Las universitads da Londra sa laschan parter en duas gruppas: l’University of London furma cun bundant 100 000 students ina da las pli grondas universitads da l’Europa; tar quella sa tracti d’ina structura federala da bundant 50 colleges ed instituts che disponan d’in aut grad d’autonomia. Ils pli enconuschents èn University College London, King’s College, Queen Mary, la London School of Economics and Political Science e la London Business School. Daspera èn avant maun ulteriuras universitads che n’èn betg unidas sut il tetg da l’University of London, sco per exempel l’Imperial College e la City University.

A Londra datti plinavant numerusas facultads medicinalas ch’existan per part gia dapi tschientaners (t.a. Queen Mary’s School of Medicine and Dentistry, Guy’s Hospital e St Thomas’ Hospital) e renumads centers da perscrutaziun scientifica, oravant tut l’Imperial College e la Royal Institution. Tranter las scolas da musica ed art sajan menziunads ils quatter conservatoris Royal College of Music, Royal Academy of Music, Trinity College of Music e Guildhall School of Music and Drama sco er il Royal College of Art e l’University of the Arts London che cumpiglia diversas ulteriuras scolas d’art.

1. ↑ GFCI 20 The Overall Rankings, consultà il prim da favrer 2017.
2. ↑ MasterCard Global Destination Cities Index, consultà ils 19 da zercladur 2018.
3. ↑ The Economist: London as a financial centre Capital City, consultà ils 11 da mars 2017.
4. ↑ Office for National Statistics: Census 2001: Profiles London, consultà ils 29 d’avrigl 2010.
5. ↑ Ingmar Höhmann: Großbritanniens Zwei-Klassen-Markt. En: Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung dals 8 da schaner 2012.
6. ↑ Office for National Statistics: Geographic Distribution: Minority religions mainly in London, consultà ils 29 d’avrigl 2010.
7. ↑ Jan Woudstra: Park policy and gesign of public parks in London, 1900–1945. En: Die Gartenkunst 27, 1/2015, p. 119–138.
8. ↑ Alan Berube, Jesus Leal Trujillo, Tao Ran e Joseph Parilla: Global Metro Monitor, consultà ils 19 da fanadur 2018.
9. ↑ Oxford Economic Forecasting: London’s Place in the UK Economy 2005-06, consultà ils 29 d’avrigl 2010.

• John Stow, Philip Temple: Survey of London. 47 toms, Londra 1894–2008, ISBN 0-404-51670-X, ISBN 0-300-13937-3.
• Peter Ackroyd: London. Die Biographie. Knaus, Minca 2002, ISBN 3-8135-0290-2 (Titel original: London. The Biography. Random House, Londra 2000, ISBN 0-09-942258-1).
• Stephen Inwood: A History Of London. Papermac, Londra 2000, ISBN 0-333-67154-6.
• Norbert Kohl (ed.): London. Eine europäische Metropole in Texten und Bildern. 2. ed., Insel, Francfurt a.M. 1980, ISBN 3-458-32022-9.
• Ingrid Nowel: London. Biographie einer Weltstadt. Architektur und Kunst, Geschichte und Literatur. DuMont-Reiseverlag, Ostfildern 2005, ISBN 3-7701-4382-5.
• Andreas Zimmer: Und wohin jetzt? London. 2. ed., Verlag Books on Demand, Norderstedt 2012, ISBN 978-3-8482-0445-8.
• Ben Weinreb, Christopher Hibbert (ed.): The London Encyclopaedia. Macmillian, Londra 1995, ISBN 0-333-57688-8.

• Pagina uffiziala da la citad da Londra

Chapitalas dals stadis da l’Europa Amsterdam · Andorra la Vella · Athen · Belgrad · Berlin · Berna · Bratislava · Brüssel · Bucarest · Budapest · Chișinău · Citad dal Vatican · Copenhagen · Dublin · Helsinki · Kiev · Lissabon · Ljubljana · Londra · Luxemburg · Madrid · Minsk · Monaco · Moscau · Nicosia · Oslo · Paris · Podgorica · Prag · Priština · Reykjavik · Riga · Roma · San Marino · Sarajevo · Skopje · Sofia · Stockholm · Tallinn · Tirana · Vaduz · Valletta · Varsovia · Vienna · Vilnius · Zagreb