[go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Len

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Len
Ilustracja
Len zwyczajny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

malpigiowce

Rodzina

lnowate

Rodzaj

len

Nazwa systematyczna
Linum L.
Sp. Pl. 277. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

L. usitatissimum L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Len austriacki
Len zwyczajny
Len karpacki
Len złocisty

Len (Linum L.) – rodzaj roślin z rodziny lnowatych (Linaceae). Obejmuje ok. 180[5][6]–213[4] gatunków. Występują one na różnych kontynentach w strefie klimatu umiarkowanego i w strefie subtropikalnej, z największym zróżnicowaniem w rejonie Morza Śródziemnego. Przedstawiciele rodzaju spotykani są zwykle w suchych, nasłonecznionych siedliskach w miejscach kamienistych, na klifach, w ciepłolubnych zaroślach[7]. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskiej nazwy lnu – lin[6]. W Polsce na stanowiskach naturalnych lub zdziczałych spotykanych jest 6 gatunków[8]. W uprawie jest kilka kolejnych, spośród których największe znaczenie ma len zwyczajny, uprawiany jako roślina włóknodajna. Z kilku gatunków ozdobnych największe znaczenie ma północnoafrykański len wielkokwiatowy[7].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Gatunków tych brak jednak na Grenlandii, na rozległych obszarach w strefie równikowej (lny rosną tam tylko w górach). Rodzaj jest z kolei najbardziej zróżnicowany w basenie Morza Śródziemnego[5]. W Europie rośnie 36 gatunków, głównie w jej południowej części[9]. W Ameryce Północnej 37[6].

W Polsce rosną cztery gatunki rodzime, dwa introdukowane i zdziczałe[8].

Gatunki flory Polski[8]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Łodyga
Rośliny jednoroczne, byliny i rzadko półkrzewy drewniejące u nasady, osiągające do 0,6 m wysokości. Łodygi zwykle wyprostowane, z grubą korą pierwotną, nagie, rzadko owłosione[7][5].
Liście
Skrętoległe lub naprzeciwległe. Pojedyncze, zwykle lancetowate, z wyraźną żyłką centralną[7]. Zwykle całobrzegie, rzadko ząbkowane lub z gruczołowatymi włoskami na brzegu[5].
Kwiaty
Obupłciowe, nierzadko okazałe (do 4 cm średnicy), ale krótkotrwałe (zwykle jednodniowe lub szybciej opadające). Rozwijają się na szczytach rozgałęzionych pędów. Działek kielicha jest 5, zwykle wolnych, czasem zrosłych u nasady. Płatków także jest 5 i są one wolne, barwy niebieskiej, żółtej, czerwonej, różowej lub białej. Pręcików jest 5, z nitkami u nasady poszerzonymi i nieco złączonymi, z przemiennie do nich wyrastającymi prątniczkami[7]. Zalążnia z 5 nitkowatymi szyjkami, zwieńczonymi główkowatymi znamionami, pięciokomorowa, ale z fałszywymi przegrodami dodatkowo dzielącymi komory. W każdej komorze dwa zalążki[5].
Owoce
Torebki podzielone na dziesięć komór. Nasiona spłaszczone, czarne lub brązowe. Silnie śluzowacieją w kontakcie z wodą[7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Len wielkokwiatowy
Len krzewiasty
Pozycja systematyczna

Jeden z 8 rodzajów podrodziny Linoideae w obrębie rodziny lnowate (Linaceae)[10]. W tradycyjnym ujęciu rodzaj nie jest taksonem monofiletycznym – dzieli się na dwa klady, z których jedną tworzą dwie sekcje o niebieskich kwiatach – sect. Linum i Dasylinum, a drugą pozostałe sekcje o kwiatach żółtych – Cathartolinum, Linopsis i Syllinum oraz zagnieżdżone w tej grupie cztery inne tradycyjnie wyróżniane rodzaje: Hesperolinon, Sclerolinon, Clioccoca i Radiola[11][12][13]. Postuluje się włączenie tych rodzajów do Linum[13], aczkolwiek w bazach taksonomicznych zachowują wciąż jeszcze odrębność[14].

Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Nasiona lnu zwyczajnego
Chałupnicze międlenie lnu zwyczajnego

Gatunkiem lnu o największym znaczeniu praktycznym jest len zwyczajny (Linum usitatissimum) – roślina włóknodajna i oleista pochodząca z Bliskiego Wschodu, stara roślina użytkowa uprawiana od kilku tysięcy lat, dostarczająca m.in. włókna (które mimo konkurencji tworzyw sztucznych nadal jest bardzo cenione), makuchów na paszę. Nasiona (siemię lniane) używane są w lecznictwie.

Jako rośliny lecznicze wykorzystywane są także: len przeczyszczający Linum catharticum, L. lewisii, ten drugi jest także rośliną włóknodajną. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza: len złocisty Linum flavum (kwiaty żółte), len wielkokwiatowy Linum grandiflorum (kwiaty czerwone), len trwały Linum perenne i len narboński Linum narbonense (kwiaty niebieskie)[9].

Gatunki uprawiane w Polsce[16][17]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-22] (ang.).
  3. ↑ a b Linum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-02-20].
  4. ↑ a b c Linum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-13].
  5. ↑ a b c d e Linum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-02-20].
  6. ↑ a b c Linum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-13].
  7. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 119. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109-110, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 531, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  10. ↑ Family: Linaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2022-10-13]. (ang.).
  11. ↑ Joshua McDill, Miriam Repplinger, Beryl B. Simpson, The Phylogeny of Linum and Linaceae Subfamily Linoideae, with Implications for Their Systematics, Biogeography, and Evolution of Heterostyly, „Systematic Botany”, 34 (2), 2009, s. 386-405, DOI: 10.1600/036364409788606244.
  12. ↑ JOSHUA R. McDILL, BERYL B. SIMPSON, Molecular phylogenetics of Linaceae with complete generic sampling and data from two plastid genes, „Botanical Journal of the Linnean Society”, 165 (1), 2011, s. 64–83, DOI: 10.1111/j.1095-8339.2010.01096.x.
  13. ↑ a b Alejandra Villalvazo-Hernánde, Mireya Burgos-Hernández, Dolores González, Phylogenetic Analysis and Flower Color Evolution of the Subfamily Linoideae (Linaceae), „Plants”, 11 (12), 2022, s. 1579, DOI: 10.3390/plants11121579.
  14. ↑ Radiola Hill. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-01].
  15. ↑ a b Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  16. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  17. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 117. ISBN 978-83-925110-5-2.
Substancja lecznicza w klasyfikacji anatomiczno-terapeutyczno-chemicznej (ATC)
A06: Leki przeczyszczające
A06AA – Leki zmiękczające masy kałowe
A06AB – Kontaktowe leki przeczyszczające
A06AC – Leki zwiększające objętość mas kałowych
A06AD – Leki przeczyszczające działające osmotycznie
A06AG – Wlewki doodbytnicze
A06AH – Antagonisty opioidowe o wybiórczym działaniu obwodowym
A06AX – Inne leki przeczyszczające
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Len&oldid=72985519”