Triest
45°39′N 13°46′E/45,650000 13,766667
 Od góry: Piazza Unità d’Italia, Grand Canal, serbski kościół prawosławny, wąska uliczka w starym mieście, Castello Miramare, widok od strony morza | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Region autonomiczny | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
84,49 km² | ||||
| Wysokość |
2 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2007) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
040 | ||||
| Kod pocztowy |
34100 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
TS | ||||
Położenie na mapie Friuli-Wenecji Julijskiej  | |||||
Położenie na mapie Włoch  | |||||
| 45°39′N 13°46′E/45,650000 13,766667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Triest (wł. Trieste, słoweń. i chorw. Trst, niem. Triest) – portowe miasto w północno-wschodnich Włoszech, nad Morzem Adriatyckim. Jest stolicą regionu autonomicznego Friuli-Wenecja Julijska. Według danych na 2007 rok gminę zamieszkiwało 208 614 osób, 2469,1 os./km².
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Triest leży u północnych wybrzeży Adriatyku, nad Zatoką Triesteńską, która stanowi najbardziej na północ wysuniętą część basenu Morza Śródziemnego. Miasto położone jest u północno-wschodnich granic Włoch, tuż przy granicy ze Słowenią. Zajmuje amfiteatralnie opadającą ku morzu krawędź płaskowyżu Kras zamykając północną krawędź wybrzeża Dalmacji. Najwyższy punkt tego płaskowyżu przy granicy z miastem sięga 458 m n.p.m. Klimat Triestu jest stosunkowo ciepły – jest to najbardziej na północ wysunięte miejsce na Ziemi o klimacie śródziemnomorskim. Średnia temperatura stycznia wynosi ok. 6 °C, a lipca 24 °C. Lata są długie, suche i upalne, natomiast zimy łagodne i deszczowe. Charakterystyczny dla regionu jest rodzaj wiatru katabatycznego zwanego bora, który zimą przynosi chłodne i suche powietrze znad Gór Dynarskich.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Czasy starożytne
[edytuj | edytuj kod]Tereny dzisiejszego Triestu w starożytności zamieszkane były przez iliryjskich Wenetów. W roku 177 p.n.e. opanowali te tereny Rzymianie. Miasto otrzymało prawa kolonii rzymskiej od Juliusza Cezara. Także w zapiskach tego wodza Triest pojawia się po raz pierwszy w źródle pisanym, jako Tergeste[1].
Średniowiecze
[edytuj | edytuj kod]Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego Triest znalazł się w VI wieku pod panowaniem Bizancjum. Był jedną z ważniejszych twierdz cesarstwa w tamtych rejonach. W 788 roku został zdobyty przez Franków, wchodząc w skład państwa Karola Wielkiego i jego następców. W X wieku Triest został włączony w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podlegał wówczas władzy Patriarchy Akwilei. Jednak stopniowo wraz z rozwojem Triestu, który bogacił się pośrednicząc w handlu Italii z Europą Środkową, oraz jednoczesnym upadkiem starożytnej Akwilei, miasto stało się niezależnym, wolnym miastem (XII wiek). Wkrótce jednak miasto zaczęło rywalizować o prymat w handlu ze znacznie potężniejszą Republiką Wenecką. Kilkakrotnie pokonane, było przejściowo okupowane przez Wenecjan (1369–1372). Wówczas mieszczanie Triestu, w obawie przed całkowitym podporządkowaniem zaborczej polityce Wenecji, podjęli decyzję o poddaniu się pod opiekę jednego z książąt Austrii, Leopoldowi III Habsburgowi (1382).
Czasy nowożytne
[edytuj | edytuj kod]W 1804 r. Triest stał się głównym portem Austriackiej Marynarki Wojennej, utworzonej z połączenia floty austriacko-weneckiej i floty Triestu, a następnie przekształconej w Austro-Węgierską Marynarkę Wojenną. Na jej potrzeby powstała tu stocznia okrętów wojennych[2].
W 1857 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Wiedniem, co przyczyniło się do rozwoju przemysłu i ruchu turystycznego[3].
W latach 1856–1864 Maksymilian I Habsburg na klifie odległym 8 km od centrum Triestu wybudował dla siebie i swojej żony Marii Charlotty Koburg zamek Miramare[4].
W 1902 r. otwarto pierwszą część unikatowej linii tramwajowej Triest - Opicina[5].
W latach 1867–1918 Wolne cesarskie miasto Triest było jednym z krajów koronnych Cesarstwa Austrii (Przedlitawia).
Na początku XX wieku Triest był największym słoweńskim miastem liczącym 56 000 mieszkańców (według spisu z 1910 r .), ponieważ Lubljana, z mniejszością niemieckojęzyczną, liczyła wówczas 52 000 mieszkańców. Wraz z wieloma Czechami, Serbami, Chorwatami, Słowakami i Rosjanami, Słowianie przewyższali liczebnie Włochów. Przedmieścia były prawie w całości słoweńskie, podczas gdy okoliczne wsie były w całości słoweńskie. Triest był także ważnym ośrodkiem słoweńskiej aktywności społecznej, robotniczej i kulturalnej.
Po I wojnie światowej na mocy Traktatu londyńskiego z 1915 roku i traktatu w Saint-Germain-en-Laye zostało w 1919 włączone do Włoch, które walczyły po stronie zwycięskiej Ententy przeciwko Austrii. Okres międzywojenny zaznaczył się stagnacją gospodarczą związaną z odcięciem austriackiego zaplecza gospodarczego oraz konfliktami narodowościowymi między Włochami i Słoweńcami, czego efektem było m.in. spalenie przez Włochów słoweńskiego Domu Narodowego w 1920 roku, Italianizacja oraz emigracją z miasta i okolic wielu Słoweńców. Od 1943 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. Pod koniec II wojny światowej, na przełomie kwietnia i maja 1945, większość Wenecji Julijskiej łącznie z Triestem zajęli partyzanci jugosłowiańscy, lecz 9 czerwca 1945 w Belgradzie rządy brytyjski i amerykański zawarły z rządem Tity porozumienie, na mocy którego Triest wraz z częścią Wenecji Julijskiej znalazł się w gestii wojsk amerykańskich i brytyjskich. W 1947 traktat paryski ustanowił Wolne Terytorium Triestu, które składało się z dwóch stref: strefę A stanowił Triest z wąskim pasem wzdłuż wybrzeża na północ od miasta, strefę B stanowiła północno-zachodnia część Istrii z miastami Koper i Buje. Tymczasowo strefa A miała pozostawać pod wojskową administracją USA i Wielkiej Brytanii, strefa B – Jugosławii. 5 października 1954 w Londynie Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Jugosławia zawarły porozumienie w formie memorandum, zgodnie z którym większość strefy A (wraz z Triestem) została przyłączona do Włoch, a strefa B wraz ze skrawkiem strefy A (łącznie 523 km²) została przekazana pod cywilną administrację Jugosławii.
Podział
[edytuj | edytuj kod]- Altopiano Ovest
- Altopiano Est
- Roiano – Gretta – Barcola
- Città Nuova – Barriera Nuova – San Vito – Città Vecchia
- Barriera Vecchia – San Giacomo
- San Giovanni – Chiadino – Rozzol
- Servola – Chiarbola – Valmaura – Borgo San Sergio
Nauka
[edytuj | edytuj kod]W mieście swoją siedzibę ma wiele międzynarodowych ośrodków naukowo-badawczych, jak i organizacji międzynarodowych – dlatego też Triest często bywa nazywany „miastem nauki” (wł. città della scienza).
- Sekretariat Generalny Inicjatywy Środkowoeuropejskiej (ISE) – zrzeszającej wiele państw Europy Środkowej i Wschodniej, w tym Polskę
- Międzynarodowe Centrum Fizyki Teoretycznej Abdus Salam (ICTP)
- Międzynarodowe Centrum Inżynierii Genetycznej i Biotechnologii (ICGEB) – Siedziba Główna
- włoski Narodowy Instytut Fizyki Nuklearnej (INFN)
- International School for Advanced Studies (SISSA)
- ELETTRA – Synchrotron Light Laboratory
Urodzeni w Trieście
[edytuj | edytuj kod]- Napoleon Józef Bonaparte – wolnomularz, syn księcia Hieronima Bonaparte.
- Marica Nadlišek Bartol – słoweńska pisarka i działaczka na rzecz praw kobiet.
Z Triestu pochodził Italo Svevo (1861–1928) – pisarz włoski. W najpoczytniejszej powieści "Zeno Cosini" opisał perypetie jednostki w pedantycznie uregulowanym mieszczańskim świecie.
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazwa miasta została wymieniona w dziele O wojnie galijskiej.
- ↑ Andrzej Samek, Flota, której już nie ma, Kraków 2011, s. 14, 43-45, ISBN 978-83-72-42-610-9.
- ↑ Stolica przedlitawskiego Pobrzeża [online], Otwarty Przewodnik Krajoznawczy, 16 grudnia 2017 [dostęp 2023-12-09] (pol.).
- ↑ Musement Frontend, Bilety i wycieczki do zamku Miramare [online], Musement [dostęp 2022-09-09] (pol.).
- ↑ Italieonline, Triest [online], Italieonline.eu [dostęp 2024-01-26] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]-
Widok centrum miasta
-
Ratusz
-
Czerwony Most
-
Zamek Miramare
-
San Giusto
-
