Tadeusz Komorowski

Tadeusz Komorowski

Bór

generał dywizji
Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1895 Chorobrów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	24 sierpnia 1966 okolice Buckley, Wielka Brytania
Przebieg służby
Lata służby	1913–1947
Siły zbrojne	Cesarsko-królewska Obrona Krajowa Wojsko Polskie Armia Krajowa Polskie Siły Zbrojne
Stanowiska	dowódca Armii Krajowej Naczelny Wódz PSZ
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa powstanie warszawskie
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Tadeusz Komorowski

Data urodzenia	1 czerwca 1895
Data śmierci	24 sierpnia 1966
Premier Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie
Okres	od 2 lipca 1947 do 10 lutego 1949
Poprzednik	Tomasz Arciszewski
Następca	Tadeusz Tomaszewski
Członek Rady Trzech
Okres	od 1956 do 1966
Poprzednik	Tomasz Arciszewski
Następca	Roman Odzierzyński
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Tadeusz Marian Komorowski, ps. Bór, Znicz, Lawina, Korczak, Gajowy, Prawdzic (ur. 1 czerwca 1895 w Chorobrowie, zm. 24 sierpnia 1966 w okolicach Buckley^[1]) – polski hrabia, generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, premier rządu RP na uchodźstwie (1947–1949), Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (1945–1947), Komendant Główny Armii Krajowej (1943–1944), członek Rady Trzech (od 1956)^[2], kawaler Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.

Urodził się w rodzinie hrabiego Mieczysława Mariana Komorowskiego h. Korczak (1860–1926)^[3] i Wandy Prawdzic-Zaleskiej (1863–1955)^[4]. Spokrewniony z generałem Tadeuszem Rozwadowskim, w którego majątku przyszedł na świat.

W 1913 ukończył gimnazjum we Lwowie i w tym samym roku^[5] został przyjęty do Terezjańskiej Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt^[6]. Po ukończeniu akademii został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 15 marca 1915 w korpusie oficerów kawalerii i wcielony do Pułku Ułanów Obrony Krajowej Nr 3^[7], który dwa lata później został przemianowany na Pułk Strzelców Konnych Nr 3^[8]. W jego szeregach walczył na frontach rosyjskim i włoskim I wojny światowej^[6]. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 listopada 1916 w korpusie oficerów kawalerii^[9].

Z dniem 15 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika ze starszeństwem z dniem 1 listopada 1916^[10] i przydzielony do 9 pułku ułanów^[11]. W szeregach tego pułku wziął udział w wojnie z Ukraińcami, a później wojnie z bolszewikami. Od grudnia do maja 1919 walczył w rejonie Mościska – Krysowice^[12]. Na początku lipca 1920, w rejonie Łucka, dowodził zbiorczym szwadronem 9 pułku ułanów^[13]. 20 sierpnia 1920 objął dowództwo 12 pułku ułanów podolskich. 31 sierpnia 1920, pierwszego dnia bitwy pod Komarowem został ranny^[14]. Po wyleczeniu wrócił do 9 pułku ułanów. W 1921 był zastępcą dowódcy 9 pułku ułanów w Żółkwi. W 1922 ukończył dziewięciomiesięczny kurs ekwitacji w Grudziądzu^[15].

W latach 1922–1923 był instruktorem jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Warszawie i Toruniu^[16]. W grudniu 1923 został przeniesiony do 9 pułku ułanów małopolskich „z pozostawieniem jako odkomenderowany w Centralnej Szkole Kawalerii” w Grudziądzu^[17]. 31 marca 1924 awansował na majora. W lipcu 1924 został przeniesiony do 8 pułku ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie^[18]. W tym samym roku został wyznaczony na stanowisko kwatermistrza pułku^[19], a później zastępcy dowódcy pułku. Z dniem 15 lipca 1926 roku został przeniesiony do kadry oficerów kawalerii i przydzielony do Szkoły Podoficerów Zawodowych Kawalerii we Lwowie na stanowisko komendanta^[20]. W grudniu 1927 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 9 pułku ułanów małopolskich w Czortkowie i Trembowli^[21]. Od stycznia 1928, po przeniesieniu pułkownika SG Jana Pryzińskiego do dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych^[22], pełnił obowiązki dowódcy tego oddziału. 23 stycznia 1928 awansował na podpułkownika^[23]. W styczniu 1929 został mianowany dowódcą 9 pułku ułanów małopolskich^[24][25]. 21 grudnia 1932 awansował na pułkownika. Pułkiem dowodził przez dziesięć lat. W listopadzie 1938 został komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu^[6].

Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej. W 1924, w Paryżu, uczestniczył w Igrzyskach Olimpijskich w jeździectwie^[26]. W 1936, w Berlinie, był kierownikiem ekipy jeździeckiej, która zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich^[27].

Podczas kampanii wrześniowej był najpierw dowódcą Ośrodka Zapasowego Zgrupowania Kawalerii w Garwolinie (stanowisko to objął w sierpniu 1939)^[28], a następnie zastępcą dowódcy Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego w składzie Armii „Lublin” z którą walczył pod Górą Kalwarią i Zamościem^[6]. Pułkownik Komorowski uniknął niewoli i przedostał się do Krakowa^[29].

Pod koniec 1939 stworzył w Krakowie konspiracyjną Organizację Wojskową i kierował nią do stycznia 1940, kiedy podporządkowała się ZWZ^[29]. Komorowski przyjął wówczas pseudonim „Korczak”^[29]. Komendant Obszaru Kraków ZWZ, od 8 lutego 1940 generał brygady, po dekonspiracji i przedostaniu się latem 1941 do Warszawy został mianowany zastępcą komendanta głównego ZWZ. Od jesieni 1941 do czerwca 1943 był również komendantem Obszaru Zachodniego, obejmującego okręgi: poznański i pomorski^[29]. Od maja 1942 uczestniczył w rozmowach ze Stefanem Sachą i Władysławem Jaworskim w sprawie scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej z AK, do czego doszło w listopadzie tego roku^[28]. Po aresztowaniu przez Niemców gen. Grota-Roweckiego, od 1 lipca 1943 (formalnie od 17 lipca) objął stanowisko Komendanta Głównego Armii Krajowej. Jego nominacja na to stanowisko wzbudziła kontrowersje wśród niektórych wyższych oficerów KG AK^[30].

W 1943 roku wydał rozkaz stanowiący podstawę zastosowania zasady odpowiedzialności zbiorowej wobec niemieckich osadników biorących udział w akcji wysiedlania Polaków z Zamojszczyzny, nakazując uderzenia na osady niemieckie, których mieszkańcy brali bezpośredni lub pośredni udział w zbrodniach okupanta („Wsie takie nakazałem spalić, a ludność wyciąć w pień”)^[31]. Wydał również rozkaz odwetowych pacyfikacji osiedli ukraińskich podczas trwania rzezi wołyńskiej^[32].

Uznając duże prawdopodobieństwo wejścia w konflikt zbrojny z oddziałami Gwardii Ludowej i partyzantów radzieckich, był zwolennikiem wprowadzenia do kraju w „krytycznym momencie” nie tylko oddziałów Sił Zbrojnych na Zachodzie, ale też jednostek anglosaskich do wsparcia AK w walce z siłami komunistycznymi^[33], o czym informował w październiku 1943 roku rząd w Londynie. 20 listopada 1943 wydał rozkaz do rozpoczęcia akcji „Burza”.

14 marca 1944 Naczelny Wódz gen. Kazimierz Sosnkowski mianował go generałem dywizji z dniem 1 marca 1944 w korpusie generałów^[34].

Podjął decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Decyzja ta – według Andrzeja L. Sowy – została uznana pośrednio przez Naczelnego Wodza za przekroczenie kompetencji, które Komorowski posiadał^[35].

Uznawał, że zawdzięczanie uwolnienia Warszawy przez Rosję byłoby zrezygnowaniem z niepodległości i poddaniem się Rosji^[36].

Podczas powstania warszawskiego Komorowski w zasadzie nie uczestniczył w dowodzeniu walkami, był w złej kondycji psychicznej i fizycznej^[37]. Cierpiał na zapalenie zatok przynosowych. Jego dolegliwości pogłębiły się, kiedy 13 sierpnia został kontuzjowany w wyniku wybuchu „czołgu pułapki” (borgwarda) na ulicy Kilińskiego^[38]. Po 5 września podjął inicjatywę niemiecką dotyczącą rozmów w sprawie kapitulacji, mimo sprzeciwu faktycznie dowodzącego powstaniem płk. Chruściela „Montera”, który radził, by, w krytycznej sytuacji, w jakiej znalazło się powstanie, zwrócić się o pomoc dla powstania do polskich przywódców komunistycznych. „Bór” odmówił, nazywając to zdradą. W tym czasie doszło też do próby odsunięcia Komorowskiego od dowodzenia powstaniem podjętej przez grupę wyższych dowódców powstańczych uznających, że „Bór” jest w kontekście dowodzenia osobą nieporadną^[39].

30 września 1944 prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Naczelnym Wodzem z zastrzeżeniem, że „wstępuje w prawa i obowiązki Naczelnego Wodza z chwilą rozpoczęcia swych czynności w siedzibie Prezydenta Rzeczypospolitej i Rządu”, czyli w Londynie^[40]. Jako jedną z przyczyn zamiany Sosnkowskiego na Komorowskiego prezydent Raczkiewicz podawał wzgląd na współpracę z aliantami anglosaskimi^[41].

2 października 1944 udzielił pełnomocnictwa pułkownikowi dyplomowanemu Kazimierzowi Iranek-Osmeckiemu i ppłk. Zygmuntowi Dobrowolskiemu do zawarcia z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. 4 października 1944 w Ożarowie spotkał się z generałem von dem Bachem. 5 października 1944 o godz. 8.00 dokonał przeglądu plutonu osłonowego pod dowództwem kapitana Stanisława Jankowskiego ps. „Agaton”, a o godz. 9.45 pomaszerował na czele oddziałów powstańczych do niewoli^[42]. Tego samego dnia został przewieziony koleją z Ożarowa do Sochaczewa i dalej do Prus Wschodnich. Towarzyszyło mu pięciu generałów, pięciu oficerów do zleceń, adiutant i pięciu ordynansów. 6 października 1944 przybył do miejscowości Kruklanki (niem. Kruglanken), położonej 9 kilometrów na południowy wschód od miejscowości Pozezdrze, w pobliżu której mieściła się polowa kwatera Himmlera „Hochwald”. Następnego dnia, ponownie spotkał się z nim generał von dem Bach i poinformował o planowanym spotkaniu z Reichsführerem-SS Heinrichem Himmlerem, do którego jednak nie doszło. 8 lub 9 października 1944 został przewieziony do Berlina, do siedziby Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, gdzie znów miało dojść do spotkania z Himmlerem. Następnego dnia został przewieziony do Oflagu 73 Nürnberg-Langwasser pod Norymbergą, umieszczony w oddzielnym baraku i izolowany od innych jeńców. 5 lutego 1945 został przewieziony do Oflagu IV C Colditz. W nocy z 12 na 13 kwietnia 1945 został przewieziony do Twierdzy Königstein w Saksonii. Następnej nocy do obozu cywilnego w Laufen w Bawarii, a kolejnej nocy do Tittmoning, gdzie mieścił się obóz dla jeńców holenderskich. Po kilku dniach powrócił do obozu w Laufen. Pod koniec kwietnia 1945 został przewieziony do Stalagu XVIIIC w Markt Pongau k. Salzburga. Tam SS-Obergruppenführer Gottlob Berger, nakłoniony przez szwajcarskiego posła Feldschera, zwolnił go z niewoli. W okolicach Innsbrucku został wyzwolony przez żołnierzy amerykańskiej 103 Dywizji Piechoty. W Innsbrucku spotkał się z francuskimi generałami Maximem Weygandem i Mauricem Gamelinem, którzy w tym samym czasie zostali uwolnieni z niewoli. Po kilku dniach został przewieziony do Polskiego Ośrodka Wojskowego, byłego Oflagu VII A Murnau, a stamtąd do Paryża^[43].

12 maja 1945 przybył do Londynu. Na lotnisku został przywitany okazale i owacyjnie przez premiera Tomasza Arciszewskiego z ministrami, przedstawiciela prezydenta RP i wyższego wojskowego brytyjskiego z ramienia szefa Sztabu Imperialnego^[44]. 28 maja 1945 objął obowiązki Naczelnego Wodza^[45]. 20 września 1945, „wobec nieuznawania przez władze brytyjskie stanowiska Naczelnego Wodza” przekazał szefowi Sztabu Głównego „ogólne dowodzenie wojskiem oraz koordynację zagadnień wspólnych dla wojska, marynarki wojennej i sił powietrznych”^[46]. 8 listopada 1946 Prezydent RP zwolnił go ze stanowiska Naczelnego Wodza^[47].

2 lipca 1947 Prezydent RP mianował go prezesem Rady Ministrów^[6]. 10 lutego 1949 prezydent RP August Zaleski zwolnił go z urzędów: prezesa Rady Ministrów, kierownika Ministerstwa Skarbu, kierownika Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Żeglugi, a także kierownika Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej oraz powierzył mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu, co nastąpiło 7 kwietnia 1949^[48].

Od lipca 1956 wchodził w skład emigracyjnej Rady Trzech. Działał w Kole Byłych Żołnierzy Armii Krajowej, a z jego inicjatywy 1 sierpnia 1966 dla upamiętnienia czynu zbrojnego żołnierza AK ustanowiono odznaczenie pamiątkowe – Krzyż Armii Krajowej^[49].

Na emigracji zarabiał na życie jako tapicer^[50]. Zmarł na atak serca w trakcie polowania^[51]. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie^[52]. W 1994 prochy generała przywiózł do Polski jego syn. Złożono je w kwaterze Komendy Głównej AK na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A 28-7-7)^[53].

• 
  Grób Tadeusza na Cmentarzu Gunnersbury w Londynie
• 
  Grób Tadeusza na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

• porucznik – ze starszeństwem z dniem 1 listopada 1916
• rotmistrz – zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 73. lokatą w korpusie oficerów jazdy^[54]
• major – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 22. lokatą w korpusie oficerów jazdy
• podpułkownik – 23 stycznia 1928 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 18. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
• pułkownik – 21 grudnia 1932 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 i 1. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
• generał brygady – 8 lutego 1940
• generał dywizji – 14 marca 1944 ze starszeństwem z dniem 1 marca 1944

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1995)^[55]
• Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari (1947)^[56]
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 33 (1944)^{[56][57][58][59]}
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3001 (1921)^[56][57][60]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[61][62][57]
• Krzyż Walecznych (trzykrotnie^[57]: przed i dwukrotnie po 1939^[56])
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami^[56]
• Medal Wojska^[56]
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1934)^[63]
• Srebrny Krzyż Zasługi (2 marca 1925)^[64][57]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[65]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[65]
• Krzyż Armii Krajowej^[56] (1 sierpnia 1966)
• Odznaka 9. Pułku Ułanów Małopolskich^[65]
• Komandor Legii Zasługi (pośmiertnie, 1984, USA)^[66]

• Srebrny Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej (dwukrotnie, Austro-Węgry)
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry)^[8]

W dosadny sposób stanowisko i osobowość gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, jako wodza naczelnego Armii Krajowej, podczas powstania warszawskiego, sformułowała Maria Dąbrowska^[67]:

• W 1990 wyemitowano z jego wizerunkiem polską monetę kolekcjonerską o nominale 200 000 zł. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 750 w nakładzie 25 000 egzemplarzy, miała średnicę 35 mm i wagę 19,3 g, rant gładki^[68].
• W wielu polskich miastach istnieją ulice jego imienia (na przykład ulica gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego w Warszawie, aleja gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego w Krakowie).
• Na osiedlu Kawalerii Polskiej w Grudziądzu znajduje się jego pomnik.
• Honorowy obywatel Głowna (2004).
• 31 lipca 2008 w Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie odsłonięto tablicę pamiątkową ku jego czci.
• Postać generała Bora-Komorowskiego pojawia się ponadto w wielu filmach, m.in. Żołnierze wolności (1977)^[69], Generał Nil (2009)^[70], Kurier (2019)^[71] oraz spektaklu telewizyjnym Sprawa polska 1944 (1974)^[72]. Wcielili się w niego tacy aktorzy, jak Jan Burek, Stefan Szmidt, Grzegorz Małecki czy Henryk Machalica.
• Decyzją prezesa Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 12 listopada 2019 roku na wniosek prezesa koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Nowym Targu, grób T. Komorowskiego na cmentarzu Powązkowskim (kwatera A26, nr grobu 0 – 3) został wpisany do prowadzonej przez IPN ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski pod numerem ewidencyjnym 211^[73].

Od 1930 żonaty z Ireną Lamezan-Salins (1904–1968)^[74], córką gen. Roberta Lamezana-Salins, z którą miał dwóch synów: Adama (ur. 1942)^[75][76] i Jerzego (ur. 1944)^[77]. Ten drugi urodził się obarczony zespołem Downa^[78].

• 1951 – Armia Podziemna
• 2006 – Powstanie warszawskie (wydane pośmiertne)

• Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1916. Wiedeń: 1916. (niem.).
• Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918. (niem.).
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Jan Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów, Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, Warszawa 1929.
• Komorowski Tadeusz (1895–1966). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIII. Polska Akademia Nauk, 1968, s. 433–434.
• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T. 2. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 90–93. ISBN 83-211-0758-3.
• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 782–783. ISBN 83-211-1096-7.
• Maria Dąbrowska: Przygody człowieka myślącego, Warszawa 1970, Czytelnik.
• StanisławS. Kopański StanisławS., Wspomnienia wojenne 1939–1946, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990, ISBN 83-11-07819-X . Brak numerów stron w książce
• Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 105–112. ISBN 83-7021-096-1.
• Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione.
• Cezary Leżeński, Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 118. ISBN 83-04-03364-X.
• Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08338-X.
• Generał Tadeusz Bór-Komorowski w relacjach i dokumentach, Andrzej KrzysztofA.K. Kunert (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Rytm, 2000, ISBN 83-87893-86-2 . Brak numerów stron w książce
• Norman Davies, Powstanie ’44, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, ISBN 83-240-0459-9.

• Polski Komitet Olimpijski: Tadeusz Komorowski – sylwetka w portalu www.olimpijski.pl. www.olimpijski.pl. [dostęp 2014-05-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 września 2015)]. (pol.).
• Wywiad udzielony amerykańskiej telewizji w 1951. [dostęp 2019-02-03].