Mandryl
| Mandrillus | |||
| Ritgen, 1824[1] | |||
 Samiec mandryla barwnolicego (M. sphinx) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
mandryl | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Simia maimon Linnaeus, 1766; Simia mormon Alströmer, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758) | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Mandryl[10] (Mandrillus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące na zalesionych terenach w Afryce Zachodniej[11][12][13].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) samic 45,5–67 cm, samców 62–110 cm, długość ogona samic 5–9 cm, długość ogona samców 7–12,5 cm; masa ciała samic 6,5–13 kg, samców 14,5–33 kg[13][14].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1824 roku niemiecki przyrodnik i lekarz Ferdinand von Ritgen w publikacji swojego autorstwa o tytule poświęconej klasyfikacji naturalnej ssaków[1]. Ritgen nie wskazał gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1939 roku amerykański zoolog Glover Morrill Allen na typ nomenklatoryczny wyznaczył mandryla barwnolicego (M. sphinx)[15]. Wcześniejsza nazwa – Papio Philippa Müllera z 1773 roku – została uznana za całkowicie nieważną na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej aby uniknąć zamieszania nomenklatorycznego[2].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Papio: fr. papión ‘pawian’, od hiszp. papion ‘pawian’[16]. Gatunek typowy: Müller wymienił trzy gatunki – Simia Nemestrina Linnaeus, 1766, Simia sphinx Linnaeus, 1758 i Simia apedia Linnaeus, 1758 (= Simia sciurea Linnaeus, 1758) – z których gatunkiem typowym jest Simia sphinx Linnaeus, 1758.
- Mandrillus (Mandril): fr. mandrill ‘mandryl’, hiszp. mandril ‘mandryl’, od ang. mandrill ‘pawian’, od man ‘człowiek’; drill ‘wiertło’[17].
- Mormon: gr. μορμών mormōn ‘straszydło, goblin’[18]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Simia mormon Alströmer, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758).
- Maimon: fr. nazwa Maimonet nadana przez Buffona w 1766 roku dla krótkoogoniastych małp[19].
- Drill: skrót od fr. mandrill ‘mandryl’, hiszp. mandril ‘mandryl’, od ang. mandrill ‘pawian’, od man ‘człowiek’; drill ‘wiertło’[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.
- Chaeropithecus: gr. χοίρος choιros ‘świnia’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[22][14][11]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[10] | Podgatunki[13][11][14] | Rozmieszczenie geograficzne[13][11][14] | Podstawowe wymiary[13][14][f] | Status IUCN[23] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Mandrillus sphinx | (Linnaeus, 1758) | mandryl barwnolicy | gatunek monotypowy | od południowego Kamerunu (na południe od rzeki Sanaga) do Gwinei Równikowej, zachodnim Gabonie (na wschód od rzek Ivindo i Ogowe), południowo-zachodniego Konga (na południe do rzeki Kouilou w dół do rzeki Kongo) | DC: 55–110 cm DO: 5–10 cm MC: 11–33 kg |
VU |
 |
Mandrillus leucophaeus | (F. Cuvier, 1807) | mandryl równikowy | 2 podgatunki | południowo-wschodnia Nigeria (rzeka Cross), zachodni Kamerun (na wschód do rzeki Sanaga i jej dopływu Mbam) oraz wyspa Bioko (Gwinea Równikowa) | DC: 45–83 cm DO: 5–12,5 cm MC: 6,5–27 kg |
EN |
Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazwa niważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN[2].
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Mandrillus Ritgen, 1824.
- ↑ Młodszy homonim Mormon Illiger, 1811 (Aves).
- ↑ a b Nowa nazwa dla Mormon J.A. Wagner, 1839; młodszy homonim Maimon J.A. Wagner, 1839 (Cercopithecidae).
- ↑ Młodszy homonim Chaeropithecus de Blainville, 1839 (Cercopithecidae).
- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b F.A.M.F. von Ritgen: Natürliche Eintheilung der Säugthiere. Gießen: E.G. Müller, 1824, s. 33. (niem.).
- ↑ a b ICZN. Opinion 1199. Papio Erxleben, 1777, and Mandrillus Ritgen, 1824 (Mammalia, Primates): designation of type species. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 39, s. 15–18, 1982. (ang.).
- ↑ P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linné Königlich Schwedischen Leibarztes &c. &c. Vollständiges Natursystem: nach der zwölften lateinischen Ausgabe, und nach Anleitung des holländischen Houttuynischen Werks, mit einer ausführlichen Erklärung. Cz. 1: Von den säugenden Thieren. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1773, s. 118. (niem.).
- ↑ J.J. O. Voigt: Quadrumana. W: G. Cuvier & J.J.O. Voigt: Das Thierreich, geordnet nach seiner Organisation. Cz. 1. Leipzig: F. A. Brockhaus, 1831, s. 88. (niem.).
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: die Affen und Fleberthiere. Erlangen: Expedition des Schreber'schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. 164. (niem.).
- ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 38. (niem.).
- ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 162. (niem.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 5, 35. (ang.).
- ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Quinquennale Supplementum. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1904, s. 21. (łac.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Mandrillus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
- ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 654–655. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 157, 1939. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 511.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 398.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 432.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 396.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 245.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 177.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
- ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).