Człowiek witruwiański

Człowiek witruwiański

Autor	Leonardo da Vinci
Data powstania	1490
Medium	piórko, atrament i ołówek na papierze
Wymiary	34,3 × 24,5 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Gallerie dell’Accademia

Człowiek witruwiański – rysunek autorstwa Leonarda da Vinci z ok. 1490 roku, znajdujący się w zbiorach Gallerie dell’Accademia w Wenecji. Dzieło stanowi rewizję koncepcji Witruwiusza na temat proporcji ludzkiego ciała^[1]. Człowiek witruwiański jest najbardziej znanym rysunkiem Leonarda^[1], uchodzi za symbol łączenia sztuki z nauką^[2].

Człowiek witruwiański należy do cyklu rysunków poświęconych proporcjom ludzkiego ciała i matematycznych relacji między jego częściami^[3]. Leonardo tworząc rysunki inspirował się dziełem De architectura (pol. O architekturze ksiąg dziesięć) Witruwiusza poświęconemu harmonijnym proporcjom^[4][5]. Prace Witruwiusza zostały w średniowieczu zapomniane, w 1415 roku ponownie odkrył je Gianfrancesco Poggio Bracciolini^[6][7]. Leonardo zainteresował się rysunkiem pod koniec lat 80. XV wieku, gdy ukazało się drukiem wydanie De architectura po łacinie^[6]. W kwietniu 1489 roku Leonardo rozpoczął prowadzenie pomiarów ludzkiego ciała^[8][7]. Leonardo czytając pracę Witruwiusza zgadzał się ze stwierdzeniem, że starożytni słusznie określali człowieka mianem mniejszego świata^[9].

Jest to rysunek piórkiem i akwarelą na szkicu metalowym sztyftem, naniesiony na kartę papieru o wymiarach 34,3 × 24,5 cm^[10][1]. Papier ma ślady mocnego dociskania sztyftu^[11]. W centrum znajduje się postać mężczyzny^[10]. Jego twarz (uchodząca za autoportret Leonarda) wyraża gniew^[12], spojrzenie jest intensywne^[13]. Mężczyzna ma dwie pozycje. W pierwszej ma złączone nogi i ręce wyciągnięte poziomo. Ta pozycja jest wpisana w kwadrat o boku 24 dłoni (lub 96 palców)^[10]. Na środku kwadratu znajdują się genitalia^[14]. W drugiej stoi w rozkroku i ma uniesione ramiona^[10]. Druga postać jest wpisana w koło, którego środkiem jest pępek^[15]. Sylwetka mężczyzny została przedstawiona poglądowo, jednak Leonardo wyraźnie zaznaczył kontury i mięśnie^[16]. Nad i pod rysunkiem znajdują się notatki Leonarda. Górny tekst mówi o wymiarach części ciała człowieka, podanych w trzeciej księdze De architectura. Pod rysunkiem jest napis: Tanto apre l’omo nelle braccia quanto e la sua altezza (Szerokość rozłożonych w bok ramion równa się jego wzrostowi), odnoszący się do pierwszej pozycji^[10]. Leonardo nie stosował się dokładnie do wyliczeń Witruwiusza. Zanotował, że stopa odpowiada jednej siódmej wzrostu człowieka, podczas gdy Witruwiusz twierdził, że jest to jedna szósta^[17].

Rysunek jest rzadko prezentowany publiczności. Przez większość czasu karta jest trzymana w zamkniętym pomieszczeniu na czwartym piętrze Gallerie dell’Accademia^[11].

Powstały również inne rysunki człowieka witruwiańskiego. Około 1490 roku Francesco di Giorgio narysował co najmniej trzy nowe wersje człowieka witruwiańskiego^[18]. W tym samym czasie inną wersję narysował Iacomo Andrea^[19]. Francesco di Giorgio i Iacomo Andrea byli przyjaciółmi Leonarda^[20]. W 1521 roku Cesare Cesariano narysował Człowieka według Witruwiusza. Jego postać charakteryzuje się ogromnymi dłońmi, zbyt długimi stopami i erekcją^[21].

Włoski historyk architektury Claudio Sgarbi uznał, że człowiek witruwiański Leonarda jest poprawioną wersją rysunku Iacoma Andrei, z którym się Leonardo przyjaźnił^[22].

• Grażyna Bastek. Galeria mistrza Leonarda. „Pomocnik Historyczny. Leonardo da Vinci 1452–1519. Człowiek renesansu i jego epoka”. 3, 2019. 
• Walter Isaacson: Leonardo da Vinci. Kraków: Insignis Media, 2019. ISBN 978-83-66071-41-4.
• Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.
• Frank Zöllner: Leonardo da Vinci 1452–1519. Warszawa: Taschen, Edipresse Polska S. A., 2005. ISBN 83-89571-85-4.

• James Earle, Da Vinci's Vitruvian Man of math, kanał TED-Ed na YouTube, 11 lipca 2013 [dostęp 2024-08-29].