ὕδωρ

Δείτε επίσης : ύδωρ

ὕδωρ < πρωτοελληνική *údōr < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *wódr̥ < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *wed-. Συγγενή: αρχαία ελληνική ὕω, λατινική unda, σανσκριτική उदन् (udán), χεττιτική 𒉿𒀀𒋻 (wa-a-tar), παλαιά αρμενική գետ (get) (ποταμός), γοτθική 𐍅𐌰𐍄𐍉 (watō), παλαιά εκκλησιαστική σλαβονική вода (βόντα), αγγλοσαξονική wæter (> αγγλική water).

ὕδωρ, -ᾰτος ουδέτερο

1. νερό

   ※  8ος πκε αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ὀδύσσεια, 1 (α. Ἀθηνᾶς παραίνεσις πρὸς Τηλέμαχον.), στίχ. 110 (109-110)

   κήρυκες δ᾽ αὐτοῖσι καὶ ὀτρηροὶ θεράποντες | οἱ μὲν ἄρ᾽ οἶνον ἔμισγον ἐνὶ κρητῆρσι καὶ ὕδωρ,

   Κήρυκες και παιδόπουλα πρόθυμα τους υπηρετούσαν: | άλλοι να σμίγουν σε κρατήρες με νερό κρασί,

   Μετάφραση σε πεζό (2006): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, @greek‑language.gr

   ※  7ος πκε αιώνας ⌘ Ἡσίοδος, (αποδίδεται) Ἀσπὶς Ἡρακλέους^w, 317 (315-317)

   οἳ δὲ κατ᾽ αὐτὸν | κύκνοι ἀερσιπόται μεγάλ᾽ ἤπυον, οἵ ῥά τε πολλοὶ | νῆχον ἐπ᾽ ἄκρον ὕδωρ· παρὰ δ᾽ ἰχθύες ἐκλονέοντο·

   Στα μέρη του | κύκνοι φωνάζαν δυνατά καθώς ψηλά πετούσαν, μα οι πιο πολλοί | απάνω στο νερό κολύμπαγαν. Δίπλα χοροπηδούσαν ψάρια.

   Μετάφραση (2001): Σταύρος Γκιργκένης, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος @greek‑language.gr

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Θουκυδίδης, Ἱστορίαι, 2, 49.5

   καὶ τὸ μὲν ἔξωθεν ἁπτομένῳ σῶμα οὔτ᾽ ἄγαν θερμὸν ἦν οὔτε χλωρόν, ἀλλ᾽ ὑπέρυθρον, πελιτνόν, φλυκταίναις μικραῖς καὶ ἕλκεσιν ἐξηνθηκός· τὰ δὲ ἐντὸς οὕτως ἐκάετο ὥστε μήτε τῶν πάνυ λεπτῶν ἱματίων καὶ σινδόνων τὰς ἐπιβολὰς μηδ᾽ ἄλλο τι ἢ γυμνοὶ ἀνέχεσθαι, ἥδιστά τε ἂν ἐς ὕδωρ ψυχρὸν σφᾶς αὐτοὺς ῥίπτειν.

   Το σώμα, εξωτερικά, δεν ήταν, στην αφή, πολύ θερμό ούτε κίτρινο, αλλά κοκκινωπό και χλωμό, γεμάτο φουσκαλίδες κι εξανθήματα. Όμως, ο εσωτερικός πυρετός ήταν τόσο μεγάλος, ώστε οι άρρωστοι δεν μπορούσαν να υποφέρουν ούτε τα πιο λεπτά ρούχα ούτε σεντόνια ούτε άλλο τι και ήθελαν να μένουν γυμνοί. Ένιωθαν μεγάλη ανακούφιση αν μπορούσαν να μπουν σε δροσερό νερό.

   Μετάφραση (1965-1968): Άγγελος Σ. Βλάχος, Αθήνα:Γαλαξίας @greek‑language.gr

2. (σπάνια) το θαλασσινό νερό

   ※  8ος πκε αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ὀδύσσεια, στη Βικιθήκη

   • 15 (ο. Τηλεμάχου ἐπάνοδος.), στίχ. 482 (480-483)

     καὶ τὴν μὲν φώκῃσι καὶ ἰχθύσι κύρμα γενέσθαι | ἔκβαλον· αὐτὰρ ἐγὼ λιπόμην ἀκαχήμενος ἦτορ· | τοὺς δ᾽ Ἰθάκῃ ἐπέλασσε φέρων ἄνεμός τε καὶ ὕδωρ, | ἔνθα με Λαέρτης πρίατο κτεάτεσσιν ἑοῖσιν.

     Την πέταξαν τότε στη θάλασσα, λεία στις φώκιες και στα ψάρια — | κι έμεινα μοναχός εγώ, με την καρδιά βαριά. | Άνεμος και νερό τούς προσαράζουν τέλος στην Ιθάκη, | όπου ο Λαέρτης με ξαγόρασε με τα δικά του πλούτη.

     Μετάφραση σε πεζό (2006): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, @greek‑language.gr

   • 9 (ι. Ἀλκίνου ἀπόλογοι: Τὰ περὶ Κίκονας, Λωτοφάγους καὶ Κύκλωπας.), στίχ. 470 (468-470)

     ἀλλ᾽ ἐγὼ οὐκ εἴων, ἀνὰ δ᾽ ὀφρύσι νεῦον ἑκάστῳ, | κλαίειν· ἀλλ᾽ ἐκέλευσα θοῶς καλλίτριχα μῆλα | πόλλ᾽ ἐν νηῒ βαλόντας ἐπιπλεῖν ἁλμυρὸν ὕδωρ.

     Κι όμως εγώ, κάνοντας νεύμα στον καθένα, | έδειξα πως δεν πρέπει να θρηνούν· προστάζοντας, μόλις φορτώσουν τα πολλά καλόμαλλα βοσκήματα | στο πλοίο, να ξανοιχτούμε ευθύς στην αλμυρή τη θάλασσα.

     Μετάφραση σε πεζό (2006): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, @greek‑language.gr

3. (μετεωρολογία) βροχή

   ※ 5ος πκε αιώνας  ⌘ Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι, 1 (Κλειώ), 87.2

   'τὸν μὲν δακρύοντα ἐπικαλέεσθαι τὸν θεόν, ἐκ δὲ αἰθρίης τε καὶ νηνεμίης συνδραμεῖν ἐξαπίνης νέφεα καὶ χειμῶνά τε καταρραγῆναι καὶ ὗσαι ὕδατι λαβροτάτῳ, κατασβεσθῆναί τε τὴν πυρήν.

   Αυτός με δάκρυα στα μάτια επικαλούνταν το θεό, και ξαφνικά, ενώ ήταν ο ουρανός καθαρός και δεν φυσούσε διόλου, μαζεύτηκαν σύννεφα και ξέσπασε καταιγίδα κι έπεσε ραγδαία βροχή και έσβησε η πυρά ολότελα.

   Μετάφραση (1964): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης Αθήνα:Γκοβόστης @greek‑language.gr

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Θουκυδίδης, Ἱστορίαι, 6, 70.1

   καὶ ξυνέβη βροντάς τε ἅμα τινὰς γενέσθαι καὶ ἀστραπὰς καὶ ὕδωρ πολύ,

   Έτυχε ν᾽ αστράψει και να βροντήσει και να πέσει δυνατή βροχή.

   Μετάφραση (1965-1968): Άγγελος Σ. Βλάχος, Αθήνα:Γαλαξίας @greek‑language.gr

4. (γενικότερα) καθετί υγρό
5. τμήμα του αστερισμού του Υδροχόου
6. (σε δικανικές φράσεις) το νερό της κλεψύδρας

   ※  4ος πκε αιώνας ⌘ Δημοσθένης, Ἔφεσις πρὸς Εὐβουλίδην, 21 @scaife.perseus

   σὺ δʼ ἐπίλαβε τὸ ὕδωρ.

   και εσύ σταμάτησε το νερό [στην κλεψύδρα].

   Μετάφραση λέξεων: Βικιλεξικό.

   ※  4ος πκε αιώνας ⌘ Δημοσθένης, Κατὰ Στεφάνου ψευδομαρτυριῶν α′, 86 @scaife.perseus

   πολλὰ δʼ ἔχων εἰπεῖν περὶ ὧν ὕβρισμαι, οὐχ ἱκανὸν τὸ ὕδωρ ὁρῶ μοι.

• βοιωτικός τύπος : οὕδωρ

• γράφειν τι εἰς ὕδωρ

ὕδωρ (αρχαία ελληνικά)

⇘ νέα ελληνικά: ύδωρ, υδρο-, υδρό-, υδρ-

⇒ τσακωνικά: ύο

↷ αγγλικά: hydro-

↷ γαλλικά: hydro-

• ὕδωρ - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ὕδωρ - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.