Oireachtas
Yr Oireachtas yw senedd genedlaethol a deddfwriaethol Gweriniaeth Iwerddon, a elwir weithiau yn Oireachtas Éireann. Caiff ei rhedeg o swyddfa Arlywydd Iwerddon ac mae'n cynnwys dau dŷ neu siambr a elwir weithiau yn "Tai'r Oireachtas", sef Dáil Éireann (y seddi blaen) a Seanad Éireann (y seddi cefn). Mae'n cynnwys, hefyd, Arlywydd Iwerddon.
| Math | senedd, dwysiambraeth  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad | Gweriniaeth Iwerddon |
Mae Tai'r Oireachtas yn ymgynnull yn Nhŷ Leinster yn ninas Dulyn sef hen blasdy o'r 18g. Y Dáil, sy'n cael ei ethol yn uniongyrchol, yw'r gangen rymusaf o lawer o'r Oireachtas.
Yr aelodau
golyguMae'r Dáil Éireann, yn cael ei hethol yn uniongyrchol gan drigolion y wlad dros 18 oed. Cynhelir etholiad i'r perwyl unwaith pob pum mlynedd, fel sy'n ofynol gan y Ddeddf. Ond gall y Taoiseach (pennaeth y Llywodraeth) alw etholiad yn amlach na hyn. Defnyddir cynrychiolaeth gyfrannol i ethol aelodau'r Dáil. Ers 1981 bu nifer yr aelodau'n 166. Nid ydy'r Seanad yn cael eu hethol yn uniongyrchol, eithr yn griw amrywiol sy'n cael eu hethol mewn ffyrdd gwahanol:
- caiff 43 seneddwr eu hethol gan y cynghorau a'r llywodraethwyr
- caiff 11 eu hethol (neu eu henwi) gan y Taoiseach, a
- 6 aelod gan brifysgolion y wlad
Cyfanswm yr aelodau, felly, ydy 60. Etholir Llywydd Iwerddon i'r swydd am gyfnod o 7 mlynedd. Caiff wneud hyn ddwywaith yn unig.
Diwygio nid diddymu
golyguCynhaliwyd refferendwm ar 4 Hydref 2013 yn gofyn a ddylid cael gwared ar yr ail siambr, Seanad Éireann, gan droi Iwerddon fewn i deddfwrfa unsiambr. Pleidleisiodd 39% o'r boblogaeth oedd â'r hawl yn y refferendwm. Er syndod i rai, pleidleisiodd y mwyafrif yn erbyn dileu y Seanad o 51% i 48% oedd am ei ddileu.[1]
Cyfeiriadau
golyguDolen allanol
golygu- (Saesneg) Gwefan swyddogol yr Oireachtas