[go: up one dir, main page]
Wicipedia

Denisovan

Mae'r Denisovan neu'r Denisova hominin yn rhywogaeth neu'n isrywogaeth o'r genws Homo a oedd yn byw tua 41,000 o flynyddoedd yn ôl (Cyn y Presennol CP. Mae bellach wedi'i difodi. Dros dro, rhoddwyd iddo'r enw gwyddonol Homo sp. Altai[1] a Homo sapiens ssp. Denisova.[2][3]

Ogof Denisova, lle canfuwyd hyd i "Benyw X"; Rwsia.

Ym Mawrth 2010 cyhoeddwyd fod Paleoanthropolegwyr wedi darganfod asgwrn bys benyw ifanc a oedd yn byw tua 41,000 (CP) yn Ogof Denisova ym Mynyddoedd yr Altai, Siberia. Roedd y gwyddonwyr yn ymwybodol o'r ogof cyn hyn gan fod llawer o olion Neanderthal wedi'i ganfod yno yn ogystal â bodau dynol modern.[4][5][6]

Ers y darganfyddiad hwnnw yn 2010 cafwyd hyd i ddau ddant arall o'r un rhywogaeth: yn Nhachwedd 2015 cafwyd dant gyda deunydd DNA. Yn 2016 darganfuwyd nodwydd a wnaed o asgwrn ac a ddyddiwyd i 50,000 CP; dyma felly'r nodwydd hynaf.[7][8][9]

Astudiaeth o'r DNA a dyddio

golygu

Mae'r gwahaniaeth yn yr mtDNA rhwng yr asgwrn a gafwyd yn yr ogof ac esgyrn bodau dynol modern yn gwahaniaethu mewn 385 bas (neu Niwcleotid) a hynny allan o tua 16,500 bas. Gellir cymharu hyn gyda'r gwahaniaeth rhwng Neanderthal a bod dynol modern, sef 202 bas; y gwahaniaeth rhwng y Tsimpansî a bod dynol modern yw 1,462 mtDNA bas.[6] Rhoddodd y wybodaeth hon y gallu i wyddonwyr amcangyfrif i'r ymwahanu ddigwydd tuag un filiwn o flynyddoedd CP. Roedd yr mtDNA o'r dant yn hynod o debyg i hwnnw a gafwyd hefyd o asgwrn bys, y ddau o'r un boblogaeth.[10] O ail ddant a ganfuwyd, cafwyd cyfres mtDNA a ddangosodd fod cryn wahaniaeth genetig o'i gymaru a'r ddau arall, sy'n awgrymu bod amrywiaeth eang yn yr mtDNA. Dyma ddau unigolyn, o'r un ogof, gyda'r gwahaniaeth rhyngddynt yn llawer mwy, dyweder, na rhwng dau Neanderthal, ond yn debyg i'r gwahaniaeth dybryd rhwng bodau dynol modern ar wahanol gyfandiroedd heddiw.[10]

Fossiliau

golygu

Hyd at Wanwyn 2017 cafwyd hyd i dri unigolyn yn yr Ogof Denisovans, a adnabuwyd drwy ddadansoddiad o'u DNA:

  1. Denisova 3 - merch ifanc
  2. Denisova 4 - oedolyn gwryw
  3. Denisova 8 - oedolyn gwryw.[8][8]

Paru gyda Neanderthal

golygu

Mae ymchwil genetig a wnaethpwyd yn 2010 yn awgrymu fod bodau dynol a'r Neanderthal yn rhyng-bridio rhwng 80,000 a 50,000 o flynyddoedd yn ôl yn y Dwyrain Canol. O ganlyniad mae gan fodau dynol Ewrasiaidd rhwng 1% a 4% mwy o DNA Neanderthalaidd nag Affricanwyr Is-Sahara.[11] Roedd y Neanderthal yn perthyn yn agor i fodau dynol modern, gyda gwahaniaeth yn eu DNA o ddim ond 0.12%.

 
Siart 'Stringer' o esblygiad sawl rhywogaeth o'r genws Homo dros ddwy filiwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Mae'r cysyniad "Allan o Affrica" i'w weld ar frig y siart.

Yn y 2010au, mewn ogof ym Mynyddoedd Altai, cafwyd hyd i DNA o fewn asgwrn un o'i thrigolion, merch 13 oed, a drigai yno tua 50,000 o flynyddoedd cyn y presennol CyP. Hyd at 40,000 CP roedd y Neanderthal i'w weld drwy orllewin Ewrop a'r Denisovan drwy ddwyrain Ewrop, ond mewn rhai llefydd roeddent yn cyd-fyw. Profodd y DNA fod y tad yn Denisovan a'r fam yn Neanderthal.[12]

Cymharu penglogau

golygu

 

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "Exploring Taxonomy". European Molecular Biology Laboratory, Wellcome Trust. Cyrchwyd 27 Hydref 2015.
  2. ↑ "Homo sapiens ssp. Denisova". NCBI - Taxonomy Browser. NCBI. Cyrchwyd 2015-10-28.
  3. ↑ "Taxonomy - Homo sapiens ssp. Denisova (Denisova hominin)". UniProt. Cyrchwyd 2015-10-28.
  4. ↑ David Leveille (31 Awst 2012). "Scientists Map An Extinct Denisovan Girl's Genome". PRI's The World,. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-07-24. Cyrchwyd 31 Awst 2012. Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)CS1 maint: extra punctuation (link)
  5. ↑ Brown, David (25 Mawrth 2010), "DNA from bone shows new human forerunner, and raises array of questions", Washington Post, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/03/24/AR2010032401926_pf.html
  6. ↑ 6.0 6.1 Krause, Johannes; Fu, Qiaomei; Good, Jeffrey M.; Viola, Bence; Shunkov, Michael V.; Derevianko, Anatoli P. & Pääbo, Svante (2010), "The complete mitochondrial DNA genome of an unknown hominin from southern Siberia", Nature 464 (7290): 894–897, doi:10.1038/nature08976, PMID 20336068
  7. ↑ Zimmer, Carl (16 Tachwedd 2015). "In a Tooth, DNA From Some Very Old Cousins, the Denisovans". New York Times. Cyrchwyd 16 Tachwedd 2015.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Sawyer, Susanna; Renaud, Gabriel; Viola, Bence; Hublin, Jean-Jacques; Gansauge, Marie-Theres; Shunkov, Michael V.; Derevianko, Anatoly P.; Prüfer, Kay et al. (11 Tachwedd 2015). "Nuclear and mitochondrial DNA sequences from two Denisovan individuals". PNAS. Bibcode 2015PNAS..11215696S. doi:10.1073/pnas.1519905112. http://www.pnas.org/content/early/2015/11/11/1519905112. Adalwyd 16 Tachwedd 2015.
  9. ↑ The Siberian Times reporter, World's oldest needle found in Siberian cave that stitches together human history, The Siberian Times, Awst 23, 2016
  10. ↑ 10.0 10.1 Reich, David; Green, Richard E.; Kircher, Martin; Krause, Johannes; Patterson, Nick; Durand, Eric Y.; Viola, Bence; Briggs, Adrian W. et al. (2010), "Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia", Nature 468 (7327): 1053–1060, doi:10.1038/nature09710, PMID 21179161
  11. ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8660940.stm A Draft Sequence of the Neandertal Genome
  12. ↑ Gwefan y BBC; adalwyd 23 Awst 2018.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Denisovan&oldid=12562566"