Ci haul
Ffenomen optegol atmosfferig yw ci haul neu ffug haul, a elwir hefyd yn barhelion (lluosog: parhelia) mewn meteoroleg, sy'n cynnwys man llachar i un neu ddwy ochr yr haul. Mae dau gi haul yn aml o bobtu'r haul o fewn lleugylch (halo) 22°.
Mae'r ci haul yn aelod o deulu lleugylchoedd a achosir gan blygiant golau'r haul gan grisialau iâ yn yr atmosffer. Fel arfer mae cŵn haul yn ymddangos fel pâr o ddarnau lliw cynnil o olau, tua 22° i'r chwith a'r dde o'r Haul, ac ar yr un uchder uwchben y gorwel â'r haul. Gellir eu gweld yn unrhyw le yn y byd yn ystod unrhyw dymor, ond nid ydynt bob amser yn amlwg nac yn ddisglair. Gwelir cŵn haul orau a'r mwyaf amlwg pan fo'r haul ger y gorwel.
Ffurfiant a nodweddion
golyguMae cŵn haul yn cael eu hachosi'n gyffredin gan blygiant a gwasgariad golau o grisialau iâ hecsagonol siâp plât wedi'u gogwyddo'n llorweddol, naill ai wedi'u hongian mewn cymylau cirrus neu cirrostratus uchel ac oer, neu'n drifftio mewn aer llaith rhewllyd ar lefelau isel fel llwch diemwnt[1]. Mae'r crisialau'n gweithredu fel prismau, gan blygu'r pelydrau golau sy'n mynd trwyddynt gyda gwyriad lleiaf o 22°. Wrth i'r crisialau arnofio'n ysgafn i lawr gyda'u hwynebau hecsagonol mawr bron yn llorweddol, mae golau'r haul yn cael ei blygu'n llorweddol, a gwelir cŵn haul i'r chwith ac i'r dde o'r haul. Mae platiau mwy yn siglo mwy, ac felly'n cynhyrchu cŵn haul talach[2].
Mae cwn haul yn goch ar yr ochr agosaf at yr haul; ymhellach allan yn graddio trwy orennau i las[3]. Mae'r lliwiau'n gorgyffwrdd yn sylweddol ac yn dawel, byth yn bur nac yn ddwys. Mae lliwiau'r ci haul o dipyn i beth yn uno i wyn y cylch parheli (os yw'r olaf yn weladwy)[4]
Etymoleg
golyguMae union etymoleg sun dog (ci haul) yn parhau i fod yn ddirgelwch i raddau helaeth. Dywed yr Oxford English Dictionary ei fod "o darddiad aneglur".
Yn llyfr Abram Palmer yn 1882 Folk-etymology: A Dictionary of Verbal Corruptions Or Words Perverted in Form Or Meaning, by False Derivation Or Mistaken Analogy diffinnir cwn haul: