Cadog

Ysgrifennwyd Buchedd Cadog tua 1100 gan Lifris o Lancarfan in circa 1100, c ysgrifennwyd un arall o waith Caradog o Lancarfan rai blynyddoedd yn ddiweddarach. Nid oes llawer o werth hanesyddol iddynt, ond dywedir fod Cadog yn fab i Gwynllyw, brenin Gwynllŵg yn ne Cymru, brawd Sant Pedrog. Dywedir i Gwnllyw gipio buwch yn perthyn i'r mynach Gwyddelig Sant Tathyw, a phan ddaeth Tathyw ato i hawlio ei fuwch yn ôl, penderfynodd Gwynllyw roi ei fab iddo i'w addysgu.

Bu Cadog yn efengylu yng Nghymru a Llydaw, ac mae nifer sylweddol o eglwysi a chysylltiad ag ef yn y ddwy wlad, er enhraifft Llangadog yn Sir Gaerfyrddin, Belz, Locoal-Mendon a Gouenac'h yn Llydaw. Dywedir iddo hefyd adeiladu mynachlog yn yr Alban islaw "Mynydd Bannauc" (yn ôl y farn gyffredinol, i'r de-orllewin o Stirling). Yn ôl ei fuchedd aeth ar brererindod i Rufain a Jerusalem, a daeth i wrthdrawiad a'r Brenin Arthur ac a Maelgwn Gwynedd. Dywedir iddo dreulio cyfnod yn byw fel meudwy gyda Gildas ar ynys ym mae Morbihan yn Llydaw.

Tadogodd yr hynafiaethydd a ffugiwr traddodiad enwog Iolo Morgannwg gyfres o drioedd diarebol a dywediadau ar Sant Cadog/Catwg dan yr enw "Trioedd Catwg Ddoeth".

Ei ddydd gŵyl yw 24 Ionawr (ac weithiau ar y 25 Ionawr).^[1] Gelwir arno i iachau byddardod.

Rhestr Wicidata:

#	Eglwys neu Gymuned	Delwedd	Cyfesurynnau	Lleoliad	Wicidata
1	Eglwys Cadog Sant		51°42′44″N 3°02′17″W / 51.712189°N 3.037995°W / 51.712189; -3.037995	Trefddyn	Q25999200
2	Eglwys Sant Cado, Llydaw		47°17′48″N 2°24′11″W / 47.2967°N 2.4031°W / 47.2967; -2.4031	Gwenrann	Q2957167
3	Eglwys Sant Cadog		51°45′53″N 2°51′05″W / 51.7647°N 2.85141°W / 51.7647; -2.85141	Rhaglan	Q5117381
4	Eglwys Sant Cadog		51°36′39″N 2°57′19″W / 51.6107°N 2.9554°W / 51.6107; -2.9554	Casnewydd Caerllion	Q7401071
5	Eglwys Sant Cadog		51°56′22″N 3°53′00″W / 51.9395°N 3.88347°W / 51.9395; -3.88347	Llangadog	Q17742799
6	Eglwys Sant Cadog		51°46′53″N 2°58′20″W / 51.7815°N 2.97216°W / 51.7815; -2.97216	Llanofer	Q17744068
7	Eglwys Sant Cadog		51°31′21″N 3°07′26″W / 51.52236944444444°N 3.123938888888889°W / 51.52236944444444; -3.123938888888889	Caerdydd	Q99471683
8	Eglwys Sant Cadog, Cheriton, Abertawe		51°36′58″N 4°14′22″W / 51.6161°N 4.23948°W / 51.6161; -4.23948	Llangynydd, Llanmadog a Cheriton	Q17743651
9	Eglwys Sant Cadog, Glyn Nedd		51°44′33″N 3°38′18″W / 51.7425°N 3.6383°W / 51.7425; -3.6383	Aberpergwm Glyn-nedd	Q17740083
10	Eglwys Sant Cadog, Llangatwg Lingoed		51°52′32″N 2°55′44″W / 51.8755°N 2.92886°W / 51.8755; -2.92886	Y Grysmwnt	Q5117380
11	Eglwys Sant Cadog, Pendoylan		51°28′53″N 3°21′19″W / 51.4813°N 3.35522°W / 51.4813; -3.35522	Y Bont-faen Pendeulwyn	Q17722609
12	Eglwys Sant Cadwg		51°56′36″N 3°26′20″W / 51.943333333333°N 3.4388888888889°W / 51.943333333333; -3.4388888888889	Glyn Tarell	Q29485886
13	Eglwys Sant Cattwg		51°32′47″N 4°12′45″W / 51.546491°N 4.212462°W / 51.546491; -4.212462		Q114773981
14	Eglwys Sant Cattwg, Tregatwg		51°24′59″N 3°15′09″W / 51.4164°N 3.25257°W / 51.4164; -3.25257	y Barri	Q17744116
15	Eglwys Sant Catwg		51°40′20″N 3°48′02″W / 51.6721°N 3.80049°W / 51.6721; -3.80049	Blaenhonddan	Q17739556
16	Eglwys Sant Catwg		51°51′14″N 3°08′50″W / 51.8539°N 3.14709°W / 51.8539; -3.14709	Llangatwg	Q17740423
17	Eglwys Sant Catwg		51°50′13″N 2°47′24″W / 51.837°N 2.7901°W / 51.837; -2.7901	Llangatwg Feibion Afel	Q17743968
18	Eglwys Sant Catwg		51°24′55″N 3°28′01″W / 51.4152°N 3.46707°W / 51.4152; -3.46707	Llan-faes	Q17744228
19	Eglwys Sant Catwg		51°45′49″N 2°45′31″W / 51.7637°N 2.75853°W / 51.7637; -2.75853	Llanfihangel Troddi	Q17744316
20	Eglwys Sant Catwg		51°31′39″N 3°17′39″W / 51.527389°N 3.2940791°W / 51.527389; -3.2940791	Pentyrch	Q29499987
21	Eglwys Sant Catwg		51°39′52″N 3°15′04″W / 51.664485°N 3.2511639°W / 51.664485; -3.2511639	Gelli-gaer	Q29502466
22	Eglwys y Plwyf, Llangadog, Llancarfan		51°25′22″N 3°21′57″W / 51.4228°N 3.36591°W / 51.4228; -3.36591	Llancarfan	Q17743863
23	Prieuré Saint-Cado d'Auray		47°39′50″N 2°59′23″W / 47.66375°N 2.989861°W / 47.66375; -2.989861	An Alre	Q22927260
24	Saint-Cado		47°41′03″N 3°11′07″W / 47.684298°N 3.185158°W / 47.684298; -3.185158	Belz	Q110802611
25	Tregatwg		51°24′49″N 3°15′25″W / 51.41361111111111°N 3.2569444444444446°W / 51.41361111111111; -3.2569444444444446	Bro Morgannwg	Q13132002

• E.G. Bowen, Saints, Seaways and Settlements in the Celtic Lands (Gwasg Prifysgol Cymru, 1969)