Albert I, brenin Gwlad Belg

Roedd Albert yn fab i'r Tywysog Philip o Wlad Belg a'r Dywysoges Mary o Hohenzollern-Sigmaringen. Roedd yn ŵyr tadol i'r Leopold a'r Dywysoges Louise o Orleans ac yn ŵyr mamol i'r Tywysog Sofran Charles Anthony o Hohenzollern-Sigmaringen a'r Dywysoges Joseph o Baden.

Priododd Albert â'r Dywysoges Elizabeth o Bafaria. Roedd y dywysoges yn dduges ym Mafaria ac yn dod o ail gangen tŷ brenhinol y Wittelshbachs a gychwynnwyd gan briodas y Dywysoges Louise o Bafaria a'r Tywysog Maximilian o Bafaria. Roedd y dywysoges yn ferch i'r Dug Charles Theodore o Bafaria a'r Dywysoges Mary Joseph o Bortiwgal. Ganwyd y dywysoges yng Nghastell Possenhofen ym 1876. Hi oedd nith yr Empress Elizabeth o Bafaria Sissi. Roedd gan y cwpl dri o blant a gyrhaeddodd oedolaeth:

Ganwyd HM Leopold, Leopold III, maes o law, yn 1901 a bu farw ym 1983 ym Mrwsel. Priododd yn y briodas gyntaf â'r Dywysoges Astrid o Sweden ac yn yr ail briodas â Maria Liliana Baels.

Ganwyd y Tywysog Charles yn 1903 a bu farw ym 1983 ym Mrwsel. Priododd â Mrs. Jacqueline Peyrebrune.

Ganwyd y Frenhines Mary Joseph yn 1906 ym Mrwsel a bu farw yn 2001 yn Genefa. Priododd â Brenin Umberto III o'r Eidal.

[[Cofeb i'r Brenin Albert I ar ddechrau Camlas Albert yn Liege Dechreuodd Albert ei yrfa wleidyddol yn Senedd Gwlad Belg, lle’r oedd yn seneddwr asgell dde, heb ei ethol, rhwng 1893 a 1898. Heb fandad pleidleisiwr, mae gan blant y brenin rôl ar wahân fel seneddwr a dylent ddefnyddio'r fforwm hwn i fynd i'r afael â materion o ddiddordeb cyffredinol yn unig. Roedd gan Albert ddiddordeb mewn datblygu seilwaith ffyrdd, rheilffyrdd a llyngesol. Yn ddiweddarach, derbyniodd Camlas Antwerp yn Liège, syniad a ddaliodd, ei enw: Camlas Albert. Yn 1909 olynodd ei ewythr Leopold II o Wlad Belg.

Roedd Albert yn astudgar ar thawel a paratodd yn fawr ar gyfer ei deyrnasiad. Dangosodd ddiddordeb yn sefyllfa materol y dosbarth gweithiol a theithio yn ddienw ac yn ddisylw i ardaloedd dosbarth gweithiol er mwyn arsylwi ar sefyllfa bywyd pobl yno.^[1] Yn fuan cyn ei esgyniad i'r orsedd yn 1909, ymgymerodd â thaith fanwl o drefediaeth Gwlad Belg yn yr Affrig, y Congo. Roedd y diriogaeth enfawr wedi ei meddianu'n ffurfol gan Wlad Belg yn 1908 (cyn hynny, roedd yn eiddo bersonol i Leopold II ac wedi dioddef ysbeilio a chamdrin drwg-enwog). Gwelodd Albert bod y wladfa mewn sefyllfa truenus a chynigiodd nifer o welliannau er mwyn amddiffyn y bobl gynhenid a mabwysiadu gwelliannau technegol yno.^[2]

 

Yn dilyn marwolaeth ei ewythur, Leopold II, esgynodd Albert i orsedd Brenhiniaeth Gwlad Belg yn Rhagfyr 1909, gan i'w dad ei hun farw yn 1905. Albert oedd y brenin cyntaf i dyngu ei llŵ mewn Iseldireg ac nid yn Ffrangeg yn unig fel y bu.^[1] Roedd ef a'i wraig, y Frenhines Elisabeth, yn boblogaidd oherwydd eu bywydau cymharol syml, di-sgandal a safai mewn gwrthwynebiad i osgoi uchel-ael, pellennig a lliwgar bywyd preifag Leopold II. Un agwedd bwysig ym mlynyddoedd cynnar teyrnasiad Albert oedd cyfres o welliannau i rheolaeth Gwlad Belg o'r Congo, ei hunig drefedigaeth.^[3]

Cymerodd reolaeth ar filwyr Gwlad Belg yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf a dangosodd ei wrthwynebiad i filwyr Austro-Almaenig. Roedd goresgyniad yr Almaenwyr yn groes i Gytundeb Llundain (1839), lle gwarantodd Prwsia niwtraliaeth Gwlad Belg. Ni ddilynodd Albert y llywodraeth yn alltud yn Saint-Adresse ger Le Havre yn Ffrainc. Enillodd y ffaith iddo aros yn y wlad a chefnogi'r milwyr ar gyrion yr afon IJzer lawer o gydymdeimlad ag ef ar ôl y rhyfel. Cymerodd ran gyda'r cynghreiriaid yn symudiadau amddiffyn a rhyddhau'r wlad.

Yn ystod ei deyrnasiad, cyflwynodd y senedd bleidlais gyffredinol (1919) ar ôl gwrthdaro cymdeithasol a gwleidyddol a ddechreuodd yn y 19g. Datgelodd cannoedd o filoedd o ddioddefwyr ar faes brwydr IJzer yr anghyfiawnder o orfod marw dros y famwlad heb erioed gael yr hawl i bleidleisio drosti. Mae'n ymddangos bod Albert wedi deall bod y freuddwyd gudd o absoliwtiaeth ei ragflaenwyr Leopold I a II, yn rhywbeth o'r gorffennol.

Cleddyf lle bu farw Albert I. Cymerodd ofal o ddatblygiad y celfyddydau, isadeileddau a gwyddoniaeth. Sicrhaodd gymrodeddu seneddol anffurfiol rhwng y pleidiau Catholig, Rhyddfrydol a Sosialaidd a'r gwrthdaro cynyddol rhwng pobl Ffrangeg ac Iseldireg eu hiaith. Cefnogodd y prosiect o greu'r brifysgol gyntaf ei hiaith Iseldireg a agorodd ym 1930 yn Ghent wrth barchu uchelfreintiau seneddau.

Cymerodd ran mewn nifer o deithiau naturiolaidd a diwylliannol, yn enwedig un yn Congo (1909), yn America neu Brydain Fawr. Roedd yn aelod o Academi y Gwyddorau Morales et Politiques de France (1925) a chreodd y Fonds National de Recherche Scientifique Belge (1927).

Dangosodd Albert I angerdd cryf dros fynydda trwy gydol ei oes. Ei hoff fynyddoedd oedd; Mont Blanc, Valais, yn y Dolomitau. Ar 29 Awst 1930 agorodd Daith Rhewlif lloches newydd, gyda'i enw Refuge Albert yn cael ei gynnig gyntaf gan y Alpine Club Belgian y Clwb Alpin Français. Rhoddodd Albert ei enw i'r tŵr nodwydd Re Albert gam o anhawster eithafol.

Bu farw ym 1934 ym Marche-les-Dames (tref yn ninas Namur bellach), wrth gymryd rhan mewn dringo clogwyn ger glannau'r Meuse.

• Bywgraffiad swyddogol ar wefan Teulu Brenhinol Gwlad Belg
• Funeral of King Albert of The Belgians, ffilm nweyddion ar British Movietone