Aberafan
 | |
| Math | tref, cymuned  |
|---|---|
| Poblogaeth | 5,452, 4,015 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Castell-nedd Port Talbot |
| Gwlad |  Cymru |
| Arwynebedd | 224.95 ha |
| Cyfesurynnau | 51.59943°N 3.80194°W |
| Cod SYG | W04001019 |
| Cod OS | SS752904 |
| Cod post | SA12 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AS/au Cymru | David Rees (Llafur) |
| AS/au y DU | Stephen Kinnock (Llafur) |
 | |
- Mae'r erthygl hon am y dref. Am ystyron eraill, gwelwch Aberafan (gwahaniaethu).
Tref a chymuned ym mwrdeistref sirol Castell-nedd Port Talbot, Cymru, yw Aberafan[1] (Saesneg: Aberavon).[2] Fe'i lleolir yng nghanol Port Talbot ar lan orllewinol Afon Afan. Roedd 5,452 o bobl yn byw yng nghymuned Aberafan yn 2011, 7.9% ohonynt yn siarad Cymraeg (Cyfrifiad 2001). Arwynebedd y gymuned yw 563 hectar. Saif y dref o fewn cymunedau Aberafan ei hun, Gorllewin Traethmelyn a Dwyrain Traethmelyn.
Hanes
[golygu | golygu cod]Tyfodd Aberafan o amgylch castell pren a adeiladwyd ar ddechrau'r 12g gan Garadog ap Iestyn, un o Arglwyddi Afan tua 1100 O.C ar ochor orllewinol afon Afan. Llosgwyd y castell i lawr ym 1153 ac adeiladwyd y castell o garreg gan Morgan ap Caradoc. Erbyn 1373 roedd y dre yn nwylo Arglwydd Morgannwg, Edward Le Despenser.[3] Daeth yn un o wyth bwrdeisdref seneddol Sir Forgannwg, ond ychydig iawn y tyfodd wedi hynny.
O ddiwedd y 18g ymlaen ddechreuodd diwydiant ddatblygu yn yr ardal - yn cynnwys gweithio tun a chopr. Ym 1840 agorodd y teulu Talbot o Hampshire ddociau yn agos a'u enwi'n "Port Talbot". Yn 1850 cyrhaeddodd y rheilffordd. Mae'r ardal yn dal yn adnabyddus am weithio dur. Dros amser tyfodd Aberafan a'r pentrefi cyfagos (yn cynnwys Baglan, Taibach a Margam) yn un, gan greu'r dref gyfoes Port Talbot.
Cyfrifiad 2011
[golygu | golygu cod]Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[4][5][6][7]
Eisteddfod Genedlaethol
[golygu | golygu cod]Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Aberafan ym 1932 a 1966. Am wybodaeth bellach gweler:
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
- ↑ British Place Names; adalwyd 30 Hydref 2021
- ↑ The History of Port Talbot, S R Jones 1991
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen farw]
Trefi
Aberafan · Castell-nedd · Glyn-nedd · Llansawel · Pontardawe · Port Talbot
Pentrefi
Aberdulais · Abergwynfi · Alltwen · Baglan · Banwen · Bedd y Cawr · Blaendulais · Blaen-gwrach · Blaengwynfi · Bryn · Cil-ffriw · Cilmaengwyn · Cilybebyll · Y Clun · Y Creunant · Cwmafan · Cymer · Cwm-gors · Cwmllynfell · Dyffryn Cellwen · Efail-fach · Glyncorrwg · Godre'r-graig · Gwauncaegurwen · Llandarcy · Llangatwg · Llan-giwg · Margam · Melin-cwrt · Morfa Glas · Onllwyn · Pentreclwydau · Pontrhydyfen · Pwll-y-glaw · Resolfen · Rheola · Rhos · Rhyd-y-fro · Sgiwen · Tai-bach · Ton-mawr · Tonna · Trebannws · Ynysmeudwy · Ystalyfera