Llwybr Treftadaeth Trefynwy: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae Llwybr Treftadaeth Trefynwy yn daith ar hyd strydoedd y dref wedi'i gynllunio er mwyn i ymwelwyr gael cip yma ag acw ar adeiladau hanesyddol y dref.

Cymdeithas Ddinesig Trefynwy oedd y tu ôl i'r Llwybr a hynny yn 2009, sef pennu'r adeiladau, cynllunio'r daith, sgwennu ychydig o destun a chreu murluniau (placs) i'w gosod ar y tu allan i'r adeiladau hanesyddol hyn. Lluniwr y placs oedd Ned Heywood o Gas-gwent ac fe'u gwnaed o glai gyda'r ysgrifen yn dri dimensiwn, a lliw glas i'r cyfan. Roedd nifer y geiriau wedi'u cyfyngu gan faint y plac, wrth gwrs, a rhoddent wybodaeth gynnil i'r ymwelydd o bwysigrwydd hanesyddol a phensaernïol yr adeilad.

Argraffwyd taflen Gymraeg a gellir cael copi ohoni o ^[1]. Ceir hefyd ar hyd y daith Codau QR er mwyn i'r ymwelydd eu sganio gyda'i ffôn clyfar.

Drybridge House

Eglwys Sant Tomos y Merthyr

Pont Trefynwy

Gwesty Robin Hood

Caer Rhufeinig Blestiwm

Gwesty'r Kings Head Hotel

Neuadd y Sir

Great Castle House

Neuadd y Farchnad

Priordy Trefynwy

Eglwys Prior y Santes Fair

I fyny'r ffordd, saif Carchar Trefynwy

Neuadd Rolls

Tŷ'r Barnwr

Y Fferyllfa

Capel y Methodistaidd

Eglwys Gatholig y Santes Fair

Gwesty’r Angel

Theatr y Savoy

Tafarn yr Alarch Wen

Agincourt House

Gwesty The Beaufort Arms

Gwaith Dŵr Potel Hyam

Gerddi Nelson

Cynllun y daith a lleoliad adeiladau hanesyddol y placiau gleision

Rhif	Enw	Llun	Gradd	Dyddiad	Lleoliad[A]	Disgrifiad
1	Drybridge House		C !II	1671 !1671	51°48′32″N 2°43′24″W / 51.809°N 2.7233°W / 51.809; -2.7233 (Drybridge House)	Mae Tŷ Drybridge yn dŷ sylweddol sydd wedi'i gofrestru gan CADW fel adeilad o'r 17eg ganrif: Gradd II*. Mae wedi'i leoli yn ochr de-orllewin tref Trefynwy, Sir Fynwy. Roedd pont fechan gerllaw a arferid ei galw'n "drybridge", ac mae hwnnw bellach o dan gylchfan y ffordd.
2	Eglwys Sant Tomos y Merthyr, Trefynwy		B !II*	1170 !c.1170	51°48′30″N 2°43′13″W / 51.8084°N 2.720408°W / 51.8084; -2.720408 (St Thomas')	Saif Eglwys Sant Tomos y Merthyr(neu Eglwys Sant Tomos ar lafar) ar bwys Pont Canol Oesol Mynwy. Mae'r bont yn croesi Afon Mynwy. Mae rhan o'r adeilad yn mynd yn ôl i tua 1180 ac mae ganddo bwa cangell sy'n dyddio'n ôl i'r 12fed ganrif. Adferwyd y tu allan yn y 19eg ganrif.
3	Pont Trefynwy		A !I	1250 !13 C	51°48′32″N 2°43′12″W / 51.809°N 2.7200°W / 51.809; -2.7200 (Monnow Bridge)	Pont Trefynwy yw'r unig bont yng Nghymru sydd â thŵr amddiffynnol, milwrol; fe'i codwyd oddeutu 1272 ac mae'r bont yng nghanol tref Trefynwy. Mae'r bont yn croesi Afon Mynwy, tua 2 filltir (3.2 km) o'r ffin â Lloegr.
4	Gwesty Robin Hood, Trefynwy		B !II*	1600 !late medieval	51°48′34″N 2°43′09″W / 51.8095°N 2.7193°W / 51.8095; -2.7193 (Robin Hood Inn)	Mae Gwesty Robin Hood yn tarddu'n ôl i ddiwedd yr Oesoedd Canol. Fe'i codwyd o garreg ac mae ganddo borth llydan sy'n tarddu'n ôl i'r 15fed ganrif - sy'n nodwedd brin iawn yn yr ardal hon. Cofrestrwyd yr adeilad gan Cadw fel Gradd II* ar 27 Mehefin 1952.
5	Caer Rhufeinig Blestiwm		na	0055 !c. 55AD	51°48′16″N 2°43′24″W / 51.80447°N 2.7233°W / 51.80447; -2.7233 (Roman Fort)	Dyma safle caer fechan, Rufeinig Blestiwm. Mae'n bur debygol mai dyma leoliad y gaer gyntaf i gael ei adeiladu yng Nghymru, ychydig cyn 55 O.C.
6	Gwesty'r Kings Head Hotel, Trefynwy		B !II*	1650 !17 C	51°48′43″N 2°42′57″W / 51.811935°N 2.715721°W / 51.811935; -2.715721 (King's Head)	Saif Gwesty'r King's Head yn Stryd Glyn Dŵr. Mae'n un o westai mwyaf y dref. Perchennog y gwesty, bellach, ydy Weatherspoons. Cafodd ei adeiladu'n wreiddiol yng nghanol yr 17eg ganrif a chredir i Siarl I, brenin Lloegr a'r Alban aros yma yn 1645.
7	Neuadd y Sir, Trefynwy		A !I	1724 !1724	51°48′43″N 2°42′55″W / 51.811973°N 2.715404°W / 51.811973; -2.715404 (Shire Hall)	Mae Neuadd y Sir, Trefynwy yn adeilad a gofrestrwyd oherwydd ei werth hanesyddol fel gradd 1. Cafodd ei adeiladu yng nghanol y dref yn 1724 fel llys barn ar gyfer Sir Fynwy. Dyma leoliad achos llys y Siartydd mawr John Frost ac eraill am deyrnfradwriaeth am eu rhan yn nherfysg Casnewydd. Wedi hynny, defnyddiwyd yr adeilad fel marchnad anifeiliaid.
8	Great Castle House, Trefynwy		A !I	1673 !1673	51°48′46″N 2°42′59″W / 51.8127°N 2.7164°W / 51.8127; -2.7164 (Great Castle House)	Tŷ trefol sy'n deillio'n ôl i 1673 ydy Tŷ Mawr y Castell (Saesneg: Great Castle House). Saif ger Sgwâr Agincourt. Mae rhan o'r tŷ ar dir Castell Trefynwy ac mae wedi'i gofrestru fel adeilad hynafol Gradd I.
9	Neuadd y Farchnad, Trefynwy		C !II	1835 !1830s	51°48′47″N 2°42′55″W / 51.813°N 2.7154°W / 51.813; -2.7154 (Market Hall)	Adeilad Fictoraidd o waith y pensaer lleol George Vaughan Maddox ydy hwn. Fe'i codwyd rhwng 1837 a 1839 fel canolbwynt canol y dref pan oedd y dre'n cael ei ailwampio wedi difrod gan dân. Mae bellach yn gartref i Amgueddfa Trefynwy.
10	Priordy Trefynwy		B !II*	1075 !1075	51°48′49″N 2°42′51″W / 51.8135°N 2.71413°W / 51.8135; -2.71413 (Monmouth Priory)	Priordy Benedictaidd ger tref Trefynwy yn Sir Fynwy oedd Priordy Trefynwy. Adeiladodd yr arglwydd Normanaidd William FitzOsbern gastell yn Nhrefynwy tua 1070. Rai blynyddoedd wedyn, rhoddodd y Llydäwr Guihenoc o Fynwy yr eglwys a thir o'i chwmpas i Abaty Sant Fflorent ger Saumur yn Ffrainc. Cysegrwyd eglwys y priordy tua 1101 neu 1102.
11	Eglwys Prior y Santes Fair		B !II*	1900 !18 - 19 C	51°42′34″N 2°37′24″W / 51.709497°N 2.6233°W / 51.709497; -2.6233 (St Mary’s Church)	Eglwys Anglicanaidd yw hon ond fe'i sefydlwyd fel priordy Benedictaidd yn 1075. Mae'r eglwys bresennol, fodd bynnag, yn tarddu'n ôl i'r 18fed ganrif. Cysegrwyd eglwys y priordy tua 1101 neu 1102.
12	Carchar Trefynwy		C !II	1785 !1780s	51°49′01″N 2°42′47″W / 51.817°N 2.713°W / 51.817; -2.713 (County Gaol)	Mae Hen Garchar Sir Fynwy yn adeilad sy'n perthyn i'r 18fed ganrif. Dyma oedd prif garchar y sir pan agorwyd ei ddrysau cadarn yn 1790. Arferid crogi drwgweithredwyr yma hyd at y 1850au; yn wir daeth cymaint a thair mil o bobl yma i wylio'r crogi diwethaf.
13	Neuadd Rolls		C !II	1887 !1887	51°48′47″N 2°42′40″W / 51.813°N 2.711°W / 51.813; -2.711 (Rolls Hall)	Neuadd Fictoraidd ydy hon. Bellach, caiff ei defnyddio fel Llyfrgell y Dref. Fe'i cofrestrwyd fel adeilad Gradd II yn Hydref 2005. Codwyd yr adeilad yn 1887-8 gan F. A. Powell mewn arddull Jacobeaidd.
14	Tŷ'r Barnwr		C !II	1750 !18c	51°48′47″N 2°42′43″W / 51.81306°N 2.712°W / 51.81306; -2.712 (Judges' Lodgings)	Adeilad sy'n perthyn i'r 18fed ganrif ydy Tŷ'r Barnwr, sydd wedi'i leoli yn Stryd Whitecross, Sgwâr Sant Ioan. Mae rhannau o'r adeilad yn dyddio'n ôl i'r 16eg ganrif. Newidiwyd yr enw i'r 'Labour in Vain' tua 1756. Gwyddem iddo gael ei ddefnyddio fel cartref barnwr ym 1835.
15	Y Fferyllfa, Trefynwy		D !na	1865 !1860s?	51°48′47″N 2°42′38″W / 51.8130°N 2.7106°W / 51.8130; -2.7106 (Dispensary)	Tŷ trefol a godwyd yng nghanol y 18fed ganrif ydy'r Fferyllfa neu Yr Hen Fferyllfa a leolwyd yn Sgwâr Sant Iago. Sefydlwyd fferyllfa yma yn 1857, a drodd yn ddiweddarach yn ysbyty yn ogystal â'r gwaith o ddosbarthu meddyginiaeth. Roedd naw o wlâu yma ar gyfer y cleifion yn 1868, ond caewyd y drysau yn 1903.
16	Capel y Methodistaidd		B !II*	1837 !1837	51°48′43″N 2°42′36″W / 51.812°N 2.710°W / 51.812; -2.710 (Methodist Church)	Cynlluniwyd Capel y Methodistaidd hwn gan George Vaughan Maddox. Fe godwyd yr adeilad yn 1837. Bu John Wesley'n pregethu yma yn 1779 a phedair gwaith wedi hynny.
17	Eglwys Gatholig y Santes Fair		C !II	1793 !1793	51°48′44″N 2°42′47″W / 51.812306°N 2.713°W / 51.812306; -2.713 (St Mary's R.C. Church)	Codwyd yr adeilad yn 1793; erys rhan yn unig, bellach, sef yr ochr ddwyreiniol. Ychwanegwyd ato'n sylweddol yn Oes Victoria gan y pensaer Benjamin Bucknall. Cofrestrwyd yr adeilad yn Awst 1974 fel adeilad Gradd II.
18	Gwesty’r Angel, Trefynwy		C !II	1650 !17 C	51°48′46″N 2°42′51″W / 51.8127°N 2.7142°W / 51.8127; -2.7142 (Angel Hotel)	Mae Gwesty'r Angel, bellach, yn siop ddodrefn. Roedd yn westy rhwng 1700 a 1985. Drwy'r 19eg ganrif fe'i defnyddiwyd fel pencadlys Clwb Teithio Beics Cangen Trefynwy.
19	Theatr y Savoy		B !II*	1850 !19C	51°48′46″N 2°42′52″W / 51.81284°N 2.7145°W / 51.81284; -2.7145 (Savoy Theatre)	Cafodd Theatr y Savoy ei gofrestru gan CADW fel Gradd II* a chafodd ei adnewyddu yn y steil gwreiddiol, traddodiadol. Mae 360 o seddi y tu fewn a chaiff ei reoli gan elusen.
20	Tafarn yr Alarch Wen, Trefynwy		B !II*	1839 !rebuilt 1839	51°48′32″N 2°43′23″W / 51.809°N 2.723°W / 51.809; -2.723 (White Swan Inn)	Perthyn i'r 18fed ganrif mae Gwesty'r Alarch Wen; Mae rhai'n honni mai dyma adeilad pwysicaf y dre, oherwydd ei bensaernïaeth unigryw. Cofrestrwyd yr adeilad fel Gradd II* ym Mehefin 1952.
21	Agincourt House, Trefynwy		B !II*	1750 !17-19C	51°48′45″N 2°42′54″W / 51.812472°N 2.715°W / 51.812472; -2.715 (Agincourt House)	Perthyn i ddechrau'r 17eg ganrif y mae Agincourt House. Mae'n adeilad nodedig gyda hanner ohono'n ffrâm bren.[1] Cofrestrwyd y tŷ hwn ym Mehefin 1952 fel adeilad Gradd II*. Ceir y dyddiad 1624 ar y talcen, ar ddarn o bren.
22	Gwesty The Beaufort Arms, Trefynwy		B !II*	1835 !1830s	51°48′43″N 2°42′54″W / 51.812°N 2.715°W / 51.812; -2.715 (Beaufort Arms)	Gwesty a thafarn ydy Gwesty'r Beaufort Arms sy'n dyddio nôl i'r 18fed ganrif. Mae ffrynt y gwesty, fodd bynnag, yn fwy diweddar gan iddo gael ei foderneiddio yn Oes Victoria, fwy na thebyg gan y pensaer lleol, sef George Vaughan Maddox, a hynny yn y 1830au.
23	Gwaith Dŵr Potel Hyam		D !na	1866 !1866	51°48′40″N 2°42′50″W / 51.811°N 2.714°W / 51.811; -2.714 (Hyam's Water Works)	Adeilad sy'n dyddio'n ôl i 1866 ydy Gwaith Dŵr Potel Hyam, ac sydd wedi'i leoli yn 23 23 Heol Glyn Dŵr, Trefynwy. Arferai gynnal gwaith potelu dŵr llawn o fwynau. Mae'r adeilad yn fflatiau erbyn heddiw.
24	Gerddi Nelson		B !II*	1802 !nom.1802	51°48′40″N 2°42′56″W / 51.811°N 2.7156°W / 51.811; -2.7156 (Nelson Garden)	Mae Gerddi Nelson yn erddi sydd wedi'i lleoli yn 13 Heol Chippenhamgate, yn nhu cefn i 18 Heol Mynwy ac yn tarddu nôl i ddiwedd y 19eg ganrif. Cynhaliwyd yma barti i anrhydeddu Horatio Nelson yn 1802. Ei ffin ddeheuol ydy wal y dref a cheir mynedfa drwy'r wal i'r ardd. Roedd yma gwrt tennis yn yr 17eg ganrif a lawnt fowlio erbyn 1718. Trodd wedi hynny'n berllan.

• Wicipedia:Pedia Trefynwy
• Neuadd y Sir, Trefynwy
• Pont Trefynwy