Vladimir Dedijer
Vladimir Dedijer (4. februar 1914 – 30. novembar 1990) bio je jugoslavenski partizanski borac tokom Drugog svjetskog rata koji je postao poznat kao političar, aktivista za ljudska prava i historičar. U ranim poslijeratnim godinama predstavljao je Jugoslaviju u Ujedinjenim nacijama i bio je visoki državni službenik.
Vladimir Dedijer | |
|---|---|
 Dedijer 1960. | |
| Rođenje | 4. februar 1914. |
| Smrt | 30. novembar 1990 (76 godina) |
Kasnije, nakon što je došao u sukob sa vladom, koncentrisao se na svoju akademsku karijeru historičara. Predavao je na Univerzitetu u Beogradu, a bio je i gostujući profesor na nekoliko univerziteta u Sjedinjenim Državama i Evropi. Učestvovao je u Russell Tribunalu 1967, razmatrajući aktivnosti snaga Sjedinjenih Država u Vijetnamu, i u kasnijim sudovima.
Porijeklo i porodica
urediRođen je u srpskoj porodici u Beogradu, u Kraljevini Srbiji, koja je kasnije apsorbovana u Jugoslaviju.[1] Njegova porodica je porijeklom iz Čepelice kod Bileće i bili su pravoslavni kršćani. Njegov otac, Jevto Dedijer, bio je profesor geografije na Beogradskom univerzitetu, a majka Milica je bila socijalni radnik. Bio je srednji od tri sina: Borivoja, Vladimira i Stevana.
Prije Drugog svjetskog rata oženio se Olgom Popović. Njihova kćerka Milica dobila je ime po majci. Nakon što je Olga umrla 1943, sljedeće godine se ponovo oženio Verom Križman, glumicom i jugoslavenskom partizankom.[2] On i Vera imali su četvoro dece: kćerku Bojanu i tri sina Borivoja (Boro), Branimira (Branka) i Marka Dedijera. Branko je izvršio samoubistvo sa 13 godina, nakon što ga je policija ispitivala o političkim aktivnostima njegovog oca. Nakon što se vratio kući, objesio se. Boro je izvršio samoubistvo 1966. skočivši sa litice u blizini očeve kuće,[3] ali Dedijer je vjerovao da je Boru ubila slovenska policija.[4]
Politička i revolucionarna aktivnost
urediU mladosti je prisustvovao Konferenciji za pomirenje u Poljskoj 1929. kao delegat jugoslavenske gimnazijske omladine. Godine 1931. prisustvovao je XX Svjetskom kongresu Kršćanskog udruženja mladih muškaraca u Clevelandu, Ohio u Sjedinjenim Državama.
Po završetku srednje škole radio je u dnevnom listu Politika dok je studirao pravo. Kao novinar postao je strani dopisnik u Poljskoj, Danskoj, Norveškoj (1935), Engleskoj (1935–1936) i Španiji (1936) u godinama prije izbijanja Drugog svjetskog rata. Zbog podrške republikanskoj vladi u Španiji tokom Španskog građanskog rata, Dedijer je otpušten iz Politike 1937. po nalogu jugoslavenske vlade.[5]
Tokom 1930-ih, sarađivao je sa Komunističkom partijom Jugoslavije (KPJ). Dedijer je sebe smatrao nezavisnim misliocem poput srpskih predaka. "Teško je biti Srbin", rekao je jednom, "Ali kako je lepo!"[6]
Dedijer se pridružio jugoslovenskim partizanima 1941. u njihovoj borbi protiv nacističke Njemačke. Služio je kao potpukovnik u Titovom štabu.[5] Tokom rata bio je politički komesar.
Njegova supruga Olga, studentica medicine koja je postala partizanski hirurg, ubijena je u bici na Sutjesci 1943. Tada je ranjen i u dva navrata kasnije.[6] Dan nakon Olgine sahrane, Dedijer je teško ranjen. Titovi partizani su ga unapredili u pukovnika i poslali na oporavak u Kairo i Napulj. Godine 1944. Dedijer se vraća u Titovu jadransku bazu Vis.[7]
Poslije rata bio je član jugoslovenske delegacije na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1946. i na nekoliko zasjedanja Generalne skupštine Ujedinjenih nacija (1945–1952).[8] Također je postao profesor historije na Univerzitetu u Beogradu.[1]
Godine 1952. Dedijer postaje član Saveza komunista. Sljedeće godine imenovan je u Saveznu skupštinu. Bio je jedini član Centralnog komiteta koji je 1954. stao na stranu Milovana Đilasa kada je Đilasa smijenio Tito zbog kritike "nove klase" partijskih birokrata i zalaganja za vladavinu prava u socijalizmu. Dedijer je branio Đilasovo pravo na slobodu izražavanja pred Centralnim komitetom KPJ januara 1954. nakon čega je isključen iz KPJ, smijenjen sa političkih funkcija i smijenjen sa profesorskog mjesta na Katedri za historiju Univerziteta u Beogradu. Đilas je osuđen, a Dedijer je osuđen na uslovnu kaznu zatvora od šest mjeseci.[5][6]
Univerzitetska karijera
urediUz pasoš jugoslovenskih vlasti 1959, Dedijeru je dozvoljeno da sa porodicom napusti zemlju. Od tada se posvetio pisanju historije i podučavanju. Predavao je na Univerzitetu u Beogradu i bio gostujući profesor historije na univerzitetima u Sjedinjenim Državama: Michigen, Harvard, Stanford, Princeton, iYale; i u Evropi: Pariz (Sorbona), Manchester(Engleska) i Stokholm.[9]
Godine 1978. primljen je za redovnog člana Srpske akademije nauka i umjetnosti.
Poznat je po knjizi Jugoslovenski Aušvic i Vatikan: Hrvatski masakr Srba tokom Drugog svjetskog rata, koja je prevedena na više jezika. Pisao je o nasilnoj represiji i genocidu koji su počinili ustaše katolici u Hrvatskoj nad narodima i religijama koje su smatrali hereticima. Procijenio je da su ustaše ubile ukupno 750.000 pravoslavnih Srba; 60.000 Jevreja; a 26.000 Sinta i Roma.[10]
Dedijer je umro u Bostonu, Massachusetts, 30. novembra 1990. Nakon toga je kremiran. Njegov pepeo vraćen je radi sahranjivanja na Centralno groblje Žale u Ljubljani.
Bibliografija
uredi(Izbor)
- Dnevnik 1941—1945, Beograd I 1945, Beograd II 1946, Beograd III 1950 (drugo izdanje 1951.)
- Pariska mirovna konferencija, Beograd, 1947. i Zagreb 1948.
- Tito govori, New York, 1953.
- Josip Broz Tito, Prilozi za biografiju, Ljubljana 1953, Beograd 1953, i 1972,
- Istorija Jugoslavije (s Ivanom Božićem, Miloradom Ekmečićem i Simom Ćirkovićem), Beograd, 1972.
- Jedna vojna konvencija: Eseji razvitka međunarodnog prava, London, 1974.
- Interesne sfere, Beograd 1980.
- Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita-Knjiga 1, Rijeka, 1980.
- Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita-Knjiga 2, Rijeka, 1981.
- Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita-Knjiga 3, Beograd, 1984.
- Vatikan i Jasenovac-Dokumenta, Beograd, 1987.
- Proterivanje Srba sa ognjišta (1941-1945), Beograd, 1989.
- Genocid nad Muslimanima, Ljubljana, 1990.
- Protiv zaborava i tabua-Jasenovac (1941-1945) objavio Antun Miletić odmah po smrti Vladimira Dedijera, Sarajevo, 1991.
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ a b Kosta Milutinović (1971). Živan Milisavac (ured.). Jugoslovenski književni leksikon (jezik: srpskohrvatski). Novi Sad (SAP Vojvodina, SR Srbija): Matica srpska. str. 88.
- ^ "Partizanka na naslovnici". Antifašistički vjesnik (jezik: srpskohrvatski). Zagreb. 3. 3. 2018. Pristupljeno 20. 5. 2023.
- ^ Susan Sontag: As Consciousness Is Harnessed to Flesh: Journals and Notebooks, 1964-1980, Macmillan, 2012, pg. 316
- ^ Nikola Smiljić: "Pisac agent službe", Večernje novosti, 23 November 2003.
- ^ a b c Vladimir Dedijer papers, 1881-1987, Michigan Historical Collections Bentley Historical Library, University of Michigan 1992
- ^ a b c David Binder: "Vladimir Dedijer, Tito Biographer And Partisan Fighter, Dies at 90", New York Times, December 4, 1990
- ^ "Vladimir Dedijer", Der Spiegel (jezik: njemački), 1969, pristupljeno 27. 3. 2021
- ^ Šablon:GE-YLZ
- ^ Dedijer, Vladimir: Jasenovac: Das jugoslawische Auschwitz und der Vatikan, Broschiert – Oktober 2011, Über den Autor
"Dedijer, Kampfgefährte und Biograph Titos, Mitglied der Serbischen Akademie der Wissenschaften und Künste in Belgrad, Belgrader Professor für Zeitgeschichte und Gastprofessor u.a. an den Universitäten Michigan, Harvard, Stanford, Princeton, Yale, Paris (Sorbonne), Manchester und Stockholm, wurde in der BRD vor allem als Präsident des Russell-Tribunals bekannt, das 1978/79 unter seinem Vorsitz die westdeutschen Berufsverbote verurteilte." - ^ Fox, John (april 1995). "Review: The Yugoslav Auschwitz and the Vatican by Vladimir Dedijer". The Slavonic and East European Review. 73 (2): 358–360. JSTOR 4211828.