Ugljik-monoksid
Ugljik(II) oksid ili ugljik-monoksid je gas bez boje i mirisa. Dobija se dehidratacijom mravlje kiseline uz H2SO4 kao dehidratacijsko sredstvo:
| Ugljik(II) oksid | |
|---|---|
 | |
| Općenito | |
| Hemijski spoj | Ugljik(II) oksid |
| Druga imena | Karbon monoksid Ugljik monoksid |
| Molekularna formula | CO |
| CAS registarski broj | 630-08-0 |
| Kratki opis | bezbojna gas |
| Osobine1 | |
| Molarna masa | 28,01 g/mol |
| Agregatno stanje | plinovito |
| Gustoća | 1,2506 kg/m3 pri 0 °C |
| Tačka topljenja | −205,07 °C |
| Tačka ključanja | −191,55 °C |
| Rastvorljivost | 30 m/l vode pri 20 °C |
| Rizičnost | |
| NFPA 704 |  2
4
0
|
| 1 Gdje god je moguće korištene su SI jedinice. Ako nije drugačije naznačeno, dati podaci vrijede pri standardnim uslovima. | |
- HCOOH → CO + H2O
U industriji se dobije kao generatorski i vodeni plin. Generatorski plin se dobije izgaranjem uglja u generatorima:
- C + O2 → CO2
Nastali CO2 nastavlja reakciju s koksom:
- CO2 + C → 2CO
Smjesa nastalog ugljik monoksida i dušika iz zraka se naziva generatorski plin. Ako se preko užarenog koksa u generatorima umjesto zraka dovodi vodena para, nastaje vodeni plin, koji je smjesa ugljik monoksida i vodika:
- C + H2O → CO + H2
Osobine
urediUgljik (II) oksid je gas koji može da gori:
- 2CO + O2 → 2CO
te se koristi kao reducent u dobijanju željeza. Veće količine čistog CO se koriste u sintezi metanola. Ugljik (II) oksid reaguje sa metalima dajući karbonile: Fe(CO)5, Ni(CO)4, Cr(CO)6. Svi karbonili, kao i sam CO su jaki otrovi, jer vezanjem molekula CO, kao liganda, na hemoglobin u krvi, sprječavaju disanje i brzo nastupa smrt. Zbog toga je neophodan oprez kod nepotpunog sagorijevanja fosilnih goriva (zemni gas, nafta, ugalj).
Prirodni izvori
urediUgljik monoksid (CO) je prirodi je veoma rijedak. U zraku ga ima u tragovima, a nešto više u vulkanskim gasovima, ali ga ima i u uglju i meteoritima. Mnogo više se stvara raznim antropogenim uticajima, najčešće kao proizvod zagađivanja atmosfere. Tako je prisutan u duhanskom dimu, kao i u gasovima koje izbacuju industrijski dimnjaci, peći i motori sa unutrašnjim sagorevanjem. Bitan je i sastojak gasa za osvetljenje, kao i generatorskih i vodenih gasova.[1][2][3][4][5]
Dobijanje
urediU praksi se najčešće dobija inter-reakciom koncentrirane sumporne i mravlje kiseline, pri čemu se izdvaja voda. Osim mravlje, može se uzeti i oksalna kiselina ili ferocijanid. Najčešće se koristi kalijum-ferocijanid, ali uz odgovarajuće zagrijavanje. Hemijska jednačina po kojoj se to odbija je:
- .
Međutim, vjerovatnije je da se ova hemijska reakcija odvija postepeno, a da se kao međuproizvodi pojavljuju cijanovodonična i mravlja kiselina i amonijak.
Ugljik-monoksid se može dobiti i iz uglja, pri visokim temperaturama:
- .
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Graeme K. Hunter G. K. (2000): Vital Forces. The discovery of the molecular basis of life. Academic Press, London, ISBN 0-12-361811-8.
- ^ Nelson D. L., Michael M. Cox M. M. (2013): Lehninger Principles of Biochemistry. W. H. Freeman, 2013.ISBN 978-1-4641-0962-1.
- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-222-6.
- ^ Nelson D. L., Cox M. M. (2013): Lehninger Principles of Biochemistry. W. H. Freeman and Co., ISBN 978-1-4641-0962-1.
- ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (1996): Biologija 1, Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-686-8.