Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije

Osnivački kongres Saveza boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije održan je 28. i 29. septembra 1947. godine u Beogradu. Na Kongresu su donesena Pravila Saveza boraca, kojima su utvrđeni naziv organizacije, zadaci, organizaciona struktura, uslovi prijema u članstvo, prava i dužnosti članova i dr. Takođe, na Kongresu je izabran Glavni odbor organizacije, a za prvog predsednika Saveza boraca je izabran Josip Broz Tito.

Osnovni zadatak Saveza boraca je bio očuvanje i učvršćivanje tekovina Narodnooslobodilačke borbe, razvijanje tradicija Narodnooslobodilačke borbe, sakupljanje istorijske građe iz Narodnooslobodilačke borbe, uređivanje grobova palih boraca, podizanje spomenika, osnovanje muzeja, briga o materijalnom zbrinjavanju, školovanju i zapošljavanju učesnika i dece palih boraca, regulisanju invalidnine, penzija i ostalih socijalnih pomoći učesnicima rata i njihovim porodicama, briga o prosvetnoj i sportskoj aktivnosti članova, saradnji sa nacionalnim i međunarodnim organizacijama bivših boraca i dr. Članovi ove organizacije mogli su biti - učesnici Narodnooslobodilačke borbe, aktivisti Narodnooslobodilačkog pokreta, zatvorenici i internirana uhapšena lica zbog pomaganja i saradnje sa Narodnooslobodilačkim pokretom, zarobljenici bivše Jugoslovenske vojske koji su se u zarobljeništvu opredJelili za Narodnooslobodilački pokret i jugoslovenski državljani koji su se van Jugoslavije borili protiv fašizma. Tokom 1948. godine, osnovane su republičke organizacije Saveza boraca - u aprilu Savez boraca Crne Gore; u maju Savez boraca Srbije, Savez boraca Hrvatske i Savez boraca Bosne i Hercegovine i u julu Savez boraca Slovenije.

Na Drugom kongresu Saveza boraca održanom 10. i 11. marta 1951. godine u Beogradu, dopunjen je Pravilnik organizacije i izabran Centralni i Nadzorni odbor. Na prvoj sednici novoizabranog Centralnog odbora za novog predsednika Saveza boraca je izabran Aleksandar Ranković, dok je Josip Broz Tito izabran za počasnog predsednika. Na sljedećem Trećem kongresu, održanom 27. i 28. aprila 1955. godine u Ljubljani, Josip Broz Tito je izabran za doživotnog počasnog predsednika.

Na Četvrtom kongresu Saveza boraca, održanom od 29. juna do 1. jula 1961. godine u Beogradu došlo je do ujedinjenja organizacije Saveza boraca sa organizacijama Saveza ratnih vojnih invalida Jugoslavije i Udruženja rezervnih oficira i podoficira. Tada je i dobijen novi naziv organizacije - Savez udruženja boraca NOR-a, pošto su svi tadašnji članovi Saveza ratnih vojnih invalida, kao i Udruženja rezervnih oficira i podoficira bili učesnici NOR-a, a samim tim i članovi Saveza boraca. Na Šestom kongresu SUBNOR-a, održanom od 15. do 17. oktobra 1969. godine u Ohridu donet je novi Statut organizacije, koji je dao više ovlašćenja republičkim organizacijama SUBNOR-a. Takođe od ovog Kongresa, iz članstva SUBNOR-a je izdvojen Savez rezervnih vojnih starješina Jugoslavije (SR VSJ), pošto su vremenom članovi ovog udruženja počeli da postaju i penzionisani oficiri i podoficiri koji nisu bili učesnici NOR-a.

Tokom prvih poslijeratnih godina osnovna aktivnost SUBNOR-a bila je usmjerena na njegove osnovne ciljeve - očuvanje i njegovanje tradicija NOB-a, zbrinjavanje bivših boraca, invalida, kao i porodica palih boraca, podizanje spomenika i dr. Kasnije tokom sedamdesetih i osamdesetih godina, u rukovodstvo SUBNOR-a su se sve više nalazili penzionisani penzionisani državni i partijski funkcioneri, kao i generali i oficiri Jugoslavenske narodne armije (JNA). Tada je SUBNOR sve više postajao politička organizacija, koja je pored svog primarnog delovanja počela da se meša u sve aktuelne društveno-političke probleme u zemlji sa stanovišta „čuvara revolucije“.

Na inicijativu SUBNOR-a 1950. godine su ustanovljene „Spomenica palih borca NOR-a“, koju je dodjeljivalo Ministarstvo narodne odbrane i „Spomenica žrtava fašističkog terora“, koju su dodjeljivali Prezidijumi narodnih skupština republika FNRJ. Predloge za dodjeljivanje ovih spomenica donosio je SUBNOR. Takođe SUBNOR je nadležnim organima davao prijedloge za odlikovanje pojedinaca ili jedinica za učešće u Narodnooslobodilačkom ratu, a bez saglasnosti članova SUBNOR-a nije se mogla dobiti ni Partizanska spomenica 1941.

Predsednik FNR Jugoslavije Josip Broz Tito je 3. jula 1956. godine, povodom petogodišnjice početka Narodnooslobodilačkog rata, odlikovao Ordenom narodnog heroja ovu organizaciju za - izvanredne junačke podvige i masovni heroizam kojim su se članovi organizacije Saveza boraca istakli u vreme Narodnooslobodilačkog rata u borbi protiv neprijatelja i za naročite zasluge stečene na čuvanju tekovina narodne revolucije.

 

Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata se formirao na teritorijalnom principu, u naselju, selu, gradu po odluci općinske skupštine, odnosno općinskog odbora SUBNOR-a. Najviši organi Saveza boraca, počevši od udruženja pa do Saveza, bile su skupštine udruženja (općinskih, pokrajinskih i republičkih organizacija), odnosno Kongres SUBNOR Jugoslavije.

U okviru SUBNOR-a Jugoslavije, kao i pri republičkim organizacijama, bile su organizovane i razne komisije, kao naprimer - Komisija ratnih vojnih invalida, Komisija bivših političkih zatvorenika, interniraca i deportovaca, Komisija bivših ratnih zarobljenika, Komisija za poslove narodne odbrane, Komisija za negovanje revolucionarnih tradicija i dr. Takođe u okviru SUBNOR-a su bile organizovane i sekcije ratnih jedinica NOV i POJ, od kojih su najaktivnije bile sekcije boraca Prve i Druge proleterske, Šeste ličke, Sedme banijske, Osme kordunaške divizije, sekcije boraca slavonskih i vojvođanskih brigada i dr.

Članstvo u SUBNOR-u je bilo dobrovoljno i pojedinačno, a pored učesnika Narodnooslobodilačkog rata (NOR), saradnika Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP), zarobljenika i logoraša, član SUBNOR-a je mogao biti i svaki građanin Jugoslavije koji se van zemlje borio protiv fašizma, kao i bivši učesnici građanskog rata u Španiji, pokreta otpora u Francuskoj i dr. Kasnijih godina, u članstvo SUBNOR-a su uključivani i članovi porodica poginulih boraca ili umrlog invalida.

U vreme održavanja svog Šestog kongresa, 1969. godine SUBNOR je imao 1.348.056 članova, a u vreme održavanja Sedmog kongresa, 1974. godine 957.805 članova.

SUBNOR Jugoslavije bio je član i jedan od osam osnivača Svjetske federacije bivših boraca (engleski: World Veterans Federation), koja je osnovana 1951. godine u Parizu, pod nazivom Međunarodna federacija Organizacije ratnih veterana (engleski: The International Federation of War Veterans Organisation). SUBNOR Jugoslavije je izdavao svoj list 4. jul.

• Kongresi Saveza boraca i Saveza udruženja boraca NOR-a Jugoslavije, održani od osnivanja organizacije do raspada SFR Jugoslavije:
  • Prvi kongres, održan 28. i 29. septembra 1947. godine u Beogradu
  • Drugi kongres, održan 10. i 11. mart 1951. godine u Beogradu
  • Treći kongres, održan 27. i 28. april 1955. godine u Ljubljani
  • Četvrti kongres, održan od 29. juna do 1. jula 1961. godine u Beogradu
  • Pet kongres, održan od 28. do 30. septembra 1965. godine u Sarajevu
  • Šesti kongres, održan od 15. do 17. oktobra 1969. godine u Ohridu
  • Sedmi kongres, od 19. do 21. juna 1974. godine u Zagrebu
  • Osmi kongres, od 17. do 19. oktobra 1978. godine u Budvi
• Predsednici Saveza boraca i Saveza udruženja boraca NOR-a Jugoslavije, od osnivanja organizacije do raspada SFR Jugoslavije bili su:
  • Josip Broz Tito, od 1947. do 1951.
  • Aleksandar Ranković, od 1951. do 1963.
  • Đuro Pucar Stari, od 1963. do 1969.
  • Čedo Kapor, od 1969. do 1974.
  • Kosta Nađ, od 1974. do 1981.
  • Mito Dimitrijevski, od 1981. do 1982.
  • Vladimir Šćekić, od 1982. do 1983.
  • Bojan Polak, od 1983. do 1984.
  • Ilija Đukić, od 1984. do 1985.
  • Mihailo Švabić, od 1985. do 1986.
  • Rudi Kolak, od 1986. do 1987.
  • Bogdan Pecotić, od 1987. do 1988.
  • Petar Matić Dule, tokom 1988.
  • Milan Pribić, od 1988. do 1989.
  • Risto Džunov, od 1989. do 1990.
  • Radomir Vukosavović, od 1990. do 1991.

Poslije raspada Jugoslavije, 1991. godine SUBNOR Jugoslavije je prestao da postoji u dotadašnjem obliku, a njegovu tradiciju u novonastalim državama nastavile su dotadašnje republičke organizacije. Sve do 2006. godine zvanično je postojao SUBNOR Jugoslavije, ali je i on prestao da postoji raspadom Državne zajednice Srbije i Crne Gore.

Organizacije SUBNOR-a koje danas djeluju i organizacije koje su nastale od republičkih organizacija SUBNOR-a:

• Bosna i Hercegovina - postoje dva odvojena boračka udruženja.
  • Federacija Bosne i Hercegovine - Savez antifašista i boraca narodnooslobodilačkog rata u Bosni i Hercegovini (SABNOR BiH), nastao 24. juna 2006. godine transforamcijom dotadašnje organizacije SUBNOR-a Bosne i Hercegovine. Djeluje samo na teritoriji Federacije BiH.
  • Republika Srpska - Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Republike Srpske (SUBNOR RS), nastao 1992. godine od opštinskih organizacija SUBNOR-a BiH koje su se nalazile na teritoriji Republike Srpske. Djeluje samo na teritoriji Republike Srpske i povezan je sa SUBNOR-om Srbije.
• Makedonija - Savez boraca narodnooslobodilačkog i antifašističkog rata Makedonije (makedonski: Сојуз на борците од Народноослободителната и антифашистичка војна на Македонија - СБНОАМ)
• Slovenija - nakon osamostaljivanja Slovenije, organizacija je nekoliko puta reorganizovana i mijenjala naziv. Prvi put 1993]. godine, kada je dotadašnji SUBNOR Slovenije promenio naziv u Savez udruženja boraca i učesnika NOB Slovenije (slovenski: Zvezo združenj borcev in udeležencev NOB Slovenije), a drugi put 2007. godine kada je preimneovan u Savez udruženja boraca za vrednosti NOB Slovenije (slovenski: Zvezo združenj borcev za vrednote NOB Slovenije - ZZB).
• Srbija - Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Srbije (SUBNOR Srbije), do 2006. godine organizacija je delovala u okviru SUBNOR-a Jugoslavije, odnosno SUBNOR-a Srbije i Crne Gore, a od tada deluje samostalno.
• Hrvatska - nakon osamostaljenja Hrvatske, SUBNOR Hrvatske je 1992. godine reorganizovan i promenio je naziv u Savez antifašističkih boraca Republike Hrvatske (SAB RH), a 2007. godine u Savez antifašističkih boraca i antifašista Republike Hrvatske (SABA RH).
• Crna Gora - do 2006. godine SUBNOR Crne Gore je djelovao u okviru SUBNOR-a Jugoslavije, odnosno SUBNOR-a Srbije i Crne Gore, a poslije osamostaljenja Crne Gore, organizacija je reorganizovana u Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata i antifašista Crne Gore (SUBNOR i antifašista Crne Gore). Iste godine iz ove organizacija je istupio jedan dio članstva, koji sada djeluje kao nevladina organizacija pod nazivom SUBNOR Crne Gore jugoslovenska opcija.

• Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975.
• Vojna enciklopedija. Beograd 1975. godina
• Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941-1945 (prvi tom). „Narodna knjiga“ Beograd i „Partizanska knjiga“ Ljubljana, 1980. godina.

Portal SFRJ