Mezolit
Mezolit (grč. Μεσολιθικός - od - Μεσο srednje i λίθος - kamen) ili srednje kameno doba trajalo je od kraja ledenog doba, prije 10.000 godina do pojave zemljoradnje pa sve do neolita, odnosno mlađeg kamenog doba. Datiranje varira u odnosu na različita podneblja. U nekim oblastima (npr. na Bliskom istoku), zemljoradnja javlja se krajem pleistocena, tako da je mezolit veoma kratko trajao i teško ga je definisati. U oblastima sa ograničenim efektom promjena u smjeni ledenih i međuledenih doba - koristi se termin epipaleolit, a u drugim regijama gdje se vidi jasna promjena nastala smjenom glacijala (koja se ogleda u ekološkim razlikama) vidi se jasna slika ovog doba.
Tokom mezolita, ljudi i dalje žive u pećinama, ali i grade prva trajna naselja, najčećše na obalama rijeka, jezera i mora i razvijaju tehnologiju. Oruđa se i dalje izrađuju okresivanjem kamena, javljaju se mirkoliti, kamene sjekire i predmeti od drveta. Na nekim lokalitetima otkriveni su kanui i čamci. Opstanak se osim na sakupljanju plodova i lovu, zasniva i na ribolovu. U šumskim područjima pojavljuju se znaci deforestacije, koja se razvija u neolitu tokom koga je čovjek počeo sa krčenjem šuma, da bi stvorio više prostora za zemljoradnju.
Mezolitska nalazišta su Vlasac i Lepenski Vir na desnoj obali Dunava, u Đerdapu (Srbija), Cramond, Howick house i Star Carr, (Velika Britanija), pećina Franhti (grč. Σπήλαιον Φράγχθη) (Grčka), Swifterbant (Holandija).
Crvena stijena
urediU Crnoj Gori, uz put Nikšić - Bileća, na padini što se spušta prema Trebišnjici, otkrivena je polupećina u stijeni, oblika poluotvorene školjke. Prečnik je 30 m, dubina 15 m i visina 12 m. Ispod gotovo ravnog tla leže u gotovo neprekinutom nizu arheološki slojevi iz bronzanog doba, neolita, mezolita (četvrti sloj) i paleolita. Istraženi su do dubine 20 m, do sloja čija se starost cijeni na preko 60 000 god. U izvještaju koji je napisao Alojz Benac stoji da su tokom mezolita ovdje stalno ili povremeno boravile skupine mezolitskog stanovništva. Pronađene su naslage ugljenisanog drveta, pepela, životinjskih kostiju i puževih ljuštura, morskih školjki, stotine primjeraka alata i oružja od kremena, nekog drugog tvrdog kamena ili kostiju.
Ugljenisano drvo je bor, kakvog danas nema u okolini, što govori o sasvim drugom ambijentu toga vremena. Obilna vegetacija, na koju upućuje i obilje kostiju, sa bujnim životinjskim svijetom omogućivali su utočište i hranu zajednicama mezolitskih ljudi.[1] Jedna zajednica ne bi mogla sama postojati, pa je realnije da je čitava jadranska zona bila naseljena skupinama istog nivoa kulture.
Lista mezolitskih kultura u Evropi
uredi| Azilian kultura | Španija | 14000 pne. | 10000 pne. | |
| Kunda kultura | Baltik, Rusija/ | 10500 | 7000 | |
| Lepenski Vir | Đerdap, Srbija/Rumunija | 9500 | 6000 | |
| Tardenoisian | Francuska, Belgija | 10000 | 5000 | |
| Sauveterrian | Francuska | 8500 | 6500 | |
| Ertebolle | Skandinavija | 7300 | 5900 | |
| Irish Mesolithic | Irska | 7530 | 7320 | |
| Dnjepar - Don kultura | Rusija | 5000 | 4000 | Kasnije neolitska kultura |