Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije

Skupština Socijalističke federativne republike Jugoslavije (makedonski: Собрание на Социјалистичка Федеративна Република Југославија; slovenski: skupščini Socialistične Federativne Republike Jugoslavije) ili Savezna skupština (makedonski: Сојузното собрание; slovenski: Zvezna skupščina) je bila najviše predstavničko tijelo i nositelj ustavotvorne i zakonodavne vlasti u Socijalističkoj federativnoj republici Jugoslaviji, od 1945. do 1992. godine.

Formirana je novembra 1945. godine, poslije izbora za Ustavotvornu skupštinu. Do tada je ulogu skupštine vršilo Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), koji je 10. augusta 1945. godine promijenio naziv u Privremena narodna skupština Demokratske federativne Jugoslavije (DFJ).

Prvi skupštinski saziv i prva skupština bila je proglašena na Drugom zasjednaju AVNOJ-a 29-30. novembra 1943. godine u Jajcu. Za predsjednika je izabran Ivan Ribar, a potpredsjednici su bili: Antun Avgustinčić, Dimitar Vlahov, Marko Vujačić, Moša Pijade i Josip Rus, te je istovremeno osnovan Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), koji je bio najviši izvršni naredbodavni organ narodne vlasti u Jugoslaviji. Na tom su zasjedanju donesene odluke, od koji je najvažnija da se Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije konstituiše u zakonodavno i izvršno predstavničko tijelo Jugoslavije, kao vrhovni predstavnik naroda i uspostavlja se Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), sa svim obilježjima narodne vlade, preko koga će AVNOJ ostvarivati ​​svoju izvršnu funkciju.

Nakon završetka Drugog svjetskog rata i oslobođenja DFJ, održano je 7. augusta 1945. Treće zasjedanje AVNOJ-a na kom su donesene odluke o pripremanju i organizaciji izbora za Ustavotvornu skupštinu. 1945. godine. Tim je odlukama AVNOJ zvanično prestao da postoji, a upravu nad državom, preuzela bi Ustavotvorna skupština. AVNOJ je 10. augusta pretvoren u Privremenu narodnu skupštinu Demokratske federativne Jugoslavije te je nastavio rad do 26. augusta 1945.

Nakon izbora 11. novebra 1945. za Ustavotvornu skupštinu DFJ (makedonski: Уставотворно собрание; slovenski: Ustavna skupščina), donesen je Ustav FNRJ u kom se definišu nove funkcije Skupštine. Ustavotvorna skuština radila je od novembra 1945. do januara 1946. Bila je dvodomna i sastojala se od Savezne skupštine i Skupština naroda.

Ustavom iz 1946. ime skupštine promijenjeno je u Narodna skupština FNRJ (makedonski: Национално собрание на Федеративна Народна Република Југославија; slovenski: Ljudska skupščina Federativne Ljudske republike Jugoslavije), a ustavnim članovima 49-72. definišu se obaveze, djelovanje i funkcija Skupštine kao predstavnik narodnog suvereniteta Federativne narodne republike Jugoslavije^[a], te kao vrhovni organ državne vlasti Federativne narodne nepublike Jugoslavije i vrši sva ona prava koja pripadaju Federativnoj narodnoj nepublici Jugoslaviji, ukoliko Ustavom nisu prenijeta u nadležnost drugim saveznim organima državne vlasti i državne uprave,^[b] čime se definiše zakonodavna vlast u FNRJ.^[b] Skupštinu su sačinjavala dva doma Savezno vijeće i Vijeće naroda, koje su birali svi građani FNRJ, a na svakih 50.000 stanovnika birao se po jedan poslanik. Građani svake republike birali su po 30, autonomne pokrajine po 20, a autonomne oblasti po 15 poslanika i poslanici su se birali na mandat od četiri godine. Savezno vijeće kao i Vijeće naroda birali su predsjednika, dva potpredsjednika i tri sekretara. Ove zakonske odredbe vrijedile su su januara 1953. godine. Narodna skupština FNRJ birala je Prezidijum narodne skupštine FNRJ, koji je imao jednog predsjednika, šest potpredsjednika, sekretara i najviše trideset članova.

Donošenjem Ustavnog zakona FNRJ iz 1953. 14. januara 1953. godine, donesen je veliki paket izmjena Ustava Jugoslavije od 1946. godine, sa ciljem uvođenja pojma samoupravljanja u ustavnu materiju. Između ostalog naziv skupštine je promijenjen u Saveznu narodnu skupštinu (makedonski: Сојузно национално собрание; slovenski: Zvezna ljudska skupščina) i ona se definiše kao: ...predstavnik narodnog suvereniteta i najviši organ vlasti federacije.^[c]

U nadležnost skupštine spada:^[d]

1. promjena Ustava;
2. biranje i razrješavanje Predsjednika Republike;
3. biranje i razrješavanje članova Saveznog izvršnog vijeća;
4. biranje i razrješavanje sudija Saveznog vrhovnog suda;
5. savezno zakonodavstvo:
   1. isključivo zakonodavstvo: o ličnim slobodama i drugim osnovnim pravima čovjeka i građanina; o saveznom državljanstvu; o ličnom stanju građana; o socijalnom osiguranju; imovinski zakonik; o autorskom pravu; o patentima, žigovima, uzorcima i modelima; o ustanovljenju društvenog doprinosa i poreza; o carinama; o novcu, kreditnom sistemu, bankama i finansiskom poslovanju; o devizama; o javnim zajmovima; o mjenici, čeku i drugim načinima plaćanja; pomorski zakonik; o osiguranju; o mjerama; o standardima; krivični zakonik; o sudskom i opštem upravnom postupku; o upravnim sporovima; o izvršenju kazni i mjera sigurnosti; o uređenju sudova i arbitraže; o javnom tužilaštvu; o advokaturi; o ratnim vojnim invalidima; o pitanjima narodne odbrane, spoljnih odnosa i drugim pitanjima iz isključive nadležnosti federacije; o izboru narodnih poslanika za Saveznu narodnu skupštinu i njihovom opozivanju;
   2. osnovno zakonodavstvo: o planskom upravljanju narodnom privredom; o privrednim organizacijama; o saobraćaju, vezama i putevima i o dobrima u opštoj upotrebi; o budžetima, društvenom doprinosu, porezima i drugim dažbinama; o iskorišćavanju prirodnih bogatstava i snaga; o radu; o udruženjima, zboru i dogovoru; o porodici, braku i starateljstvu; o mjerama za suzbijanje zaraznih bolesti i za zaštitu narodnog zdravlja i života građana koje su od općeg interesa za cijelu zemlju; o službenicima državne administracije; o javnom pravobranilaštvu; o prekršajima;
   3. opće zakonodavstvo: u oblasti organizacije vlasti, prosvete i kulture, narodnog zdravlja i socijalne politike, kao i u drugim oblastima kad je to od opšteg interesa za sve narodne republike;
6. utvrđivanje saveznog društvenog plana i saveznog budžeta; potvrda bilansa o izvršenju saveznog društvenog plana i potvrda saveznog završnog računa;
7. odlučivanje o pravcu vanjske politike, privredne politike i o drugim osnovnim pitanjima i mjerama unutrašnje politike u okviru prava federacije;
8. odlučivanje o proglašenju ratnog stanja i sklapanju mira; ratifikovanje međunarodnih ugovora o političkoj ili vojnoj saradnji i međunarodnih ugovora koji zahtevaju donošenje novih ili promjenu postojećih zakona;
9. odobravanje promjena granica između narodnih republika koje one sporazumno predlože, i rješavanje sporova oko njihovog razgraničenja;
10. ocjena saglasnosti republičkog ustava kao i republičkog i saveznog zakona sa saveznim ustavom;
11. amnestija za krivična dijela određena saveznim zakonom.

Saveznu narodnu skupštinu sačinjavala su dva doma: Savezno vijeće i Vijeće proizvođača. Građani su u srezovima i gradovima birali poslanike za Savezno vijeće po normi: jedan poslanik na 60.000 stanovnika, Republičko vijeće svake narodne republike biralo je deset poslanika, pokrajinsko vijeće autonomne pokrajine šest, a oblasno vijeće autonomne oblasti četiri poslanika. U Vijeće proizvođača biralo se onoliki broj poslanika koliki odgovara normi: jedan poslanik na 70.000 proizvođačkog stanovništva.

Ustavnom reformom u aprilu 1963. i donošenjem Ustava (1963.), skupštini se mijenja ime u Saveznu skupštinu (makedonski: Сојузното собрание; slovenski: Zvezna skupščina), i ona postaje petodomna, sve do 1968. kada postaje ponovo dvodomna sve do februara 1974 i donošenja novog Ustava (1974.) Ustavom se Skupština definiše kao ...najviši organ vlasti i organ društvenog samoupravljanja, u okviru prava i dužnosti federacije.^[e]

Članak 164. Ustava reguliše Skupštinu kao osnovni nosilac prava i dužnosti federacije, koja neposredno i isključivo:

1. odlučuje o promjeni Ustava Jugoslavije,
2. donosi savezne zakone, raspisuje referendum, daje autentično tumačenje saveznih zakona, vrši amnestiju za krivična djela određena saveznim zakonom,
3. donosi društvene planove Jugoslavije, savezni budžet i savezni završni račun,
4. pretresa politička pitanja i utvrđuje osnove unutrašnje i spoljne politike, utvrđuje obaveze saveznih organa i organizacija, koje vrše poslove od interesa za federaciju u pogledu izvršavanja zakona i drugih akata i politike Skupštine,
5. bira Predsjednika Republike i potpredsjednika Republike,
6. bira i razrješava predsjednika i članove Saveznog izvršnog vijeća, bira i razrešava predsjednika i sudije Ustavnog suda Jugoslavije, Vrhovnog suda Jugoslavije i Vrhovnog privrednog suda, imenuje i razrješava savezne državne sekretare, savezne sekretare, sekretara Saveznog izvršnog vijeća, zamjenika vrhovnog komandanta kao i funkcionere i članove organa upravljanja organizacija, za koje je to određeno ovim ustavom, saveznim zakonom ili drugim aktom Skupštine,
7. vrši političku kontrolu nad radom političko-izvršnih i upravnih organa federacije, vrši kontrolu izvršenja društvenih planova Jugoslavije, saveznog budžeta i finansijskih planova fondova federacije, vrši društveni nadzor, zauzima načelne stavove o izveštajima koje pretresa,
8. odlučuje o promjeni granica Socijalističke federativne republike Jugoslavije,
9. odlučuje o ratu i miru, ratifikuje međunarodne ugovore o političkoj i vojnoj saradnji i međunarodne ugovore koji zahtjevaju donošenje novih ili mejnjanje važećih zakona,
10. pretresa izveštaje sudova federacije i saveznog javnog tužioca o primeni saveznih zakona i o opštim problemima pravosuđa, pretresa izveštaje samoupravnih organizacija i drugih organa federacije za koje je to određeno saveznim zakonom,
11. vrši i druge poslove određene ovim ustavom.

Saveznu skupštinu od 1964. sačinjavali su Savezno vijeće, kao vijeće delegata građana u općinama i republikama, i Privredno vijeće, Prosvjetno-kulturno vijeće, Socijalno-zdravstveno vijeće i Organizacijsko-političko vijeće, kao vijeća delegata radnih ljudi u radnim zajednicama. Svako vijeće imalo je po 120 poslanika, koji su se birali u skladu s normom da se jedan poslanik bira na isti broj stanovnika i da se u jednoj ili više općina, kao izbornoj jedinici, bira po jedan poslanik za svako vijeće. U Savezno vijeće biralo je i republičko vijeće svake republičke skupštine po deset poslanika iz reda svojih članova. U SR Srbiji koja je u svom sastavu imala autonomne pokrajine, pokrajinsko vijeće svake autonomne pokrajine biralo je u republičku delegaciju za Savezno vijeće još po pet poslanika iz redova svojih članova ili iz redova članova republičkog vijeća republičke skupštine koji su izabrani na teritoriji autonomne pokrajine.^[f][g]

Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (makedonski: Собрание на Социјалистичка Федеративна Република Југославија; slovenski: Skupščini Socialistične Federativne Republike Jugoslavije).

Po članu 283. Ustava SFRJ iz 1974. godine funkcije Skupštine bile su:

1. odlučuje o promjeni Ustava SFRJ,
2. pretresa i utvrđuje osnove unutrašnje politike i spoljnu politiku SFRJ, donosi savezne zakone i druge propise i opće akte,
3. donosi društveni plan Jugoslavije, budžet federacije i završni račun federacije,
4. odlučuje o promjeni granica Socijalističke federativne fepublike Jugoslavije,
5. odlučuje o ratu i miru, ratifikuje međunarodne ugovore o političkoj i vojnoj suradnji i međunarodne ugovore koji zahtjevaju donošenje novih ili mjenjanje važećih zakona,
6. utvrđuje politiku izvršavanja saveznih zakona, drugih propisa i općih akata i obaveze saveznih organa u vezi sa izvršavanjem tih propisa i akata,
7. bira Predsjednika Republike i proglašava izbor Predsjedništva SFRJ,
8. bira i razrješava predsjednika i članove Saveznog izvršnog vijeća,
9. bira i razrješava predsjednika i suce Ustavnog suda Jugoslavije i Saveznog suda, imenuje i razrješava saveznog društvenog pravobranioca samoupravljanja, imenuje i razrješava savezne sekretare, saveznog javnog tužioca i druge ovim ustavom i saveznim zakonom određene funkcionere u saveznim organima i članove kolegijalnih tijela,
10. vrši političku kontrolu nad radom Saveznog izvršnog vijeća i saveznih organa uprave, vrši društveni nadzor,
11. vrši i druge poslove utvrđene ovim ustavom.

Skupština je u tom periodu bila podijeljena da dva vijeća: Savezno vijeće i Vijeće republika i pokrajina.

Središte Skupštine SFRJ nalazilo se u Beogradu u zgradi današnjeg Doma Narodne skupštine Republike Srbije u Bulevaru Revolucije (danas Bulevar kralja Aleksandra).

• Predsjednik Savezne skupštine Ustavotvorne skupštine
  • Lazar Sokolov 1945 - 1946.
• Predsjednik Saveznog vijeća Narodne skupštine Federativne narodne republike Jugoslavije'
  • Vladimir Simić - od 1946. do 1953.
• Predsjednik Savezne narodne skupštine
  • Milovan Đilas - od 1953. do 1954.
  • Moša Pijade - od 1954. do 1957
  • Petar Stambolić - od 1957. do 1963.
• Predsjednik Savezne skupštine
  • Edvard Kardelj - od 1963. do 1967.
  • Milentije Popović - od 1967. do 1971
  • Mijalko Todorović - od 1971. do 1974.
• Predsjednik Skupštine Socijalističke federativne republike Jugoslavije
  • Kiro Gligorov - od 1974. do 1978.
  • Draža Marković - od 1978. do 1982.
  • Raif Dizdarević - od 1982. do 1984.
  • Dušan Alimpić - od 1984. do 1986.
  • Marjan Rožič - od 1986. do 1988.
  • Slobodan Gligorijević - od 1988. do 1992.

1. ^ Članak 49. Ustava Federativne narodne republike Jugoslavije
2. ^ ^{a b} Članak 46-51. Ustava Federativne narodne republike Jugoslavije
3. ^ Članak 13. Ustavnog zakona o osnovama društvenog i političkog uređenja Federativne narodne nepublike Jugoslavije i saveznim organima vlasti
4. ^ Članak 14. Ustavnog zakona o osnovama društvenog i političkog uređenja Federativne narodne nepublike Jugoslavije i saveznim organima vlasti
5. ^ Članak 163. Ustava Socijalističke federativne republike Jugoslavije iz 1963.
6. ^ Članak 165. Ustava Socijalističke federativne republike Jugoslavije iz 1963.
7. ^ Članak 166. Ustava Socijalističke federativne republike Jugoslavije iz 1963.

• Narodne skupštine Jugoslavije

• Mala enciklopedija Prosveta, Beograd 1959. godine