Homo erectus
| |||
|---|---|---|---|
 Klopenn ur sinantrop,
unan eus is-spesadoù an Homo erectus
| |||
| Rummatadur filogenetek | |||
| Riezad : | Animalia | ||
| Skourrad : | Chordata | ||
| Kevrennad : | Mammalia | ||
| Urzhad : | Primates | ||
| Kerentiad : | Hominidae | ||
| Iskerentiad : | Homininae | ||
| Genad : | Homo | ||
| Anv skiantel | |||
| Homo erectus Dubois, 1894 | |||
D'ar vevoniezh   e tenn ar pennad-mañ. | |||
Homo erectus a oa ur spesad eus ar genad Homo hag en doa bevet e kreiz Azia hag en Azia ar reter en Henoadvezh koshañ ar maen, etre war-dro 1 milion a vloavezhioù ha 300 000 bloaz kent hon amzer.
War-dro 400 000 bloaz eo roudoù koshañ oaledoù oc’h emplegañ mestroni implij an tan : war gont an Homo erectus e vezont lakaet.
Kement ha “den en e sav, sonn” e talv ger-ha-ger an anv Homo erectus e latin : donet a ra a ziskrivadenn ar Pithecanthropus erectus gant Eugène Dubois e 1894. D’ar mare-se e oa koshañ hendad daoudroadek Homo sapiens anavezet (n’eo ket gwir ken hiriv-an-deiz).
Bout zo meur a is-spesad rannvedel, ar pitekantrop hag ar sinantrop en o mesk.
Is-spesadoù dasparzh war an Douar
kemmañPeurvuiañ e reer Homo erectus ag ar pitekantrop pe den Java, hag ag ar sinantrop pe den Beijing. Abaoe ar bloavezhioù 1980 e soñj an darn vrasañ ag an henzenoniourion e vefe mat bevennañ takad dasparzh douaroniel Homo erectus en Azia ma voe bet lakaet ar relegoù skouer er gouloù.
Evit gwir e voe dizoloet karrekaenn (fosil) gentañ un Homo erectus war lec’hienn henoniel Trinil (enezenn Java, Indonezia) e 1891 gant Eugène Dubois. Setu ma vez graet Homo ergaster eus ar c’harrekaennoù a-oad gantañ bet diskoachet en Afrika, ha Homo heidelbergensis eus re Europa ( a vije hendadoù douetus tud Neandertal).
E 2004 ez eas pelloc’h ar gaoz war dilec’hiadurioù Homo erectus, gant dizoloadenn relegoù tud mentet bihan-tre, ha lesanvet neuze “Hobbited” anezhe. Gouez da zizoloerion Homo floresiensis (anv gwir an “Hobbit”) e vefe hemañ un diskennad da Homo erectus ; erruet e vije war an enezenn 70 000 bloaz zo a-c’hwael, hag enni e vije c’hoazh 18 000 bloaz zo. Ur spesad korr e vefe deuet da vout abalamour d’ar digenvezded (evel ma c’hoarvez alies war an inizi). Ne sav ket razh an henzenoniourion a-du gant ar vartezeadenn-mañ, hogen an holl a zegemer da wir ar fed e vije bet Homo erectus duac’h da verdeiñ war-du an enezenn indonezat-se.
Dezverkoù-korf
kemmañKarvanek mat, ha rakkarvenek mat zoken, e oa Homo erectus. Bout a oa dezhañ eskern tev, un tal izel, un askorn kilpenn, ur baleg us-pod. Ne oa dezhañ elgezh ebet.
Etre 1,50 ha 1,65 metr sav a oa dezhañ ; pouezañ a rae etre 45 ha 55 kilogramm ; hag etre 850 ha 1 100 cm3 e oa e varr-klopenn (etre 1 100 ha 1 700 evit Homo sapiens).
Heñvelderioù zo etre ment e gorf ha kenfeurioù e izili gant re Homo sapiens (an dud a-vremañ).
Stuzegezh ha kalvezerezhioù
kemmañKutuilherion frouezh ha brouskon, gagnaouaered ha hemolc’herion loened bihan pe vihanoc’h, pe vras a-wezhoù (evel an olifanted), e oa ar bitekantroped (razh an Homo erectus dre astenn). Ar spesad kentañ e voe a vestronias an tan, 400 000 bloaz zo (oaledoù dizoloet e Menez-Dregan (e Breizh) ha Vértesszőlős (Hungaria), hogen dre mard int bet diskoachet en Europa e vefe gwell komz eus Homo heidelbergensis). A-drugarez d’ar vestroni-mañ e c’helljont gober ostilhoù efedusoc’h, poazhañ o boued, tommañ dezhe ha derc’hel al loened-preizh a-bell.
Gwellaet o doa kalvezerezhioù ar benañ hag astennet skalfad an ostilhoù : aozet o doa an daouduegoù ha bouc’haligoù kentañ, heverk ag an Acheulean. An dra-se a ziskouez ur cheñchamant a-fet emzalc’h.