Apelles Kos

Apelles Kos

den

Reizh pe jener	paotr
Anv-bihan	Apelles
Anv	Apelles
Deiziad ganedigezh	370 BCE
Lec'h ganedigezh	Colophon
Deiziad ar marv	306 BCE
Lec'h ar marv	Kos
Tad	Pytheas
Yezhoù komzet pe skrivet	henc'hresianeg
Micher	livour, skrivagner
Studier	Perseus
Bet studier da	Pamphilus of Amphipolis, Ephorus
Floruit	4vet kantved kt JK
Oberenn heverk	Cyniska with chariot statues at Olympia
Oberennoù zo en dastumad	J. Paul Getty Museum
Statud e wirioù aozer	Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken

Apelles, pe Apelles Kos, a oa brudetañ livour Hellaz en Henamzer er IVvet kantved kent JK.

Hervez skridoù Plinius an Henañ hag Ovidius e vije ganet e Kos e 352 kent JK. Koulskoude, hervez ar Souda, e vije e Kolofon. Ne chom oberenn ebet diwar e zorn, met anaout a reer deskrivadurioù darn anezho.

Gant Plinius an Henañ eo bet kontet gweladenn Alesant Veur e stal-labour Apelles^[1]. Alesant, un deiz, a welas poltred e serc'h Kampaspe hag a gomprenas e oa orgedet an arzour outi. E-lec'h fuloriñ – troet e oa da gonnariñ buan – ez eas da welout an arzour hag e roas e serc'h da Apelles.

Alesant, a soñje gantañ e oa un doue, a gare Apelles hag e arz kement ken e c'houzañvas taolioù all digant al livour hep sevel e vouezh. Reiñ a rae an arzour da gompren da Alesant e komze ar soudard anezhañ a-hed hag a-dreuz eus liverezh, ma c'hoarzhe gantañ e eilerien a veze o prientiñ al livaj.

Hogozik kement tra a zo anavezet diwar-benn Apelles a zeu eus skrid meur Plinius an Henañ, e Naturalis Historia (35.36.79-97 ha passim): kanañ e veuleudi a reas ar Roman, ouzh e genveriañ gant livourien all en e raok ha re all deuet war e lerc'h. Hervezañ e oa kempred Apelles gant ar 112vet Olimpiadeg (332-329 kent JK), abalamour moarvat m'en devoa graet poltred Alesant Veur .

Moarvat e oa ganet e Kolofon en Ionia. Da gentañ e studias gant Ephoros, eus Efesos, met pa voe deuet un tamm brud dezhañ ez eas da studiañ gant Pamphilos e Sicyon (N.H. 35.36.75). Evel-se eo, a lavarer, e rae war un dro gant an doare koant ioniat hag an hini pervezh doriat. Sachet e voe da lez Makedonia gant ar roue Fulup II, hag eno e livas ar roue hag e vab Alesant ha berzh a reas kement ken e voe anavezet evel livour lez Makedonia.

Ampart e oa da ober poltredoù, hag un istor zo bet kontet diwar e benn hag hini Ptolemaios Iañ Sôter. Hennezh a oa bet ur jeneral da Alesant Veur ha ne gare ket Apelles pa oant o-daou e servij Alesant. Meur a vloaz diwezhatoc'h, p'edo Apelles o veajiñ war vor, e savas ur barrad gwallamzer ken e rankas lestr an arzour aochañ e rouantelezh Egipt ma rene Ptolemaios eno.

Farouell Ptolemaios a voe lakaet gant enebourien Apelles da gas d'al livour ur falskouviadenn da goaniañ gant ar roue. Pa erruas Apelles da goaniañ e savas fulor er roue. Goulenn a reas Ptolemaios gant piv e oa bet lavaret dezhañ e oa kouviet, ha setu Apelles da gemer un tamm glaou-koad diwar an oaled ha da dresañ ur poltred ouzh ar voger, ma voe anavezet gant ar roue kerkent hag al linennoù kentañ e oa e farouell an hini e oa ar c'houvier.

Bevañ a rae Apelles en amzer Protogenes, ha kontañ a ra Plinius un tamm istor, brudet en e amzer, diwar-benn beaj Apelles da Rodos da welout Protogenes, al livour-se en doa klevet anv anezhañ. Pa erruas en e stal-labour ne gavas Apelles nemet ur wrac'h a lavaras dezhañ e oa aet Protogenes d'ober un dro hag a c'houlennas digantañ piv e oa evit gallout en lavarout da vestr an ti. Pa welas Apelles ur plankenn a oa bet prientet gant mestr an ti a-benn e livañ e kemeras ur broust hag e lavaras d'ar vatezh kontañ d'he mestr Protogenes "eo ganin eo bet graet kement-mañ", hag e reas ul linennad liv a-dreuz d'ar plankenn. Pa zistroas Protogenes ha pa gontas ar wrac'h dezhañ petra a oa c'hoarvezet e sellas ouzh al linenn hag e lavaras: "N'eus nemet Apelles a vije gouest d'ober kemend-all". Ha Protogenes neuze da lakaat ul liv all ouzh ar broust, ha d'ober ul linenn all a-us d'an hini gentañ, ha da c'houlenn digant e vatezh diskouez anezhi d'ar gweladenner ma tistroe. Pa zistroas Apelles ha pa voe diskouezet dezhañ respont Protogenes, en devoe mezho kavout ul linenn graet gwelloc'h eget e hini, ma reas ul linenn all c'hoazh, en ul liv all, etre an div linenn gentañ, hep lezel tamm lec'h ebet etrezo o-div. Neuze ec'h anzavas Protogenes e oa trec'h Apelles dezhañ, hag ez eas d'en kerc'hat da gaozeal gantañ tal-ouzh-tal^[2].

War a veze lavaret edo Appelles o labourat war-dro ur poltred da Afrodite Kos pa varvas, ma vanas diechu an daolenn rak ne gaved den barrek a-walc'h da genderc'hel gant e labour.

E-touez oberennoù kollet Apelles (n'eus deuet hini betek ennomp) e oa:

• Alesant o terc'hel ul luc'hedenn, unan eus ar re niverus a reas gant Alesant hag e dad Fulup;
• Afrodite Anadyomene ("Afrodite o tifoupañ eus ar mor"), a ziskoueze an doueez o sevel eus ar mor (n'eo ket al livadur edo o labourat warnañ pa varvas, met unan all kalz a-raok), hag evit ar poltred-se e kont Plinius an Henañ en doa bet ur serc'h da Alesant, Kampaspe hec'h anv, da batrom evit livañ Afrodite. Hervez Athenaeus,^[3] e oa deuet ar soñj dezhañ gant Frine a oa aet, da vare an Eleusinia hag ar Poseidonia, da neuial en he noazh er mor.
• Poltred Antigonos I Monophthalmos war varc'h, troet a-gostez, ma ne veze ket gwelet e lagad dall ;
• Poltred Artemis gant ur bagad dimezelled o kinnig un aberzh d'an doueez, diazezet war an Odysseia 6.102ff;
• Un Aberzh e Kos, deskrivet er Mimes (4.59) gant Herodas.
• Poltredoù Kleitos an Du hag Arc'helaos Iañ Makedonia.
• Lidambroug beleg-meur Artemis en Efes.

• Ur pezh pikol taolenn diwar-benn ar Falstamall, a voe awenet gantañ

Sandro Botticelli pa livas Falstamallidigezh Apelles.

Un toullad eus e livadurioù a voe tapet da gas da Roma.

Aner eo klask empentiñ doare-livañ un arzour ha ne chom oberenn ebet war e lerc'h. Ur bern istorioù zo bet kontet diwar-benn Apelles, pe gwir pe get, hag hendraourien zo bet o klask gouzout pegement a wirionez a oa enne.

A-hervez e roe kalz a bouez d'an tresañ trolinennoù hag ec'h embrege ken alies ha bemdez. Brudet eo e weladenn da di Protogenes, hag ar c'hevezerezh a veze etreze o-daou da c'houzout pehini anezhe a drese al linenn eeunañ.

• 
  Apelles o poltrediñ Kampaspe, gant Nicolas Vleughels (1716)
• 
  Apelles e karantez ouzh Kampaspe, Louis Jean François Lagrenée (1772)
• 
  Haelded Alesant Veur , gant Jérôme-Martin Langlois, Musée des Augustins (1819)
• 
  Alesant Veur o reiñ Campaspe da Apelles, Charles Meynier, Mirdi Arzoù-kaer Roazhon (1822)

Niver al livioù implijet gant al livourien zo kemmet kalz aboae amzer Apelles. En e amzer n'anavezed nemet pevar liv: gwenn, melen, ruz, ha du. Diwezhatoc'h eo e voe kavet ar gwer, mouk, ha glas .

1. ↑ Plinius an Henañ, Istor Naturel , Levrenn XXXV, 81-83
2. ↑ Guillaume Apollinaire en deus adkontet an istor en e arnodskrid "On the Subject of Modern Painting", embannet e Les Soirées de Paris, C'hwevrer 1912. Skouerioù heñvel all zo, evel kelc'h Giotto, graet gant an dorn, krank Chuang-tzu, prientet e-pad dek vloaz, ha treset en un taol hep sevel e vroust diwar ar paper.
3. ↑ Athenaeus. Deipnosophistae. Book XIII Diwar-benn ar Merc'hed.

• John J. Popovic, "Apelles, the greatest painter of Antiquity" Arroudoù eus oberenn Plinius.
• (rodcorp) "Kelc'h Giotto, linennoù Apelles, krank Chuang-tzu": displegadur.

• Plinius an Henañ, Historia Naturalis xxxv, 91 ff.
• Lukian, Oberennoù.
• Woltmann and Woermann, History of Painting, volume i (troidigezh saoznek, New York, 1886)
• Houssaye, Histoire d'Apelles (Pariz, 1867)
• Wustmann, Apelles' Leben und Werke (Leipzig, 1870)
• Ernst H. Gombrich, 'The Heritage of Apelles', The Heritage of Apelles: Studies in the Art of Renaissance, (Cornell University Press: Ithaca, New York, 1976), pp 3–18.