Delfi : diforc'h etre ar stummoù

Delfi (Δελφοί e gregach) a zo war un dro ur gêr en Hellaz kozh , e Fokis, hag ur gêr a-vremañ e-kichen an hini gozh.

Ur gêrbenn relijiel e oa ma veze enoret an doue Apollon en ur santual ma veze ar Pitia o lavarout orakloù an doue. Ar santual a oa anezhañ un toullad savadurioù er-maez eus ar geoded, pe polis. Eno e veze lidoù relijiel

Dont a ra an anv (Δελφοί Delphoí, ul liester anezhañ) es ar ger kozh δελφίς 'delphís: hervez barzhonegoù Homeros e vije en em droet an doue Apollon e delfin evit sachañ martoloded eus Kreta da enoriñ anezhañ el lec'h-mañ, dibabet gantañ.

Roud zo eus tud en tolead abaoe Nevezoadvezh ar Maen). El lec'h m'emañ ar santual ez eus bet kavet un tamm kêriadenn eus war-dro 1400 kent JK. Pythô (Πυθώ, οῦς (ἡ) ha Πυθών, ῶνος (ἡ) e gregach) e oa anv al lec'h en Ilias (II, 519 ha IX, 405) hag en Odisseia (VIII, 80), hag a voe dilezet entre an XIvet kantved kent JK hag an VIIIvet kantved kent JK. Diwar neuze eo moarvat e vleunias ar santual , gant savidigezh an aoter kentañ, an templ kentañ. Etre kreiz an VIIIvet kantved ha kreiz ar VIIvet kantved eo e savas brud Apollon Pitia : eñ a zo mestr war an trevadenniñ a vez kaset da benn en amzer-se. War a greder e voe distrujet an templ gant ur c'hren-douar e 373 kent JK, met ne voe ket re vras an droug deuet diwar un diruilh-douar.

Koll pouez hag emrenerezh politikel a reas tamm-ha-tamm adalek ar IVvet kantved ha gouzañv a reas diwar ar mesk hag ar reuz o ren er vro .

En 392 e voe lakaet berz war ar c'hehelerezh pagan en impalaeriezh roman gant Embann Teodosius Édit de Théodose ha setu neuze fin ofisiel azeulerezh an Apollon Pitia. Ur gêr gristen a voe savet neuze er santual (ilizoù, kenkizoù bras) hag a eas da get war-dro ar VIIvet pe VIIIvet kantved. Dilezet e voe al lec'h ha goloet ar rivinoù tammig ha tammig. Er XVvet kantved e voe gweladennet Delfi gant Cyriaque d'Ancône.

Gant Apollon e-unan e vije bet savet santual Delfi war-lerc'h hini Delos. Da neuze e oa diwallet ar santual gant un naer anvet « Piton », mab d'an doueez Gaia (an Douar) a ziwalle un orakl gouestlet d'an doueez Temis. Apollon en devoa c'hoant da sevel un orakl da heñchañ an dud a lazhas Piton gant e wareg hag a lakaas e anv war an orakl. Evit lakaat e veleien da zont e tiheñchas ul lestr eus Kreta.

Gant ar vojenn-se a ra eus Apollon un alouber ha saver trevadenn e c'haller kompren perak eo eñ a oa bet lakaet da baeron d'an travadennerezh hellazat hag e voe skignet ar c'hehelerezh anezhañ en trevadennoù.

Er marevezh kristen e voe brudet ar Pitia evel ur vaouez tapet gant an diaoul pe an aerouant (Jean Chrysostome) a deue e korf an diouganerez adalek deun an douar ma veze lakaet an trebez .

Delfi a oa kreiz ar bed hervez mojennoù Hellaz kozh. An « omphalos » ( « ar begel ») a oa ur maen pikernek, lakaet war eeun en adyton, paket en danvez ha daou erer en aour a-us dezhi. Hervez ar mojennoù e oa bet Zeus o lakaat daou erer da nijal kuit, pep hini a bep tu da gelc'h an douar, hagen em gavet e oa an daou evn-preizh e-kreiz an douar.

Orakl ebet ne oa pa n'edo ket Apollon en e santual ha gortozet e veze e zistro gant e feizidi. Neuze e veze aozet an tremen gant ar veleien hervez un urzh dibabet gante, profoù a veze graet d'an doue, ar veleien a daole takennoù dour war ur c'havr ha ma ne grene ket e veze kollet e dro gantar pirc'hirin kaezh.

Pausanias ar Beajour a ra anv eus c'hwec'h templ dediet d'an doue Apollon a oa bet a-hed ar bloavezhioù : an hini kentañ a vije bet ul lochenn lore, an eil savet gant gwenan ar Menez Parnassos en koar ha pluñv evned ar vro, an trede gant Hefaistos en arem.

• F. Lefèvre, L'amphictionie pyléodelphique : histoire et institutions, Paris, 1998.
• (en) H. Parke et D. E. W. Wormell, The Delphic Oracle, Oxford, 1956, 2 vol.
• G. Roux, Delphes, son oracle et ses dieux, Belles Lettres, Paris, 1976.
• J.-Fr. Bommelaer, D. Laroche, Guide de Delphes, De Boccard, Paris, 1991, I. « Le Site »
• École Française d'Athènes, Guide de Delphes, De Boccard, Paris, 1991, II. « Le Musée »).

• Les sanctuaires panhelléniques, lieux privilégiés de l’identité grecque, article en ligne par Claude Baurin, Professeur d’histoire grecque à l’université de Liège.
• En Grèce, la religion des oracles, par Pierre Lévêque, professeur émérite d’histoire ancienne.
• Les ordres de Delphes, traduits en français par Projet Homère.
• (fr) Dizoloiñ Delfi

Muioc'h a restroù diwar-benn

Delfi

a vo kavet e Wikimedia Commons.

• Apollon
• Pitia