Японскае агенцтва аэракасмічных даследаванняў

Японскае агенцтва аэракасмічных даследаванняў
Japan Aerospace eXploration Agency 宇宙航空研究開発機構
Лагатып JAXA
Краіна	Японія
Штаб-кватэра	Цёфу, Токіа
Тып арганізацыі	Касмічнае агенцтва
Кіраўнікі
Генеральны дырэктар	Кейдзі Тацікава
Заснаванне
Дата заснавання	1 кастрычніка 2003
Матчыная арганізацыя	Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology[d]
Член у	International Astronautical Federation[d][1] Inter-Agency Space Debris Coordination Committee[d][2] Consultative Committee for Space Data Systems[d] ITU Radiocommunication Sector[d][3] Japan Consortium for Open Access Repository[d][4]
jaxa.jp
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Японскае агенцтва аэракасмічных даследаванняў (яп.: 宇宙航空研究開発機構 Уцю:-Ко:ку-Кэнкю:-Кайхацу-Кіко:) або JAXA (англ.: Japan Aerospace eXploration Agency) — дзяржаўнае агенцтва, якое адказвае за касмічную і авіяцыйную праграму Японіі. Агенцтва было створана 1 кастрычніка 2003 года пасля зліцця трох раней незалежных арганізацый. Зараз JAXA валодае магчымасцю запуску штучных спадарожнікаў Зямлі, аўтаматычных міжпланетных станцый, удзельнічае ў праграме Міжнароднай касмічнай станцыі, плануе стварэнне пілатуемай касманаўтыкі і асваенне Месяца.

1 кастрычніка 2003 тры арганізацыі — японскі Інстытут касманаўтыкі і аэранаўтыкі (Institute of Space and Aeronautical Science, ISAS), Нацыянальная аэракасмічная лабараторыя Японіі (National Aerospace Laboratory of Japan, NAL) і японскае Нацыянальнае агенцтва па даследаванні космасу (National Space Development Agency, NASDA) — аб’ядналіся ў адзіную структуру, якая атрымала назву JAXA.

Да аб’яднання гэтыя арганізацыі ажыццяўлялі развіццё розных сектараў японскай касманаўтыкі: ISAS факусаваўся на даследаваннях касмічнага асяроддзя і планет, NAL — на даследаваннях у галіне аэранаўтыкі. Нацыянальнае агенцтва па даследаванні космасу было ўтворана 1 кастрычніка 1969 і займалася распрацоўкай ракет-носьбітаў, спадарожнікаў, а таксама будаўніцтвам японскага эксперыментальнага модуля «Кібо» для Міжнароднай касмічнай станцыі. Штаб-кватэра NASDA размяшчалася ў будынках цяперашняга Касмічнага цэнтра Танегасіма на востраве Танегасіма, за 115 км на поўдзень ад Кюсю.

Выкарыстоўваюцца

• SS-520 — РН звышлёгкага класу (першы арбітальны запуск у 2017 годзе)
• Эпсілон — РН лёгкага класу (першы запуск у 2013 годзе)
• H-IIA — РН сярэдняга класу (першы запуск у 2001 годзе)

Распрацоўваюцца

• H3 — праект пераемніка РН H-IIA и H-IIB, першы запуск плануецца пасля 2020 года.^[5].

Японія запусціла свой першы спадарожнік Ōsumi у 1970 годзе, выкарыстоўваючы ракету-носьбіт L-4S, распрацаваную ISAS. Да аб’яднання ў адну арганізацыю ISAS выкарыстоўваў лёгкія цвёрдапаліўныя ракеты, тым часам як NASDA займалася распрацоўкай вадкасных ракет большай грузападымальнасці. Першапачаткова NASDA выкарыстоўвала ліцэнзаваныя амерыканскія тэхналогіі ракет-носьбітаў. Першай вадкаснай ракетай, цалкам распрацаванай у Японіі, стала H-II, прадстаўленая ў 1994 годзе.

• Каппа — (1956, год запуску)
• Ламбда
  • Ламбда-4S — РН лёгкага класа (1966 −1970)
• Мю
  • Мю-3
    • M-3C — (1973—1979)
    • M-3H — (1977—1978)
    • M-3S — (1980—1984)
    • M-3SII — (1985—1995)
  • M-4S — (1970—1972)
  • Мю-5 — (1997—2006)
• N-I — РН лёгкага класа (1975—1982)
• N-II — (1981—1987)
• H-I — РН лёгкага класа (1986—1992)
• H-II — РН сярэдняга класа (1994—1999)
• H-IIB — РН сярэдняга класа (2009—2020)
• J-I — (адзін субарбітальны запуск у 1996 годзе)
• GX — планавалася (—2009)
• RVT — дэманстратар шматразовай ракеты (1998—)

Першай японскай касмічнай місіяй за межамі зямной арбіты стала вывучэнне каметы Галея ў 1985 годзе, праведзенае апаратамі Сакігакэ (MS-T5) і Суйсэй (PLANET-A). Для падрыхтоўкі да планаваных місій ISAS тэсціравала манеўраванне на арбіце Зямлі ў рамках палёту спадарожніка Хітэн у 1990 годзе. Першай японскай міжпланетнай місіяй стаў Назомі (PLANET-B), запушчаны да Марса ў 1998 годзе. Апарат дасягнуў Марса ў 2003 годзе, але не здолеў выйсці на стабільную арбіту вакол Марса.

Актыўныя місіі

Акацукі, Хаябуса-2, IKAROS

Завершаныя

• Сакігакэ (яп.: さきがけ, «Піянер») (MS-T5) — першы міжпланетны японскі апарат, прызначаны для вывучэння каметы Галея падчас яе праходжання каля Зямлі (1985—1995)
• Суйсэй (яп.: すいせい, «Камета») (Planet-A) — міжпланетны апарат, прызначаны для вывучэння каметы Галея (1985—1992)

Пасля запуску місіі Хітэн у 1990 годзе ISAS планавала місію па даследаванні Месяца LUNAR-A, але пасля шматлікіх затрымак і пераносаў з-за тэхнічных праблем у 2007 годзе ад планаў запуску апарата адмовіліся. Сейсмометр, распрацаваны для LUNAR-A, будзе скарыстаны ў наступных місіях.

14 верасня 2007 гады JAXA правяла паспяховы пуск новага зонда пад назвай Кагуя (SELENE). Для запуску выкарыстоўвалася ракета-носьбіт H-IIA. Асноўная мэта місіі складалася ў зборы даных аб паходжанні і геалагічнай эвалюцыі Месяца. Апарат выйшаў на запланаваную арбіту 4 кастрычніка 2007 года.^[6][7] 10 чэрвеня 2009 года зонд упаў на паверхню Месяца.

У распрацоўцы

• SLIM — першы пасадачны апарат (2021—)

Завершаныя

• Хітэн (яп.: ひてん, «Зорная панна») (Muses-A) — спадарожнік Месяца (1990—1993)
• Кагуя (яп.: かぐや, «Месяц») (SELENA) — спадарожнік Месяца (2007—2009)

Скасаваныя

• LUNAR-A^[en] — спадарожнік Месяца, скасаваны ў 2007
• SELENE-2^[en] — пасадачная платформа і месяцаход, скасаваныя ў 2015

18 кастрычніка 2017 года японскімі навукоўцамі было апублікавана паведамленне аб выяўленні «тунэля» пад паверхняй Месяца^[8]. Тунэль можа выкарыстоўвацца як месца для перспектыўнай месяцовай базы.

Марсіянскі зонд Назомі, створаны і запушчаны ISAS да аб’яднання асноўных аэракасмічных інстытутаў Японіі, стаў адной з першых складанасцяў, з якой прыйшлося сутыкнуцца новастворанай JAXA. Назомі прайшоў у 1000 кіламетраў ад паверхні Марса, выйсці на калямарсіянскую арбіту не ўдалося.

20 мая 2010 года з дапамогай ракеты-носьбіта H-IIA былі запушчаны венерыянскі зонд Акацукі і апарат IKAROS, абсталяваны сонечным ветразем. 7 снежня 2010 года Акацукі выйшаў на арбіту Венеры, стаўшы першым японскім касмічным апаратам на арбіце іншай планеты. Адной з галоўных задач Акацукі было вывучэнне асаблівасцяў кручэння венерыянскай атмасферы, калі аблокі ў трапасферы круціяцца вакол планеты хутчэй, чым круціцца сама Венера.

Актыўныя місіі

• Акацукі (яп.: あかつき, 暁, «Світанак») (PLANET-C) — касмічны апарат, прызначаны для вывучэння Венеры (2010—)
• IKAROS — касмічны апарат з сонечным ветразем (2010—)^[9][10]
• BepiColombo (англ.: BepiColombo) — сумесная касмічная аўтаматычная місія з Еўрапейскім касмічным агенцтвам (EKA) па даследаванні Меркурыя (2018—).

У распрацоўцы

• Martian Moons Exploration — апарат для даследавання Марса і яго спадарожнікаў (2024—)

Скончаныя

• Назомі (яп.: のぞみ, «Надзея») (PLANET-B) — аўтаматычная міжпланетная станцыя, накіраваная для даследавання Марса (1998—2003)

У чэрвені 2014 года японскі міністр навукі і тэхналогій аб’явіў аб намерах па асваенні Марса. Планам абазначаны беспілотныя даследаванні, пілатуемая місія да Марса і доўгатэрміновая база на паверхні Месяца. На кожным з этапаў прапануецца актыўнае супрацоўніцтва з іншымі краінамі.^[11]

9 траўня 2003 гады апарат Хаябуса быў паспяхова запушчаны з дапамогай ракеты-носьбіта Мю-5. Мэта місіі заключалася ў зборы ўзораў грунту невялікага калязямнога астэроіда Ітакава. Зонд зблізіўся з астэроідам у верасні 2005 года. Пацверджана паспяховая пасадка апарата на паверхню астэроіда ў лістападзе 2005, хаця адразу пасля пасадкі адзначаліся некаторыя непаладкі ў працы зонда. Хаябуса паспяхова вярнуўся на Зямлю з узорамі глебы астэроіда 13 чэрвеня 2010 года.

Актыўныя місіі

• —

Завершаныя

• Хаябуса (яп.: はやぶさ, «Сапсан») (MUSES-C) — касмічны апарат, прызначаны для вывучэння астэроіда Ітакава і дастаўкі ўзору яго глебы на Зямлю (2003—2010)
• Хаябуса-2 (яп.: はやぶさ2, «Сапсан-2») — касмічны апарат, прызначаны для вывучэння астэроіда 162173 Ругу і дастаўкі ўзору яго грунту на Зямлю (2014—2020)

Першым японскім касмічным апаратам, які прызначаўся для астранамічных даследаванняў, стаў запушчаны ў 1979 годзе рэнтгенаўскі тэлескоп Хакучо. Пазней ISAS занялася назіраннямі за Сонцам, радыёастраноміяй і інфрачырвонай астраноміяй.

Актыўныя місіі

Хінодэ, MAXI (эксперымент на МКС), Хісакі, CALET (тэлескоп на МКС)

У распрацоўцы

XARM

Завершаныя

Акары, Сузаку, Хітомі

Скасаваныя

ASTRO-G

Першым японскім інфрачырвоным касмічным тэлескопам стаў 15-сантыметровы IRTS, які быў усталяваны на SFU — шматмэтавым навуковым спадарожніку, запушчаным у 1995 годзе. IRTS за адзін месяц сваёй працы прасканаваў каля 7 працэнтаў нябеснай сферы, перш чым SFU быў вернуты на Зямлю з дапамогай Спэйс шатла.

Наступным крокам JAXA у вобласці інфрачырвонай астраноміі стаў Акары. Гэты спадарожнік быў запушчаны 21 лютага 2006 года. Апарат быў абсталяваны 68-сантыметровым тэлескопам.^[12]

• Акары (яп.: 明かり, «Святло»)(ASTRO-F) — спадарожнік для даследавання касмічнай прасторы ў інфрачырвоным дыяпазоне.

Пачынаючы з 1979 года, калі быў запушчаны тэлескоп Хакучо, Японія на працягу двух дзесяцігоддзяў працягвала назіранні ў рэнтгенаўскім спектры. Былі створаны і запушчаны касмічныя рэнтгенаўскія тэлескопы Хінаторы, Тэнма, Гінга і ASCA (ASTRO-A). Запушчаная ў 2000 году касмічная абсерваторыя ASTRO-E не выйшла на арбіту.

10 ліпеня 2005 года адбыўся запуск новай рэнтгенаўскай касмічнай абсерваторыі, якая атрымала назвуСузаку. Касмічны апарат меў тры асноўныя прыборы назірання: рэнтгенаўскі спектрометр XRS, дэтэктар касмічных прамянёў HXD і відавы спектрометр XIS.

Рэнтгенаўскі тэлескоп MAXI быў усталяваны на японскім модулі МКС.^[13]

17 лютага 2016 года Хітомі (ASTRO-H) быў запушчаны як пераемнік тэлескопа Сузаку, які адпрацаваў свой тэрмін службы.

• Хакучо (яп.: はくちょう, «Лебедзь») (CORSA-b) — арбітальная абсерваторыя, прызначаная для даследавання неба ў рэнтгенаўскіх прамянях
• Тэнма (яп.: てんま, «Пегас») — спадарожнік з рэнтгенаўскай абсерваторыяй
• ASTRO-E — рэнтгенаўскі тэлескоп.

• Хінодэ (яп.: ひので, «Світанак») — спадарожнік для даследавання фізікі Сонца.

У 1998 годзе JAXA запусціла касмічны апарат HALCA (MUSES-B) — першы ў свеце касмічны апарат, спецыяльна створаны для назіранняў за пульсарамі і іншымі астранамічнымі аб’ектамі метадам радыёінтэрфераметрыі са звышдоўгай базай (VLBI). Для гэтага ISAS была створана наземная сетка, якая злучала радыётэлескопы розных краін. Апарат працаваў з 2003 па 2005 гады.

Актыўныя апараты: Ібукі, GCOM-W, ALOS-2 У распрацоўцы: GCOM-C, GOSAT-2, ALOS-3 Завершаныя: Дайчы

У студзені 2006 гады быў паспяхова запушчаны спадарожнік ALOS (Advanced Land Observation Satellite). Сувязь паміж апаратам і наземнай станцыяй у Японіі ажыццяўлялася з дапамогай спадарожніка сувязі Kodami Date Relay Satellite. З-за праблем з надзейнасцю JAXA вырашылі наступны апарат падзяліць на два асобныя, адзін для радарнага назірання (ALOS-2), а другі для аптычнага (ALOS-3).

Японія кожны год падвяргаецца ўздзеянню тайфунаў, таму вывучэнне і прагназаванне атмасферных працэсаў — важны прыярытэт для краіны. У 1997 годзе быў запушчаны метэаспадарожнік TRMM (Tropical Rainfall Measuring Mission), распрацаваны ў супрацоўніцтве з NASA. Для працягу даследаванняў NASDA распрацавала апараты ADEOS і ADEOS II у 1996 і 2003 гадах адпаведна. Тым не менш, па розных прычынах усе гэтыя спадарожнікі прапрацавалі значна менш запланаванага тэрміну.

28 лютага 2014 года з дапамогай ракеты-носьбіта H-II2A быў запушчаны апарат GPM Core Observatory, распрацаваны сумесна NASA і JAXA. Праект GPM уяўляе сабой спадарожнікавую групоўку для назірання за атмасфернымі ападкамі.

• Дайчы (яп.: だいち, «Зямля») (ALOS) — спадарожнік дыстанцыйнага даследавання Зямлі, прызначаны для маніторынгу зямной паверхні і акіянаў.

• Ібукі (яп.: いぶき, «Дыханне») (GOSAT) — апарат, прызначаны для маніторынгу парніковых газаў.

Дванаццаць японскіх астранаўтаў пабывалі ў космасе, аднак Японіяй не быў распрацаваны ўласны пілатуемы карабель, і не існуе планаў па яго стварэнні. Патэнцыйна для пілатуемых палётаў было магчыма выкарыстанне шатла HOPE-X, але гэты праект быў спынены. Праект прасцейшай па сваёй канструкцыі капсулы Фуджы таксама быў скасаваны.

Першым японцам у космасе стаў Тоёхіра Акіяма, член экіпажа савецкага касмічнага карабля Саюз ТМ-11, палёт якога адбыўся ў 1990 годзе.

Удзел Японіі ў сумесных з ЗША і іншымі краінамі праектах у галіне пілатуемай касманаўтыцы ўключае ў сябе палёты японскіх астранаўтаў на касмічных караблях краін-партнёраў да МКС. Палёт STS-47 быў часткова прафінансаваны Японіяй. У рамках гэтай місіі ажыццёўлены палёт першага астранаўта JAXA Мамору Моры ў якасці спецыяліста па карыснай нагрузцы.

Японскі план пілатуемага палёту на Месяц некаторы час знаходзіўся ў распрацоўцы, аднак у 2010 годзе быў замарожаны з-за недахопу фінансавання.^[14]

• Кібо (яп.: きぼう «Надзея») — найбуйнейшы модуль Міжнароднай касмічнай станцыі, дастаўлены за тры палёты Спэйс шатла (STS-123, STS-124, STS-127) у 2008—2009 гадах
• H-II Transfer Vehicle (HTV ці Канаторы (яп.: こうのとり, «Далёкаўсходні бусел»)) — аўтаматычны касмічны карабель снабжэння МКС.

• Касмічны цэнтр Танегасіма
• Касмічны цэнтр Уцінаура