Чыпсы

Чыпсы (англ.: chip — стружка) — абсмажаныя ў алеі тонкія скрылікі бульбы. Страва ўзнікла ў 1853 годзе ў штаце Нью-Ёрк (ЗША). У 1937 годзе ў ЗША стварылі Нацыянальны інстытут бульбяных чыпсаў, які пазней стаў Міжнародным. У 2011 г. на кожнага жыхара ЗША прыпадала па 3 кг чыпсаў, на вытворчасць якіх пайшло 11% бульбы. На 2013 г. большасць паўфабрыкатаў-чыпсаў у свеце выраблялася з кукурузнай, пшанічнай і рысавай мукі з даданнем крухмалу і прыправаў. Таксама ў якасці асноўнай сыравіны выкарыстоўваецца іншая гародніна (баклажан, буракі, кабачкі, морква), садавіна (банан, груша, хурма, яблык) і сыр^[1].

• Нарэзаныя (класічныя). Парэзаная на скрылікі і абсмажаная свежая бульба. Абсмажванне доўжыцца 6—12 хвілінаў. Пераважае ў ЗША і Германіі. Прыгатаванне 1 кг чыпсаў патрабуе 5 кг бульбы^[1], бо тая змяшчае 80% вільгаці.
• Пласцінкавыя. Пласцінкі з бульбянога пюрэ.
• Пелетныя. Падсмажаныя пелеты з бульбяных шматкоў, крухмалу, зерневай мукі і солі. Смажанне доўжыцца 5—15 секунд. Удвая меншая тлустасць, чым у нарэзаных^[2].

24 жніўня 1853 г. у рэстаране «Дом месяцавага возера»  (англ.) (бел. (Саратога-Спрынгз  (англ.) (бел., шт. Нью-Ёрк, ЗША) уласнік Нью-Ёрскай галоўнай чыгункі  (англ.) (бел. Карнелій Вандэрбільт  (англ.) (бел. (1794—1877) загадаў афіцыянту вярнуць на кухню смажаную бульбу, бо «тая занадта тоўста парэзаная, таму не падсмажылася, як трэба». Кухар Джордж Крам  (англ.) (бел. (1828—1914) у адказ парэзаў бульбу тонкімі скрылікамі (анг. chips) таўшчынёй з паперу, падсмажыў іх у алеі і крута пасаліў. Страва спадабалася К. Вандэрбільту і стала падавацца ў іншых рэстаранах ЗША. У 1890 г. чыпсы пачалі прадаваць на вуліцы^[2]. У 1926 г. чыпсы сталі ўпакоўваць у вошчаную паперу. У 1932 г. у Нэшвіле (шт. Тэнесі) узнікла гандлёвая марка чыпсаў «Lay’s»^[1], пад якой на 2012 г. прадавалася звыш паловы чыпсаў у ЗША.

У 1987 г. Навукова-даследчы інстытут харчавання пры Акадэміі навук БССР атрымаў патэнт на вытворчасць чыпсаў у выглядзе абсмажанай цеставай стужкі з бульбянога пюрэ і крухмалу. Вынайдзенае вытворчае абсталяванне пастаўлялася ў межах СССР па больш як 50 установак штогод. Затым на Уздзенскі экперыментальны завод (цяпер завод бульбапрадуктаў; Мінская вобласць) паставілі лінію вытворчасці бульбяной заедкі з пелетаў, якія адначасна награвалі і фарміравалі з дапамогай вінта ў экструдары^[2]. 24 жніўня 2013 г. Дзень чыпсаў пачаў адзначацца іх вытворцамі ў Беларусі^[3].

• Начас

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Чыпсы